Stroje ludowe w Polsce

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Polskie stroje ludowe)

Polskie stroje ludowe – określenie stosowane na ubiory codzienne i odświętne używane przez większość polskich grup etnograficznych. Okres największego rozwoju strojów ludowych przypada na 2. połowę XIX i początek XX wieku, kiedy uwłaszczenie chłopów, rozwój gospodarki towarowej oraz przemysłu, spowodowały wzrost zamożności chłopów. W okresie międzywojennym strój ludowy zaczął być traktowany jako odzież odświętna, noszona na wielkie okazje, a nie jako ubiór codziennego użytku. Wygląd stroju uzależniony był od regionu Polski, gdzie powstawał, warunków klimatycznych, typu gospodarki, stosunków społeczno-gospodarczych oraz historii miejsca, w którym powstawał. Pomysły na stroje często czerpano ze strojów szlacheckich i mieszczańskich, mundurów wojskowych. Wpływ miała również moda europejska okresu baroku i renesansu[1]. Zdobienie stroju zależało od zamożności grup etnograficznych i indywidualnie właściciela. Stroje ludowe w Polsce należy odróżnić od polskiego stroju narodowego, który wywodzi się od ubioru szlacheckiego (sarmackiego lub kontuszowego) używanego w całej Rzeczypospolitej w XVIII wieku i w okresie zaborów stał się strojem polskim o charakterze ogólnonarodowym[2][3].

Terminologia[edytuj | edytuj kod]

W badaniach etnograficznych stosuje się podstawowe rozróżnienie na odzież ludową (traktowaną jako ubiór codzienny, nie zawsze posiadający cechy regionalne, składający się z podstawowych części odzienia wraz z dodatkami) oraz strój ludowy (na określenie ubioru odświętnego, uroczystego, reprezentacyjnego, w tym obrzędowego)[4]. Odzież ludowa pełniła funkcje: praktyczne, estetyczne, magiczne, określała wiek i pozycję społeczną (w społeczności i rodzinie) oraz zawód, reprezentacyjne, świąteczne i obrzędowe[4]. W społecznościach tradycyjnych odzież ludowa (codzienna) i odświętna wskazywała na przynależność społeczną (np. do konkretnej parafii), pozwalała określić stopień zamożności użytkowników, upodobania estetyczne oraz różnice regionalne[4].

Badania nad strojami ludowymi w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Zainteresowanie polskimi strojami ludowymi zaczęło się pod koniec XVIII wieku, podobnie jak w pozostałych krajach europejskich i rozwinęło się w XIX wieku. Pierwsze opracowania były autorstwa Łukasza Gołębiowskiego (Ubiory w Polsce od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych, Kraków 1831), Bogumiła Hoffa (Lud cieszyński, jego właściwości i siedziby. Obraz etnograficzny, Warszawa 1988), Jędrzeja Kitowicza (Opis obyczajów za panowania Augusta III, Poznań 1840-41), Oskara Kolberga (Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, 1857-1890), Walerego Eljasza Radzikowskiego (Ubiory w Polsce i u sąsiadów od IX-XV w., Kraków 1879-1899), Leona Zienkowicza (Stroje narodu polskiego z wiernym opisem jego obyczajów zwyczajów i sposobu bycia, Paryż 1841)[5].

Logo serii wydawniczej Atlas Polskich Strojów Ludowych

Od 1949 roku Polskie Towarzystwo Ludoznawcze wydaje opracowania strojów ludowych w zeszytach o charakterze monografii regionalnych pod tytułem Atlas Polskich Strojów Ludowych[6].

Klasyfikacja strojów ludowych wg typu[edytuj | edytuj kod]

Klasyfikacja zaproponowana przez Ewę Fryś-Pietraszkową uwzględnia materiał, z którego został wykonany strój, typ kroju oraz sposób jego zdobienia:

  1. Ubiory wykonane z naturalnych, niebarwionych surowców (wybielone płótno, tkaniny lniano-wełniane, folowane sukno) o archaicznym kroju. Do tej grupy zalicza się stroje ze wschodnich regionów Polski (strój biłgorajsko-tarnogrodzki) i południowych (strój górali beskidzkich)[7];
  2. Ubiory wykonane z tkanin samodziałowych w kolorowe pasy, prążki lub kratkę. Rozpowszechnione na terenie Polski środkowej, od Podhala do Wielkopolski (m.in. strój radomski, strój łowicki, strój kurpiowski, strój sieradzki, strój opoczyński, strój łęczycki)[8];
  3. Ubiory szyte z tkanin manufakturowych lub importowanych i fabrycznych, o nieludowych formach krojów inspirowanych strojami szlacheckimi i mieszczańskimi. Występowały na terenie Polski północno-zachodniej, na terenie Pomorza, Wielkopolski i Kujaw, Dolnego Śląska i Śląska (m.in. strój kujawski, strój kaszubski, strój kociewski, strój bamberski, strój krakowski, strój cieszyński, strój żywiecki)[9].

Klasyfikacja strojów ludowych według układu regionalnego[edytuj | edytuj kod]

Najczęściej stosowana klasyfikacja jest monograficzny układ regionalny, w którym do każdego regionu etnograficznego przypisane są konkretne typu strojów. Podstawą klasyfikacji jest wyodrębnienie pięciu regionów historycznych: Pomorze, Wielkopolska i Kujawy, Śląsk, Mazowsze, Sieradzkie i Łęczyckie, Małopolska[10].

Stroje pomorskie[edytuj | edytuj kod]

Góralka, Zakopane (1938), fotografia barwna
Chłopi podczas żniw w Libiążu (1938), fotografia barwna
Górale, Szczawnica (1939), fotografia barwna
Bamberka w stroju odświętnym

Stroje wielkopolskie i kujawskie[edytuj | edytuj kod]

Stroje śląskie[edytuj | edytuj kod]

Lista strojów ludowych z Dolnego Śląska[11][edytuj | edytuj kod]

Strój cieszyński mieszczański

Lista strojów ludowych z Górnego Śląska[edytuj | edytuj kod]

Stroje kurpiowskie z Puszczy Zielonej

Stroje mazowieckie, sieradzkie i łęczyckie[edytuj | edytuj kod]

Stroje małopolskie, w tym góralskie[edytuj | edytuj kod]

Stroje krakowskie
Strój wilamowski na Boże Ciało

Lista strojów ludowych małopolskich[edytuj | edytuj kod]

Strój Górali podhalańskich

Lista strojów ludowych góralskich[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejon Nysy dopiero w 1818 r. został włączony do rejencji opolskiej, uważaną za Górny Śląsk, wcześniejsze biskupie księstwo nyskie miało związek z regionem Dolny Śląsk. Barbara Bazielich w swojej publikacji zalicza strój nyski do strojów dolnośląskich.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Joanna Skalska: Wystawy, Stałe, Polskie Stroje Ludowe. Samorząd Studentów Politechniki Warszawskiej, 2006-04-28. [dostęp 2010-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-28)].
  2. ↑ Polski strój narodowy – Trzecia Sarmacja [online] [dostęp 2021-08-20] (pol.).
  3. ↑ Julian Horoszkiewicz Strój narodowy w Polsce, Spółka Wydawnicza Polska, Kraków 1900
  4. ↑ a b c Krystyna Hermanowicz-Nowak, Odzież, [w:] Maria Biernacka i inni red., Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 379.
  5. ↑ Barbara Bazielich, Odzież i strój ludowy w Polsce, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2000, s. 12-13, ISBN 83-87266-45-0, ISSN 0239-8974.
  6. ↑ Anna Weronika Brzezińska, Mariola Tymochowicz, Atlas Polskich Strojów Ludowych 1949-2019. Kierunki badan nad strojami ludowymi w Polsce po 1945 roku, „Nauka”, 1, 2019, s. 97-100, DOI: 10.24425/nauka.2019.126182, ISSN 1231-8515.
  7. ↑ Ewa Fryś-Pietraszkowa, Strój, [w:] Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Kunczyńska-Iracka, Marian Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 134-135, ISBN 83-213-3312-5.
  8. ↑ Ewa Fryś-Pietraszkowa, Strój, [w:] Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Kunczyńska-Iracka, Marian Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 135-136, ISBN 83-213-3312-5.
  9. ↑ Ewa Fryś-Pietraszkowa, Strój, [w:] Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Kunczyńska-Iracka, Marian Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 136-138, ISBN 83-213-3312-5.
  10. ↑ Anna Weronika Brzezińska, Mariola Tymochowicz, Atlas Polskich Strojów Ludowych 1949-2019. Kierunki badań nad strojami ludowymi w Polsce po 1945 roku, „Nauka”, 1, 2019, s. 98, DOI: 10.24425/nauka.2019.126182, ISSN 1231-8515.
  11. ↑ Barbara Bazielich: Tradycyjne stroje dolnośląskie. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993. ISBN 83-229-0853-9.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]


Symbole narodowe Polski
Konstytucyjne
Militarne
Nazwy i kody
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stroje_ludowe_w_Polsce&oldid=73479554”