50°54′07″N 17°50′14″E/50,901944 17,837222Pokój (województwo opolskie)
| ||
 Zamek w Pokoju | ||
| Rodzaj miejscowości | wieś | |
| Państwo |  Polska
| |
| Województwo | opolskie | |
| Powiat | namysłowski | |
| Gmina | Pokój | |
| Liczba ludności (2006) | 1400 | |
| Strefa numeracyjna | 77 | |
| Kod pocztowy | 46-034 | |
| Tablice rejestracyjne | ONA | |
| SIMC | 0502026 | |
Położenie na mapie gminy Pokój   Pokój | ||
Położenie na mapie powiatu namysłowskiego  Pokój | ||
Położenie na mapie województwa opolskiego  Pokój | ||
Położenie na mapie Polski  Pokój | ||
| 50°54′07″N 17°50′14″E/50,901944 17,837222
| ||
Pokój (niem. Carlsruhe[1], Carlsruhe O/S[2]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie namysłowskim, w gminie Pokój.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.
Częścią wsi jest Winna Góra. Miejscowość jest siedzibą gminy Pokój.
Spis treści
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Polska nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy pokój oznaczającej izbę mieszkalną lub czas bez wojny. Miejscowość notowana w historii w języku polskim oraz niemieckim. Już w roku 1784 miejscowość była znana pod uproszczoną nazwą Pokój. Polską nazwę miejscowości w obecnie obowiązującej formie Pokój oraz niemieckiej Karlsruhe w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[3]. Z kolei w statystycznym opisie Prus z 1837 roku miejscowość wymieniona jest jako Carlsruh i w polskiej wersji jako Pokoi[4].
Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod niemiecką nazwą Carlsruhe, a także wymienia polską nazwę Pokoy[5].
Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historycznie leży na Górnym Śląsku[7].
W roku 1748 książę oleśnicki Karol Wirtemberski wybrał te okolice na założenie letniej rezydencji, nazywając tę osadę Carlsruhe na wzór Karlsruhe położonego w Badenii-Wirtembergii, co oznacza „oaza spokoju Karola”.
Podobnie jak oryginalne Karlsruhe, letnia rezydencja miała klasyczne założenie na planie gwiazdy, co jest do dziś widoczne w rozplanowaniu ulic i wyróżnia tę miejscowość spośród wielu innych założonych w ramach kolonizacji fryderycjańskiej. Dbano w Pokoju nie tylko o smak artystyczny, ale także i walory moralne, edukacyjne i wychowawcze. Wspaniałe tradycje rodzinnego mecenatu kontynuował książę Eugeniusz Wirtemberski, kompozytor i generał, na którego cześć postawiono później w parku pomnik lwa oraz popiersie w pobliżu zamku. W latach 1806–1807 na dworze księcia działał kompozytor Carl Maria von Weber. W roku 1820, po powrocie z wojen, książę przystąpił do prac nad przywróceniem dawnej świetności architektonicznej, artystycznej i oświatowej siedziby w Pokoju, a także ożywiając gospodarkę. Do roku 1945 to samo czyniły cztery kolejne generacje książąt wirtemberskich, dzięki którym powstał m.in. 400 hektarowy kompleks stawów.
W połowie XIX wieku mieszkańcy miejscowości mówili zarówno po niemiecku, jak i po polsku. Odnotowuje to topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie Die Bewohner sprechen meist deutsch und polnisch[8].
W czasie II wojny światowej Niemcy zostali wyparci z miejscowości 22 stycznia 1945 przez oddziały 3 armii pancernej gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. Podczas walk poległo 64 żołnierzy radzieckich (na miejscu ich grobów ekshumowanych później na cmentarz w Kędzierzynie-Koźlu wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej)[9]. Wkraczające oddziały radzieckie dopuściły się zbrodni wojennej, rozstrzeliwując 110 mieszkańców oraz pensjonariuszy przytułku Sankt Anna[10].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.
We wsi istnieje jedno z dwóch w Polsce skrzyżowań „gwiaździstych” vel „promieniowych” w formie ośmioramiennej gwiazdy (drugie w Nowosolnej k. Łodzi).
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[11]:
- kościół ewangelicki – lurerański „Kościół Zofii”, wybudowano w latach 1765–1775 – XVIII w. i nadano mu imię księżnej Zofii. Rzut poziomy świątyni ma kształt owalny, natomiast cztery przybudówki są kwadratowe. Przy wejściu do kościoła znajduje się wieża zakończona zegarem piaskowym i kopułą. Ołtarz zdobią obrazy malarzy Beuthesa „Ostatnia wieczerza”, „Przemienienie pańskie” oraz Ernsta „Zmartwychwstanie” i „Wniebowstąpienie”
- cmentarz rzym.-kat., ul. Wolności
- cmentarz ewangelicko-augsburski, ul. 1 Maja, z 1755: ogrodzenie z figurami, grobowiec rodziny Wirtembergów
- cmentarz żydowski, ul. Kolejowa
- park
- domy „Mateusza”, ul. Brzeska nr 1, nr 20 – ruina, murowano-drewniany, z XVIII w., XIX w.
- dom, ul. Kościelna 1 (d. 5), murowano-drewniany,, z XIX w.
- domy: parafialny gminy ewangelickiej, ul. 1 Maja nr 11, nr 12 – plebania, nr 18 – murowano-drewniany, z l. 1928-29, XIX w.
- dom, ul. Namysłowska 5, z XIX w.
- dom, ul. Wolności 36 (d. 16), z XIX w.
inne zabytki:
- kościół rzym.-kat. pw. Podwyższenia św. Krzyża, to obiekt neobarokowy. Konsekracja świątyni nastąpiła w 1908 roku. Pierwszy drewniany kościół katolicki w Pokoju znajdował się bliżej ronda i strawił go ogień. Kościół murowany zbudowano dzięki ofiarności książąt oraz mieszkańców Pokoju. Ołtarz główny to dar arcybiskupa wrocławskiego.
- Zamek w Pokoju – nieistniejący zamek, wybudowany pierwotnie z drewna jako warownia w 1749,. spłonął w 1751. Murowany, dwukondygnacyjny (od 1779) wybudowano na planie kwadratu w 1752. Na czterech rogach znajdowały się okrągłe baszty, kryte kopułami. W 1779 postawiono centralnie ośmioboczną wieżę, również zwieńczoną dachem kopulastym. Zamek otaczało 8 oficyn dworskich[12].
Liczba mieszkańców przed II wojną światową[edytuj | edytuj kod]
| rok | 1763 | 1787 | 1845 | 1861 | 1898 | 1917 | 1925 | 1933 | 1939 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| liczba mieszkańców | 13 | 551 | 2067 | 2364 | 2121 | 2113 | 2245 | 2711 | 2640 |
Osoby urodzone[edytuj | edytuj kod]
- Hans Friedrich (ur. 1917) – polityk (FDP)
- Carl Richard Gneist (1868–1939) – dyplomata
- Rudolf Sylvius Neumann (1805–1881) – pruski generał
- Ferdinand von Richthofen (1833–1905) – niemiecki geograf, kartograf i badacz Chin
- Eryka Trzewik-Drost (ur. 1931) – artystka plastyk, projektantka sztuki użytkowej
- Siegfried Translateur (1875–1944) – kompozytor
- Johannes Winkler (1897–1947) – inżynier i pionier techniki rakietowej
- Agnieszka Wirtemberska (1835–1886) – pisarka i księżniczka (przez zamążpójście)
- Eugeniusz Wirtemberski (1788–1857) – książę wirtemberski i carski generał piechoty
- Maria Dorota Wirtemberska (1797–1855) – austriacka arcyksiężna i palatinissa Węgier (przez zamążpójście)
- Mikołaj Wirtemberski (1833–1903) – austriacki oficer
- Paweł Wilhelm Wirtemberski (1797–1860) – przyrodnik, podróżnik i odkrywca
- Wilhelm Wirtemberski (1828–1896) – austriacki i wirtemberski generał
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-15].
- ↑ Carlsruhe/Pokój.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.
- ↑ L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837, s. 135.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 120.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. Nr 142, poz. 262).
- ↑ http://www.haus.pl/images/mapa.jpg.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 121.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 497.
- ↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 56,57. [dostęp 2012-12-17].
- ↑ Zamek w Pokoju.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona internetowa Gminy Pokój
- Portal o historii dawnego Carlsruhe
- Historia (niem.)
- Carlsruhe in Oberschlesien (niem.)
- Materiał o zamku w Pokoju (PDF) (niem.)
| |||||||||||||||||
