Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki

Johann Wilhelm Baur: Węgrzy i Polacy (XVII w.) w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

Joris Hoefnagel: Polski jeździec i węgierska dama (XVII w.) w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

Schody Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Egerze

Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki (węg. Lengyel, magyar – két jó barát, együtt harcol, s issza borát) – historyczne przysłowie obecnie występujące zarówno w języku polskim, jak i węgierskim, krótka rymowanka mówiąca o zażyłej przyjaźni narodów polskiego i węgierskiego.

Treść przysłowia

Pełna polska treść przysłowia:

Polak, Węgier – dwa bratanki,

i do szabli, i do szklanki,

oba zuchy, oba żwawi,

niech im Pan Bóg błogosławi.

Pełna węgierska treść przysłowia:

Lengyel, magyar – két jó barát,

Együtt harcol s issza borát,

Vitéz s bátor mindkettője,

Áldás szálljon mindkettőre.

Z historii narodów

Węgrzy zajmowali szczególne miejsce w opiniach Polaków. Sympatia ta opierała się na głębokim przekonaniu Polaków o podobieństwie charakterów narodowych polskiego i węgierskiego, a wyrażającym się w porzekadle „Polak, Węgier dwa bratanki...”. Przysłowie mówi o specjalnym związku między dwoma europejskimi narodami i jest ewenementem niemającym podobieństw w żadnych innych relacjach, tak obecnie, jak i wcześniej, względem dwóch narodów. Pierwotny tekst miał następujące brzmienie: „Węgier, Polak dwa bratanki i do konia i do szklanki. Oba zuchy, oba żwawi, niech im Pan Bóg błogosławi.”

Formuła powstała prawdopodobnie po upadku konfederacji barskiej wśród przywódców powstania antyrosyjskiego (z. Ignacy Jakub Bronicki), którzy znaleźli azyl polityczny w Austrii na Spiszu lub Preszowie. W czasie konfederacji barskiej Preszów stał się siedzibą Rady Generalnej – naczelnej władzy konfederackiej. Tu też 13 października 1770 uchwalono Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Według A. Kaczorowskiego, w powiedzeniu tym chodzi o Górne Węgry, czyli w przybliżeniu o dzisiejszą Słowację (od końca X do początków XX wieku Słowacja była częścią Węgier; zob. Zeplin, Spisz, Orawa, Sarysz, Maurycy Beniowski).

Przeciwnikami idealizacji relacji węgiersko-polskich (galicyjskich) byli w XIX wieku głównie politycy upatrujący związanie sprawy polskiej najpierw z koalicją turecko-słowiańską, a następnie zjednoczeniem wszystkich Słowian pod berłem rosyjskim (panslawizm). Polityk i pisarz historyczny Michał Czajkowski vel Sadyk Pasza (początkowo w stronnictwie Adama Jerzego Czartoryskiego), który w 1872 opuścił Turcję nawoływał do pojednania z Rosją oraz zjednoczenia wszystkich Słowian pod berłem cara Aleksandra II. Jednak argumenty panslawistów kierowane zarówno „do mężów stanu i do młodzieży Uniwersytetu” zostały w Galicji odrzucone – „Co tam Waćpan nam bajasz o Turkach i o Sławianach, my z Węgrami; oni z Cesarzem i my z nimi – oni przeciwko niemu i my z niemi, bo to widzisz Waćpan – Węgier, Polak dwa bratanki I do konia i do szklanki.....” Reprezentant księcia Adama Jerzego Czartoryskiego w Turynie napisał, że książę „nie może wchodzić w takie stosunki z barbarzyńskimi narodami, ... że to jest kraj katolicki, a tamten jeden muzułmański, w drugim schizma – że pierwej są Polacy katolikami jak Polakami”.

Organizacje

Zarówno w Polsce, jak i na Węgrzech istnieje wiele organizacji przyjaźni polsko-węgierskiej:

• Bydgoskie Towarzystwo Przyjaciół Węgier im. Eryka Bazylczuka;
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Łodzi im. Sándora Petőfiego;
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Słupsku;
• Warszawskie Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej im. Józsefa Antalla;
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Lesznie;
• Olsztyńskie Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej;
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej im. Ferenca Liszta w Poznaniu;
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Radomsku;
• Polsko-Węgierskie Towarzystwo Historyczne im. Józefa Piłsudskiego w Győr;
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Esztergom;
• Stowarzyszenie Portius w Krośnie;
• Towarzystwo Polsko-Węgierskie w Lubaczowie;
• Stowarzyszenie „Henryk Sławik – pamięć i dzieło” w Katowicach;
• Stowarzyszenie Współpracy i Przyjaźni Katowice – Miszkolc;
• Katowickie Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej im. Józsefa Antalla i Henryka Sławika;
• Stowarzyszenie na rzecz Przyjaźni Polsko-Węgierskiej „Dwie Korony” w Bydgoszczy.

Inspiracje w kulturze

• Węgierski zespół Hungarica oraz Andrzej Nowak (gitarzysta zespołu TSA) skomponowali wspólny polsko-węgiersko języczny utwór hardrockowy pt. „Lengyel, magyar / Polak, Węgier”.
• Węgierski zespół rockowy Republic nagrał utwór „Varsó hiába várod”, w którym nawiązuje do przysłowia.
• Polscy raperzy pod pseudonimem Niezidentyfikowani wraz z raperem Domin i Wuem Enecha nagrali utwór „Lengyel, Magyar”, w którym opowiadają o przyjaźni polsko-węgierskiej.

Zobacz też

• Pál Teleki
• polscy uchodźcy na Węgrzech w latach 1939–1945
• relacja rodzinna (bratanek)
• węgiersko-polskie związki literackie

Linki zewnętrzne

• Poznaj prawdę o wydarzeniach 1956 roku Poznań – Budapeszt 1956 – link nieaktualny
• e-Bratanki, słownik węgiersko-polski i polsko-węgierski
• Polsko-Węgierskie Towarzystwo Historyczne im. Józefa Piłsudskiego