Pokój (województwo opolskie)

	Pokój
	Pokój
	; Pokój z lotu ptaka (przed 1939)
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	namysłowski
Gmina	Pokój
Liczba ludności (2006)	1400
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	46-034
Tablice rejestracyjne	ONA
SIMC	0502026
	Położenie na mapie gminy Pokój Pokój
	Położenie na mapie Polski Pokój
	Położenie na mapie województwa opolskiego Pokój
	Położenie na mapie powiatu namysłowskiego Pokój
	50°54′07″N 17°50′14″E/50,901944 17,837222
	Multimedia w Wikimedia Commons

Artykuł	50°54′07″N 17°50′14″E
- błąd	39 m
WD	50°54'N, 17°50'E, 50°51'N, 17°48'E
- błąd	2315 m
Odległość	368 m

Pokój (niem. Carlsruhe^[1], Carlsruhe O/S^[2]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie namysłowskim, w gminie Pokój.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Częścią wsi jest Winna Góra. Miejscowość jest siedzibą gminy Pokój.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Polska nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy pokój oznaczającej izbę mieszkalną lub czas bez wojny. Miejscowość notowana w historii w języku polskim oraz niemieckim. Już w roku 1784 miejscowość była znana pod uproszczoną nazwą Pokój. Polską nazwę miejscowości w obecnie obowiązującej formie Pokój oraz niemieckiej Karlsruhe w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[3]. Z kolei w statystycznym opisie Prus z 1837 roku miejscowość wymieniona jest jako Carlsruh i w polskiej wersji jako Pokoi^[4].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod niemiecką nazwą Carlsruhe, a także wymienia polską nazwę Pokoy^[5].

Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946^[6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Zamek w Pokoju (2. połowa XIX wieku)

Pomnik pamięci księcia Eugeniusza Wirtemberskiego w parku przypałacowym w Pokoju (przed 1939)

Historycznie leży na Górnym Śląsku^[7].

W roku 1748 książę oleśnicki Karol Wirtemberski wybrał te okolice na założenie letniej rezydencji, nazywając tę osadę Carlsruhe na wzór Karlsruhe położonego w Badenii-Wirtembergii, co oznacza „oaza spokoju Karola”.

Podobnie jak oryginalne Karlsruhe, letnia rezydencja miała klasyczne założenie na planie gwiazdy, co jest do dziś widoczne w rozplanowaniu ulic i wyróżnia tę miejscowość spośród wielu innych założonych w ramach kolonizacji fryderycjańskiej. Dbano w Pokoju nie tylko o smak artystyczny, ale także i walory moralne, edukacyjne i wychowawcze. Wspaniałe tradycje rodzinnego mecenatu kontynuował książę Eugeniusz Wirtemberski, kompozytor i generał, na którego cześć postawiono później w parku pomnik lwa oraz popiersie w pobliżu zamku. W latach 1806–1807 na dworze księcia działał kompozytor Carl Maria von Weber. W roku 1820, po powrocie z wojen, książę przystąpił do prac nad przywróceniem dawnej świetności architektonicznej, artystycznej i oświatowej siedziby w Pokoju, a także ożywiając gospodarkę. Do roku 1945 to samo czyniły cztery kolejne generacje książąt wirtemberskich, dzięki którym powstał m.in. 400 hektarowy kompleks stawów.

W połowie XIX wieku mieszkańcy miejscowości mówili zarówno po niemiecku, jak i po polsku. Odnotowuje to topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie Die Bewohner sprechen meist deutsch und polnisch^[8].

W czasie II wojny światowej Niemcy zostali wyparci z miejscowości 22 stycznia 1945 przez oddziały 3 armii pancernej gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. Podczas walk poległo 64 żołnierzy radzieckich (na miejscu ich grobów ekshumowanych później na cmentarz w Kędzierzynie-Koźlu wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej)^[9]. Wkraczające oddziały radzieckie dopuściły się zbrodni wojennej, rozstrzeliwując 110 mieszkańców oraz pensjonariuszy przytułku Sankt Anna^[10].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

We wsi istnieje jedno z dwóch w Polsce skrzyżowań „gwiaździstych” vel „promieniowych” w formie ośmioramiennej gwiazdy (drugie w Nowosolnej k. Łodzi).

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

kościół ewangelicki w Pokoju

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[11]:

kościół ewangelicki – luterański „Kościół Zofii”, wybudowano w latach 1765–1775 – XVIII w. i nadano mu imię księżnej Zofii. Rzut poziomy świątyni ma kształt owalny, natomiast cztery przybudówki są kwadratowe. Przy wejściu do kościoła znajduje się wieża zakończona zegarem piaskowym i kopułą. Ołtarz zdobią obrazy malarzy Beuthesa „Ostatnia wieczerza”, „Przemienienie pańskie” oraz Ernsta „Zmartwychwstanie” i „Wniebowstąpienie”
cmentarz rzym.-kat., ul. Wolności
cmentarz ewangelicko-augsburski, ul. 1 Maja, z 1755: ogrodzenie z figurami, grobowiec rodziny Wirtembergów
cmentarz żydowski, ul. Kolejowa
park
domy „Mateusza”, ul. Brzeska nr 1, nr 20 – ruina, murowano-drewniany, z XVIII w., XIX w.
dom, ul. Kościelna 1 (d. 5), murowano-drewniany,, z XIX w.
domy: parafialny gminy ewangelickiej, ul. 1 Maja nr 11, nr 12 – plebania, nr 18 – murowano-drewniany, z l. 1928-29, XIX w.
dom, ul. Namysłowska 5, z XIX w.
dom, ul. Wolności 36 (d. 16), z XIX w.

inne zabytki:

kościół rzym.-kat. pw. Podwyższenia św. Krzyża, to obiekt neobarokowy. Konsekracja świątyni nastąpiła w 1908 roku. Pierwszy drewniany kościół katolicki w Pokoju znajdował się bliżej ronda i strawił go ogień. Kościół murowany zbudowano dzięki ofiarności książąt oraz mieszkańców Pokoju. Ołtarz główny to dar arcybiskupa wrocławskiego.
Zamek w Pokoju – nieistniejący zamek, wybudowany pierwotnie z drewna jako warownia w 1749,. spłonął w 1751. Murowany, dwukondygnacyjny (od 1779) wybudowano na planie kwadratu w 1752. Na czterech rogach znajdowały się okrągłe baszty, kryte kopułami. W 1779 postawiono centralnie ośmioboczną wieżę, również zwieńczoną dachem kopulastym. Zamek otaczało 8 oficyn dworskich^[12].

Liczba mieszkańców przed II wojną światową[edytuj | edytuj kod]

rok	1763	1787	1845	1861	1898	1917	1925	1933	1939
liczba mieszkańców	13	551	2067	2364	2121	2113	2245	2711	2640

Osoby urodzone[edytuj | edytuj kod]

Hans Friedrich (ur. 1917) – polityk (FDP)
Carl Richard Gneist (1868–1939) – dyplomata
Rudolf Sylvius Neumann (1805–1881) – pruski generał
Ferdinand von Richthofen (1833–1905) – niemiecki geograf, kartograf i badacz Chin
Eryka Trzewik-Drost (ur. 1931) – artystka plastyk, projektantka sztuki użytkowej
Siegfried Translateur (1875–1944) – kompozytor
Johannes Winkler (1897–1947) – inżynier i pionier techniki rakietowej
Agnieszka Wirtemberska (1835–1886) – pisarka i księżniczka (przez zamążpójście)
Eugeniusz Wirtemberski (1788–1857) – książę wirtemberski i carski generał piechoty
Maria Dorota Wirtemberska (1797–1855) – austriacka arcyksiężna i palatinissa Węgier (przez zamążpójście)
Mikołaj Wirtemberski (1833–1903) – austriacki oficer
Paweł Wilhelm Wirtemberski (1797–1860) – przyrodnik, podróżnik i odkrywca
Wilhelm Wirtemberski (1828–1896) – austriacki i wirtemberski generał

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-15] .
↑ Carlsruhe/Pokój.
↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.
↑ L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837, s. 135.
↑ Triest 1865 ↓, s. 120.
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
↑ http://www.haus.pl/images/mapa.jpg
↑ Triest 1865 ↓, s. 121.
↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 497.
↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 56,57. [dostęp 2012-12-17].
↑ Zamek w Pokoju.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

[1] Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-15] .

[2] Carlsruhe/Pokój.

[3] Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.

[4] L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837, s. 135.

[CITEREFTriest1865120-5] Triest 1865 ↓, s. 120.

[MP-6] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).

[7] ttp://www.haus.pl/images/mapa.jpg

[CITEREFTriest1865121-8] Triest 1865 ↓, s. 121.

[9] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 497.

[10] Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.

[11] Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 56,57. [dostęp 2012-12-17].

[12] Zamek w Pokoju.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]