Polskie Państwo Podziemne

Szablon:Polskie Państwo Podziemne Polskie Państwo Podziemne (PPP) – tajne struktury państwa polskiego, istniejące w czasie II wojny światowej podległe Rządowi RP na uchodźstwie. Było systemem władz państwowych, działających w imieniu Rzeczypospolitej, w czasie okupowania terytorium narodowego przez III Rzeszę i ZSRR.

Istniało od 27 września 1939 roku (utworzenie Służby Zwycięstwu Polski (SZP)) do 1 lipca 1945 (samorozwiązanie Rady Jedności Narodowej i Delegatury Rządu na Kraj w związku z wycofaniem uznania międzynarodowego dla Rządu RP na uchodźstwie).

Określenie to po raz pierwszy w okupowanym kraju pojawiło się na łamach „Biuletynu Informacyjnego” 13 stycznia 1944 roku.

Powstanie oraz działalność

Propozycje kontynuacji walki i oporu metodami konspiracyjnymi sformułowano na spotkaniach między władzami cywilnymi Warszawy (prezydentem Stefanem Starzyńskim, Radą Obrony stolicy i gen. Juliuszem Rómmlem (dowódca obrony Warszawy - 25 września). Brał w nich udział gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. W międzyczasie gen. Rómmel otrzymał od Naczelnego Wodza pełnomocnictwo dowodzenia na terenie całego kraju. Gen. Tokarzewski zaproponował, aby w związku z powyższym to pełnomocnictwo gen. Rómmel przekazał jemu, w celu zorganizowania zakonspirowanych agentur bądź delegatur wojskowo-politycznych państwa polskiego. Efektem tego był rozkaz gen. Rómmla:

W nocy z 26 na 27 września 1939 roku powstała w oblężonej Warszawie Służba Zwycięstwu Polski – konspiracyjna organizacja wojskowa, mająca toczyć walkę przeciw okupantom. 13 listopada 1939 roku została przekształcona w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), podlegający Rządowi RP na uchodźstwie. W ten sposób zachowano ciągłość polityczno-wojskowej kontynuacji władz Rzeczypospolitej Polskiej i pośredni wpływ władz państwowych na sytuację w kraju.

10 października 1939 roku w Warszawie miało miejsce pierwsze posiedzenie Głównej Rady Politycznej przy SZP, będącej reprezentacją 4 przedwojennych stronnictw antysanacyjnych. W lutym 1940 roku Głowna Rada Polityczna przekształciła się w Polityczny Komitet Porozumiewawczy.

14 lutego 1942 roku generał Władysław Sikorski przekształcił ZWZ w Armię Krajową (AK). Jej komendantem głównym został generał Stefan Rowecki, w kampanii wrześniowej dowódca Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, autor wojskowego podręcznika walk ulicznych. Utworzenie AK miało służyć scaleniu wszystkich grup wojskowych, podległych do tej pory różnym, podziemnym ugrupowaniom politycznym, w jedną organizację podległą rządowi RP na uchodźstwie.

Jesienią 1941 roku do ZWZ należało 40 tysięcy żołnierzy, pod koniec 1942 roku AK liczyła ich już około 200 tysięcy. Była największą podziemną armią w okupowanej Europie. Jednakże większość żołnierzy nie przeszła regularnego szkolenia, a w dodatku mieli oni zaledwie 53 tysiące sztuk broni (z czego tylko 6% broni maszynowej).

Główne zadanie Armii Krajowej polegało na gromadzeniu sił, aby uderzyć w chwili załamania się Niemiec. Akcje zbrojne prowadziły bowiem do okrutnych represji – hitlerowcy rozstrzeliwali kilkudziesięciu Polaków za każdego zabitego Niemca. Dopiero pod koniec 1942 roku AK nasiliła działalność dywersyjną: atakowała niemieckie posterunki, wykolejała transporty wojskowe przeznaczone na front wschodni, wysadzała mosty, odbijała więźniów. Na tę zmianę wpłynęło zahamowanie sukcesów Wehrmachtu, osiągnięcie sprawności organizacyjnej przez AK.

Polska, choć znajdowała się pod okupacją, posiadała legalny i uznawany na arenie międzynarodowej rząd rezydujący w Londynie. Istniały Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie oraz podziemna Armia Krajowa. W Warszawie mianowano Delegata Rządu na Kraj w randze wicepremiera. Podlegały mu wydziały: wywiadu, dywersji, oświaty, sądownictwa i polityki. Działały konspiracyjne sądy, których wyroki nie tylko wykonywano, ale też ogłaszano w podziemnej prasie. Ta zaś była fenomenem w okupowanej Europie: ukazywało się około 1400 tytułów (z tego 17 wychodziło przez cały czas trwania okupacji). Istniały czasopisma polityczne, wojskowe, literackie, kobiece, humorystyczne. W podziemnych drukarniach wydawano też książki (Niemcy zezwalali tylko na poradniki, np. ogrodnicze). Na przełomie 1943 na 1944 łączny nakład prasy podziemnej wydawanej przez Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze – koncern wydawniczo-poligraficzny Armii Krajowej wynosił blisko 250 tysięcy egzemplarzy czasopism, 65,5 tys. broszur i 120 tys. egzemplarzy ulotek. Przez całą okupację działały tajne komplety, tzn. podziemne szkoły. Tajna Organizacja Nauczycielska zapewniała im kadrę oraz przygotowywała i rozprowadzała podręczniki. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa (GG) utworzono prawie 2 tysiące szkół średnich. Podziemne uczelnie kształciły polonistów, historyków, matematyków, lekarzy. W czasie wojny, studia ukończyło prawie 10 tysięcy studentów.

Ponieważ Niemcy zgodzili się jedynie na działalność podrzędnych teatrzyków i kabaretów (których repertuar miał ogłupiać Polaków), powstały podziemne teatry. W prywatnych mieszkaniach lub piwnicach wystawiano dramaty Słowackiego, Wyspiańskiego, Szekspira. Odbywały się też koncerty i wieczory poetyckie.

Ruch oporu w okupowanej Polsce obejmował prawie wszystkie dziedziny życia. Dlatego tajne struktury podporządkowane rządowi emigracyjnemu nazywano po wojnie Polskim Państwem Podziemnym. Drugiego takiego państwa nie było w całej Europie.

Największymi działaniami wojskowymi podjętymi przez AK było powstanie warszawskie, które rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 i akcja „Burza” podjęta na wschodnich obszarach Polski. Trwała od 4 stycznia 1944, kiedy wojska sowieckie przekroczyły na Wołyniu granicę polsko-sowiecką z 1939 r., do stycznia 1945. W początkowej fazie akcja „Burza” opierała się na współpracy wojskowej jednostek polskich i rosyjskich. Po przełamaniu obrony niemieckiej w tych rejonach władze sowieckie złamały te porozumienia wojskowe i internowały tysiące żołnierzy AK. Po upadku powstania warszawskiego stolicą Polskiego Państwa Podziemnego została Częstochowa.

Struktura organizacyjna

Pion wojskowy

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
  • Naczelny Wódz
    • Dowódca Armii Krajowej
    • Kierownictwo Walki Podziemnej
      • Kierownictwo Dywersji
      • Oddział VI Biuro Informacji i Propagandy
      • Oddział VII Finansów i Kontroli
      • Zastępca dowódcy i szef sztabu
        • Zastępca szefa sztabu ds. organizacyjnych
          • Oddział I Organizacyjny
        • Zastępca szefa sztabu – szef operacyjny
          • Oddział III Operacyjny
          • Wydział Broni
          • Biuro Inspekcji
          • Oddział II Informacyjno-Wywiadowczy
        • Zastępca szefa sztabu ds. dowodzenia i łączności
        • Oddział V Łączności
          • Oddział V – O Łączności Operacyjnej
          • Oddział V – K Łączności Konspiracyjnej
            • Wojskowy szef komunikacji
            • Szefostwo Biur Wojskowych
        • Zastępca szefa sztabu ds. kwatermistrzowskich
          • Oddział IV Kwatermistrzowski
          • Szefostwo Służb
          • Inspektorat Wojskowej Służby Ochrony Powstania
          • Oddział Produkcji Konspiracyjnej

Naczelnymi zadaniami pionu wojskowego (Armia Krajowa) była rozbudowa militarna, która miała dać Polakom możliwość walki o suwerenność i niepodległość kraju po zakończeniu wojny. Pion wojskowy był także łącznikiem między okupowaną Polską a Rządem na uchodźstwie, chronił pion cywilny i zapewniał bezpieczeństwo jego pracownikom.

Pion cywilny

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
  • Premier
    • Krajowa Rada Ministrów
      • Komitet ds. Kraju
      • Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
      • Placówki łączności dyplomatycznej
      • Delegat Rządu RP na Kraj (wicepremier)
        • Departament Prezydialny (Biuro Prezydialne)
        • Departament Spraw Wewnętrznych
        • Departament Informacji i Dokumentacji
        • Departament Oświaty i Kultury
        • Departament Pracy i Opieki Społecznej
        • Departament Rolnictwa
        • Departament Skarbu
        • Departament Przemysłu i Handlu
        • Departament Poczt i Telegrafów
        • Departament Komunikacji
        • Departament Robót Publicznych i Odbudowy
        • Departament Sprawiedliwości
        • Sekcja (Departament) Spraw Zagranicznych
        • Komitet Ekonomiczny
        • Krajowa Rada Odbudowy
        • Biuro Narodowościowe
        • Komitet Koordynacji Ustawodawczej
        • Centralna Komisja Badania i Rejestrowania Zbrodni Okupanta w Polsce
        • Komitet Administracyjny
        • Komitet Polityczny
        • Departament Obrony Narodowej
        • Okręgowe Delegatury Rządu
          • Powiatowe Delegatury Rządu

Najważniejszymi zadaniami pionu cywilnego było utrzymanie ciągłości instytucji państwowych oraz zapewnienie funkcjonowania państwu i ewentualne przygotowanie do przejęcia władzy po zakończeniu działań wojennych.

Struktura terytorialna

Pion wojskowy

• okręg (województwo)
  • obwód (powiat)
    • placówka (jedna lub kilka gmin)

Pod koniec 1943 roku przeprowadzono reorganizację, tworząc 4 obszary i 8 okręgów.

Obszar nr I (Warszawa)

gen. Albin Skroczyński „Łaszcz”

• wschodni – płk H. Suszczyński „Szeliga”
• zachodni – ppłk F. Jachieć „Roman”
• Mazowsze – ppłk T. Tobaczyński „Mazur”

Obszar nr II (Białystok)

płk E. Godlewski „Izabelka”

• Białystok – płk Władysław Liniarski „Mścisław”
• Nowogródek – ppłk Janusz Prawdzic-Szlaski „Prawdzic”
• Polesie – ppłk S. Dobrski „Majster”

Obszar nr III (Lwów)

płk Władysław Filipkowski „Janka”

• Lwów – płk Stefan Czerwiński „Stefan”
• Tarnopol – mjr B. Zawadzki „Soroka”
• Stanisławów – kpt. W. Herman „Globus”

Obszar nr IV (Zachód)

płk S. Grodzki „Zamek”

• Poznań – płk H. Kawalówka „Dziedzic”
• Pomorze (Toruń) – płk J. Pałubicki „Janusz”

Samodzielnymi okręgami były:

• Warszawa-miasto (płk Antoni Chruściel „Monter”)
• Kielce-Radom (płk S. Dworzak „Daniel”)
• Łódź (płk M. Stempkowski „Barbara”)
• Kraków (płk Józef Spychalski „Luty”)
• Śląsk (płk Zygmunt Walter-Janke „Walter”)
• Lublin (płk Kazimierz Tumidajski „Marcin”)
• Wilno (ppłk Aleksander Krzyżanowski „Wilk”)
• Wołyń (ppłk Jan Kiwerski „Oliwa”)

Upamiętnienie

Pomnik Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego w Warszawie

• Pomnik Polskiego Państwa Podziemnego w Poznaniu
• Pomnik Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego w Warszawie
• Dzień Polskiego Państwa Podziemnego – 27 września

Zobacz też

• polski wkład w II wojnę światową