Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu
 nr rej. A/1372 (wpis obszarowy)
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Miejsce | |
| Typ obiektu | |
| Projektant | |
| Materiał | |
| Całkowita wysokość |
2,6 m |
| Data budowy |
1852–1853 |
| Data odsłonięcia |
25 października 1853 |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°00′37,1″N 18°36′17,8″E/53,010306 18,604944
| |
Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu – pomnik Mikołaja Kopernika autorstwa Christiana Friedricha Tiecka odsłonięty w 1853 roku w Toruniu. Pomnik znajduje się na Rynku Staromiejskim, w pobliżu południowo-wschodniego narożnika Ratusza.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Propozycja upamiętnienia pomnikiem Mikołaja Kopernika w mieście jego urodzenia po raz pierwszy wyszła w latach 30. XVIII wieku. W 1765 roku książę Józef Aleksander Jabłonowski złożył zamówienie na wykonanie marmurowego popiersia. Popiersie wykonane z jego fundacji przez krakowskiego rzeźbiarza Wojciecha Rojowskiego nie zyskało jednak uznania ówczesnej Rady Miasta Torunia i ostatecznie zostało ustawione w kościele św. Janów. Z kolejną inicjatywą, już w czasach Księstwa Warszawskiego, wyszedł Stanisław Staszic. W 1809 roku wmurowany został kamień węgielny pod budowę pomnika i rozpoczęto zbiórkę funduszy. Po powrocie Torunia do Prus w 1815 roku zakończono zbiórkę pieniędzy. Składki z ziem departamentu bydgoskiego zdeponowano w Berlinie. Fundusze zebrane w innych departamentach Księstwa Warszawskiego złożono na pomnik Kopernika w Warszawie[1].
W 1839 roku zawiązane zostało niemieckie towarzystwo budowy pomnika toruńskiego astronoma (niem. Copernicus Denkmalverein)[2][3]. Początkowo planowano, że odsłonięcie pomnika nastąpi w 1843 roku, w 300-setną rocznicę śmierci Kopernika[4].
Początkowo pomnik miał stworzyć Johann Gottfried Schadow, jednak w 1840 roku odrzucił propozycję towarzystwa Coppernicus-Verein. 13 grudnia 1842 roku towarzystwo poprosiło Schadowa o zarekomendowanie jednego z berlińskich rzeźbiarzy mogących wykonać projekt i sporządzić wstępny kosztorys. W tym samym piśmie stowarzyszenie zarekomendowało trzy warianty wykonania pomnika (w brązie, marmurze bądź jako pozłacany odlew) oraz zaproponowało postawienie pomnika na Rynku Staromiejskim, rekomendując początkowo postawienie pomnika po zachodniej stronie placu, w pobliżu kościoła ewangelickiego (dzisiejszego kościoła św. Ducha). 25 marca 1843 roku Schadow zarekomendował rzeźbiarza Christiana Friedricha Tiecka. Schadow i Tieck oszacowali koszt postawienia pomnika na 6-7 tys. talarów i poleciła wykorzystanie brązu[5]. Pod koniec 1843 roku Fryderyk Wilhelm IV Pruski udzielił zgody na budowę pomnika i przyznał dodatkowe 2 tys. talarów. Jednocześnie król skrytykował projekt Tiecka, przedstawiający Mikołaja Kopernika w stroju mieszczańskim[6].
W wyniku niewywiązywania się z obowiązków, towarzystwo zwróciła się do nadprezydenta prowincji o uzyskanie ewentualnej zgody na powierzenie projektu komuś innemu. W listopadzie 1846 roku Tieck poinformował towarzystwo o ukończeniu projektu statuy i cokołu. 15 listopada 1846 roku Fryderyk Wilhelm IV udzielił aprobaty nowemu projektowi, autorstwa Tiecka i Johanna Heinricha Stracka. W lipcu 1847 roku rozpoczęły się prace nad modelem pomnika w rzeczywistej wielkości. W tym samym czasie Tieck poinformował towarzystwo o nowej kwocie wykonania pomnika, która bez ceny cokołu miała wynieść 7570 talarów. 3 lipca 1847 roku towarzystwo i rzeźbiarz podpisali umowę, na mocy której Tieck miał w ciągu trzynastu miesięcy wykonać model, opiewający na 1400 talarów[7].
W 1848 roku model pomnika został uszkodzony bądź całkowicie zniszczony. Tieck oddał gotowy model dnia 2 sierpnia 1849 roku. Odlew zlecono giserowi Heinrichowi Fischerowi z Berlina[8]. W 1850 roku model przetransportowano do giserni Fischera w Berlinie, gdzie został odlany. Cokół pomnika, według projektu Jana Stracka z Berlina, wykonano na Dolnym Śląsku[9]. W maju 1851 roku zmarł Christian Tieck, nie doczekawszy ustawienia pomnika. Monument udało się ostatecznie wykonać i przetransportować z Berlina do Torunia 12 lutego 1852 roku[10]. 14 lutego posąg znalazł się w Bydgoszczy, stamtąd ruszył transportem konnym do Torunia. Monument trafił do Torunia następnego dnia, został wstawiony do kościoła św. Ducha, gdzie znajdował się aż do przywiezienia cokołu do Torunia[11]. Uroczyste odsłonięcie odbyło się 25 października 1853 roku[12].
Z biegiem czasu powierzchnia pomnika przyjęła kolor zielony, czego powodem była zbierająca się patyna. W 2003 roku doszło do gruntownej renowacji pomnika z okazji jego 150 rocznicy powstania. Wówczas odkryto, że astronom ma wąsy, które widać tylko z bliska. Pomnik został oczyszczony, przywrócona została kamienna studzienka z brązową paszczą delfina i półkolistym rezerwuarem, które znajdują się tuż przed pomnikiem. Elementy te zostały zdemontowane w okresie międzywojennym[potrzebny przypis].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Monument przedstawia Mikołaja Kopernika ubranego w togę profesorską, który w swojej lewej ręce trzyma sferę armilarną, a palcem prawej ręki wskazuje niebo, co ma wskazywać na powiązania Kopernika z astronomią i badaniami nieba. Pomnik znajduje się na cokole, wokół którego znajdują się połączone z nim kamienne ławki, natomiast przed nim znajduje się kamienna studzienka[13].
Na cokole z przedniej strony znajduje się napis w języku łacińskim, który po przetłumaczeniu na język polski brzmi: Mikołaj Kopernik Toruńczyk, Ruszył Ziemię, wstrzymał Słońce i Niebo[14]. Autorem tego tekstu jest toruński profesor Rudolf Brohm[13].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 81–83.
- ↑ Niedzielska 1983 ↓, s. 115.
- ↑ Kłudkiewicz 2020 ↓, s. 51.
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 85.
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 92.
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 93.
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 94–95.
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 95–96.
- ↑ Kalembka 1985 ↓, s. 197.
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 98.
- ↑ Kalembka 1985 ↓, s. 198.
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 109.
- ↑ a b Kalembka 1985 ↓, s. 200.
- ↑ Urbański 2003 ↓, s. 22.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sławomir Kalembka: Toruńskie pomniki Kopernika. W: Józef Poklewski (red.): Artyści w dawnym Toruniu. Warszawa-Poznań-Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
- Kamila Kłudkiewicz. Kwestia zbiorów ikonograficznych Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst oraz Städtisches Museum (Muzeum Miejskiego) w Toruniu. „Folia Toruniensia”. 20, 2020.
- Magdalena Niedzielska. Dzieje toruńskiego towarzystwa Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst (1853–1945). „Rocznik Toruński”. 16, 1983.
- Magdalena Niedzielska. Pomnik Kopernika w Toruniu. Historia jego powstania. „Rocznik Toruński”. 33, 2006.
- Andrzej Urbański: Mikołaj Kopernik. Osobliwości Kujaw i Pomorza. Toruń: 2003. ISBN 83-88219-07-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki pomnika w bibliotece Polona
_(5)_(Ola_Z.).JPG)