Pokój (wieś)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Artykuł

50°54′07″N 17°50′14″E

- błąd

39 m

WD

50°54'N, 17°50'E, 50°51'N, 17°48'E

- błąd

2315 m

Odległość

368 m

Pokój
wieś
Ilustracja
Pokój z lotu ptaka (przed 1939)
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

namysłowski

Gmina

Pokój

Liczba ludności (2006)

1400

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

46-034

Tablice rejestracyjne

ONA

SIMC

0502026

Położenie na mapie gminy Pokój
Mapa konturowa gminy Pokój, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie powiatu namysłowskiego
Mapa konturowa powiatu namysłowskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Ziemia50°54′07″N 17°50′14″E/50,901944 17,837222
Multimedia w Wikimedia Commons

Pokój (niem. Carlsruhe[1], Carlsruhe O/S.[2]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie namysłowskim, w gminie Pokój.

W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Pokój. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Częścią wsi jest Winna Góra. Miejscowość jest siedzibą gminy Pokój.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Polska nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy pokój oznaczającej izbę mieszkalną lub czas bez wojny. Miejscowość notowana w historii w języku polskim oraz niemieckim. Już w roku 1784 miejscowość była znana pod uproszczoną nazwą Pokój. Polską nazwę miejscowości w obecnie obowiązującej formie Pokój oraz niemieckiej Karlsruhe w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[3]. Z kolei w statystycznym opisie Prus z 1837 roku miejscowość wymieniona jest jako Carlsruh i w polskiej wersji jako Pokoi[4].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod niemiecką nazwą Carlsruhe, a także wymienia polską nazwę Pokoy[5].

Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946[6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Zamek w Pokoju (2. połowa XIX wieku)
Pomnik pamięci księcia Eugeniusza Wirtemberskiego w parku przypałacowym w Pokoju (przed 1939)

Historycznie leży na Górnym Śląsku[7].

W roku 1748 książę oleśnicki Karol Wirtemberski wybrał te okolice na założenie letniej rezydencji, nazywając tę osadę Carlsruhe na wzór Karlsruhe położonego w Badenii-Wirtembergii, co oznacza „oaza spokoju Karola”.

Podobnie jak oryginalne Karlsruhe, letnia rezydencja miała klasyczne założenie na planie gwiazdy, co jest do dziś widoczne w rozplanowaniu ulic i wyróżnia tę miejscowość spośród wielu innych założonych w ramach kolonizacji fryderycjańskiej. Dbano w Pokoju nie tylko o smak artystyczny, ale także i walory moralne, edukacyjne i wychowawcze. Wspaniałe tradycje rodzinnego mecenatu kontynuował książę Eugeniusz Wirtemberski, kompozytor i generał, na którego cześć postawiono później w parku pomnik lwa oraz popiersie w pobliżu zamku. W latach 1806–1807 na dworze księcia działał kompozytor Carl Maria von Weber. W roku 1820, po powrocie z wojen, książę przystąpił do prac nad przywróceniem dawnej świetności architektonicznej, artystycznej i oświatowej siedziby w Pokoju, a także ożywiając gospodarkę. Do roku 1945 to samo czyniły cztery kolejne generacje książąt wirtemberskich, dzięki którym powstał m.in. 400 hektarowy kompleks stawów.

W połowie XIX wieku mieszkańcy miejscowości mówili zarówno po niemiecku, jak i po polsku. Odnotowuje to topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie Die Bewohner sprechen meist deutsch und polnisch[8].

W czasie II wojny światowej Niemcy zostali wyparci z miejscowości 22 stycznia 1945 przez oddziały 3 armii pancernej gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. Podczas walk poległo 64 żołnierzy radzieckich (na miejscu ich grobów ekshumowanych później na cmentarz w Kędzierzynie-Koźlu wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej)[9]. Wkraczające oddziały radzieckie dopuściły się zbrodni wojennej, rozstrzeliwując 110 mieszkańców oraz pensjonariuszy przytułku Sankt Anna[10].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

We wsi istnieje jedno z dwóch w Polsce skrzyżowań „gwiaździstych” vel „promieniowych” w formie ośmioramiennej gwiazdy (drugie w Nowosolnej k. Łodzi).

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

kościół ewangelicki w Pokoju

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[11]:

  • kościół ewangelicki – luterański „Kościół Zofii”, wybudowano w latach 1765–1775 – XVIII w. i nadano mu imię księżnej Zofii. Rzut poziomy świątyni ma kształt owalny, natomiast cztery przybudówki są kwadratowe. Przy wejściu do kościoła znajduje się wieża zakończona zegarem piaskowym i kopułą. Ołtarz zdobią obrazy malarzy Beuthesa „Ostatnia wieczerza”, „Przemienienie pańskie” oraz Ernsta „Zmartwychwstanie” i „Wniebowstąpienie”
  • cmentarz rzym.-kat., ul. Wolności
  • cmentarz ewangelicko-augsburski, ul. 1 Maja, z 1755: ogrodzenie z figurami, grobowiec rodziny Wirtembergów
  • cmentarz żydowski, ul. Kolejowa
  • Park w Pokoju
  • domy „Mateusza”, ul. Brzeska nr 1, nr 20 – ruina, murowano-drewniany, z XVIII w., XIX w.
  • dom, ul. Kościelna 1 (d. 5), murowano-drewniany, z XIX w.
  • domy: parafialny gminy ewangelickiej, ul. 1 Maja nr 11, nr 12 – plebania, nr 18 – murowano-drewniany, z l. 1928-29, XIX w.
  • dom, ul. Namysłowska 5, z XIX w.
  • dom, ul. Wolności 36 (d. 16), z XIX w.

inne zabytki:

  • kościół rzym.-kat. pw. Podwyższenia św. Krzyża, to obiekt neobarokowy. Konsekracja świątyni nastąpiła w 1908 roku. Pierwszy drewniany kościół katolicki w Pokoju znajdował się bliżej ronda i strawił go ogień. Kościół murowany zbudowano dzięki ofiarności książąt oraz mieszkańców Pokoju. Ołtarz główny to dar arcybiskupa wrocławskiego.
  • Zamek w Pokoju – nieistniejący zamek, wybudowany pierwotnie z drewna jako warownia w 1749,. spłonął w 1751. Murowany, dwukondygnacyjny (od 1779) wybudowano na planie kwadratu w 1752. Na czterech rogach znajdowały się okrągłe baszty, kryte kopułami. W 1779 postawiono centralnie ośmioboczną wieżę, również zwieńczoną dachem kopulastym. Zamek otaczało 8 oficyn dworskich[12].

Liczba mieszkańców przed II wojną światową[edytuj | edytuj kod]

rok 1763 1787 1845 1861 1898 1917 1925 1933 1939
liczba mieszkańców 13 551 2067 2364 2121 2113 2245 2711 2640

Osoby urodzone[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-15].
  2. ↑ Carlsruhe/Pokój.
  3. ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.
  4. ↑ L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837, s. 135.
  5. ↑ Triest 1865 ↓, s. 120.
  6. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  7. ↑ http://www.haus.pl/images/mapa.jpg
  8. ↑ Triest 1865 ↓, s. 121.
  9. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 497.
  10. ↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
  11. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 56,57. [dostęp 2012-12-17].
  12. ↑ Zamek w Pokoju.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Pokój
Wsie
Osada
Integralne
części wsi

Herb gminy Pokój

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pokój_(wieś)&oldid=67462645”