Pompeje

Pompejea
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ruiny świątyni Jowisza
Kraj	Włochy
Typ	kulturalny
Spełniane kryterium	III, IV, V
Charakterystyka	#829
Regionb	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1997 na 21. sesji
a Oficjalna nazwa wpisana na liście UNESCO b Oficjalny podział dokonany przez UNESCO
Położenie na mapie Włoch Pompeje
40°45′03″N 14°29′13″E
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Widok Pompei
Litografia Friedrich Federer z 1850 roku

Macellum – wejście do sklepów od strony Forum

Bazylika – widok w kierunku Forum

Bazylika – widok na trybunał

Świątynia Apollina – na pierwszym planie ołtarz, za nim biała kolumna z zegarem

Posążek Apollo z świątyni Apollina (dawniej trzymał łuk)

Miejska fontanna zasilana z akweduktu

Teatr Wielki w Pompejach

Scena teatru i tzw. Portyk Gladiatorów w Pompejach

Termy Rynkowe – posążki atlasów w tepidarium

Żarna zachowane w ruinach piekarni

Nimfeum

Figurka tańczącego fauna

Fragment posadzki w Domu Fauna

Dom Dramaturga – posadzka z napisem cave canem w wejściu

Pompeje, dawniej Pompeja (łac. Pompeii, wł. Pompei) – miasto w regionie dzisiejszej Kampanii we Włoszech zniszczone w czasach cesarstwa rzymskiego przez erupcję wulkanu Wezuwiusz w dniu 24 sierpnia 79 roku. Popiół wulkaniczny, który zasypał Pompeje, utrwalił budowle, przedmioty oraz niektóre ciała ludzi i zwierząt, co współcześnie umożliwia obejrzenie wyglądu starożytnego rzymskiego miasta średniej wielkości i jego mieszkańców. Ruiny Pompejów położone są ok. 20 km na południowy wschód od Neapolu. Dwa inne miasta, które zniszczyła erupcja Wezuwiusza w 79 roku to Herkulanum i Stabie.

Historia

Miasto zostało założone w VII w. p.n.e. przez Osków, następnie było kontrolowane przez Greków, później (od 525 do 474) Etrusków. W czasach oskijskich lub etruskich miasto zostało otoczone murami obronnymi. Pod koniec V wieku p.n.e. zostało zdobyte przez Samnitów. Pod koniec IV wieku p.n.e. Pompeje zawarły z Rzymem układ sojuszniczy, który zobowiązywał je do pomocy militarnej, ale pozostawiał Pompejańczykom autonomię, własne urzędy i język.

Historyczne Pompeje powstały na stoku wzniesienia utworzonego przez prehistoryczną lawę. Położone były na wysokości 40 m n.p.m. nad rzeką Sarnus (obecnie Sarno). Jeszcze przed dominacją samnicką zostało przekształcone z niewielkiej osady rolniczej w miasto rozplanowane wokół Trójkątnego Forum. Pod panowaniem Samnitów obszar 66 ha otoczono murem obronnym o długości ok. 3 km. Pompeje posiadały system kanalizacyjny poprowadzony wzdłuż ulic. Woda do fontann ulicznych, term i bogatszych domów dostarczana była akweduktem. Wszystkie budynki mieszkalne posiadały także zbiorniki impluvium gromadzące deszczówkę. Zabudowa rozplanowana wzdłuż regularnej siatki ulic podzielona była na dziewięć sfer, z których każda pełniła określoną funkcję. Hotele i stajnie dla zwierząt jucznych rozlokowane były w pobliżu bram wjazdowych do miasta. Przy głównych ulicach usytuowano zajazdy i gospody. Przy ulicach znajdowały się domy mieszkalne z atrium i perystylem. Podczas prac wykopaliskowych odsłonięto także liczne sklepy, warsztaty, teatr, forum z bazyliką, kurią i świątyniami, trzy palestry i termy, amfiteatr z koszarami gladiatorów i wiele innych obiektów. Dopiero w ostatnim okresie historii zaczęto budować domy mieszkalne poza murami obronnymi. Wcześniejsze przebudowy ograniczały się do terenów wewnątrz fortyfikacji. Zmiany polegały m.in. na łączeniu 2, 3 starszych, pochodzących z okresu samnickiego domów, w duże rezydencje z przylegającymi do nich sklepami lub warsztatami. Domy powiększano też przez dobudowywanie piętra.

Pomiędzy IV i I wiekiem p.n.e. miasto było samorządne, posiadało także tradycyjne samnickie urzędy z mediss toutiksem jako najwyższym urzędnikiem. W III i II wieku p.n.e. miasto przeżywało okres dynamicznego rozwoju, będąc jednym z najważniejszych portów w regionie, obsługiwało Nolę i Nucerię. W rękach pompejańskich znajdowało się także ujście żeglownej rzeki Sarnus. Miasto i jego okolice było położone na żyznych ziemiach, gdzie uprawiano winorośl, oliwki i zboża. W II wieku p.n.e. nastąpił znaczny rozwój miasta w kierunku północnym i wschodnim oraz przebudowa centralnych części miasta i budowli reprezentacyjnych położonych przy forum. Liczba ważnych i reprezentacyjnych budowli oraz ich wielkość pozwoliły Pompejom zdystansować pod tym względem ówczesny Rzym.

W wojnie sprzymierzeńczej Pompeje stanęły, w 89 roku p.n.e., po stronie miast italskich, miasto musiało odegrać znaczącą rolę w wojnie ponieważ było wymieniane wśród tych ośrodków, które zbuntowały się jako pierwsze. Appian z Aleksandrii wspomina też o walkach prowadzonych w regionie Pompejów przez Sullę, zaś Wellejusz Paterkulus wspomina oblężenie miasta, brak natomiast archeologicznych śladów zdobycia miasta w boju. Po zakończeniu wojny zostało pozbawione wszelkich praw i przekształcone w 80 roku p.n.e. w rzymską kolonię wojskową "Colonia Veneria Cornelia Pompeianorum". Kolonie sullańskie były ustanawiane tylko w najbardziej wrogich ze zdobytych miast italskich. Przez ponad dwadzieścia lat rdzenni mieszkańcy byli pozbawieni większości praw obywatelskich i dyskryminowani na rzecz kolonistów, rekrutowanych wśród weteranów wojska Sulli. Największy rozwój miasta miał miejsce w I wieku n.e. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców był handel związany ze znajdującym się w mieście portem morskim.

Zniszczenie

Po raz pierwszy miasto zostało zniszczone w 65% przez silne trzęsienie ziemi, które miało miejsce 5 lutego 62 roku. Mieszkańcy jednak w dość krótkim czasie zdołali je odbudować. 17 lat później niespodziewany wybuch wulkanu przysypał je kilkumetrową warstwą popiołu, grzebiąc miasto i mieszkańców, którzy nie zdążyli się ewakuować (dotychczasowe badania ujawniły ok. 2000 ciał). Świadkiem zagłady miasta był Pliniusz Młodszy, który pozostawił list z opisem wybuchu wulkanu i spowodowanej erupcją tragedii. Zgodnie z jego opisem, wybuch nastąpił około południa. W pierwszej fazie z Wezuwiusza wydobyły się wysokie słupy ognia, później czarna chmura, która przesłoniła słońce. Na Pompeje posypał się deszcz rozżarzonych lapilli i popiołu wulkanicznego, który wzniecał pożary, zabijał ludzi i powodował swoim ciężarem walenie się budowli. Mieszkańców uśmiercały także trujące gazy wydobywające się z wulkanu. Trzy dni trwała nieprzerwana erupcja, w wyniku której miasto pokryła warstwa popiołów o grubości 5-6 m. Zniszczenia objęły obszar od Herkulanum po Stabie. Według relacji Diona pojawiło się też tyle pyłu, że jego część dotarła aż do Afryki, Syrii i Egiptu; dotarł też do Rzymu, wypełnił nad nim niebo i zakrył słońce. Jest też pierwszym pisarzem starożytnym, który z nazwy wymienia miasta, które ucierpiały w wyniku erupcji.

Odkrycie i badania

Dopiero pod koniec XVI wieku podczas prac przy budowie kanału, odkryto starożytne napisy. Poszukiwania przeprowadzone w pobliżu potwierdziły istnienie pod ziemią ruin miasta. Prace prowadzono od 1748 roku, systematyczne działania w tym kierunku rozpoczęto w roku 1861 przez Giuseppe Fiorellego. Odkopywano nie tylko dzieła sztuki, ale i układ urbanistyczny miasta założonego na regularnej siatce ulic o brukowanej nawierzchni. Fiorelli sporządził plany całego miasta, podzielił je na sektory, ponumerował domy. Zaplanował systematyczne prace, sektor po sektorze. Rozpoczął także rekonstrukcję niektórych budowli. Od 1909 roku pracami kierował Vittorio Spinazzoli.

Odkrywane w Pompejach rzeźby wykonane były przez miejscowych artystów z tufu wulkanicznego, marmuru, kamienia, drewna, brązu. Są to portrety, reliefy stanowiące ozdobne detale architektoniczne. Wśród drobniejszych wyrobów rzeźbiarskich odnaleziono dzwonki zawieszane swobodnie tak, aby najmniejszy ruch powietrza mógł wprawiać je w drgania. Niektóre z nich mają formę erotyczną.

Prace archeologiczne nie zostały jeszcze zakończone. Znaczna część znalezisk przechowywana jest w Muzeum Narodowym (Museo Nazionale) w Neapolu.

Największe wrażenie wywołują odlewy ciał mieszkańców. Popioły pokrywające Pompeje szybko zastygały zachowując wewnątrz kształt pogrzebanych ciał. Fiorelli opracował metodę wykonywania ich gipsowych odlewów. Przez niewielki otwór wlewał gips sztukatorski, który wypełniał całą pustą przestrzeń. Po związaniu gipsu usuwał warstwę popiołu odsłaniając odlewy ciał, przedmiotów, elementów budynków itp. Później zaczęto używać przeźroczystego tworzywa, które pozwalało dostrzec ukryte wewnątrz odlewu zachowane drobne przedmioty, kości.

Do najważniejszych odkryć dokonanych w Pompejach należą malowidła ścienne, które zachowały się w dużej liczbie w bardziej reprezentacyjnych wnętrzach domów, w dość dobrym stanie. Pozwoliło to na odtworzenie historii malarstwa rzymskiego do 79 roku. Oprócz licznych malowideł odnaleziono także interesujące dekoracje w formie mozaik. Stosowane były głównie w miejscach narażonych na działanie wilgoci i wody (na posadzkach, w pobliżu zbiorników wodnych, fontann itp.).

Miasto-muzeum

Zwiedzanie udostępnionego dla turystów terenu wykopalisk rozpoczyna się najczęściej od jednej z bram miejskich zwanej Bramą Morską (Porta Marina). Brama ta posiada dwa wejścia: węższe – przeznaczone dla pieszych oraz szersze i wyższe dla wozów i zwierząt jucznych. Oba przeloty przekrywa jedno sklepienie kolebkowe. Chodniki od brukowanych ulic oddzielają wysokie krawężniki ułożone w czasach cesarstwa. Dla wygody pieszych w poprzek ulic ułożono duże kamienie ułatwiające przejście. Dodatkowo kamienie regulowały ruch uliczny, część ulic była bowiem dostępna tylko dla pieszych, inne umożliwiały przejazd pojedynczych wozów (dziś powiedzielibyśmy, że były to ulice jedno- i dwukierunkowe).

Ulica poprowadzona od Bramy Morskiej prowadzi prosto na Forum. Plac o wymiarach 38 × 157 m otaczała kolumnada wykonana w okresie samnickim w porządku doryckim. Część portyków przebudowano w czasach późniejszych dodając drugą kondygnację kolumn w porządku jońskim. Przy forum usytuowane były budynki publiczne, kultowe oraz hale targowe. W północnej części forum zbudowano Świątynię Jowisza. Była to budowla usytuowana na cokole o wysokości 3 m, długości 37 m i szerokości 17 m. Na podwyższenie prowadziły schody podzielone na biegi. Świątynię poprzedzał głęboki pronaos. Cellę otaczała dwukondygnacyjna kolumnada, pod nią, w niszach umieszczono posągi triady kapitolińskiej, czyli: Junony, Jowisza i Minerwy. Poniżej świątyni znajdował się skarbiec. Po bokach wzniesiono dwa łuki triumfalne Germanika i Tyberiusza. Wzdłuż wschodniego boku forum, przed kolumnadą, ustawiono posągi zasłużonych mieszkańców i mównicę. Do południowego boku forum przylegał Budynek Władz Miejskich. Były to trzy sale zamknięte apsydami lub niszami. Środkową część zajmowała kuria, boczne przeznaczone były dla duumvirów rządzących miastem i edylów. Do forum od strony zachodniej przylegały:

• Comitium – niewielki budynek, w którym przeprowadzano wybory
• Budynek Eumachii – budowla ufundowana przez kapłankę Eumachię dla rzemieślników: tkaczy, farbiarzy i foluszników. Budowlę poprzedzał portyk, za którym zachowały się fragmenty ściany z portalem ozdobionym reliefem złożonym z liści akantu przeplecionych rzeźbionymi postaciami niewielkich zwierząt. Po bokach znajdują się nisze, w których najprawdopodobniej odbywały się licytacje. Wewnątrz znajdował się duży portyk otoczony dwukondygnacyjną kolumnadą oddzielającą od dziedzińca magazyny. Na wprost wejścia znajdują się pozostałości trzech dużych apsyd, w których umieszczono posągi Liwii, Tyberiusza i Druzusa. Za środkową apsydą stał też posąg Eumachii.
• Świątynia Wespazjana – otaczały ją ściany zdobione stiukami. Przed cellą zachował się marmurowy ołtarz ozdobiony płaskorzeźbą. Na jednej ze ścian umieszczono scenę składania ofiary.
• Świątynia Larów – zbudowana została po trzęsieniu ziemi. Otaczały ją trzy ściany ozdobione płytami z marmuru i malowidłami. W ścianach bocznych wykonano prostokątne nisze a w tylnej apsydę. W nich umieszczono bóstwa opiekuńcze miasta.
• Macellum – to wzniesiona w czasach cesarstwa kryta hala targowa, w której zlokalizowano sklepy otwarte na dziedziniec wewnętrzny oraz przylegające ulice i forum. W środkowej części dziedzińca umieszczono okrągły, przykryty kopułą pawilon ze zbiornikiem na ryby. Kopuła podparta była 12 kolumnami. W tylnej części umieszczono najprawdopodobniej kaplicę poświęconą rodzinie cesarza (odkryto w niej posągi Oktawii, siostry Augusta i Marcellusa, posągi znajdują się w Muzeum Narodowym w Neapolu).

Bazylika – zajmująca plac o wymiarach 24 × 55 m została zbudowana w latach 120-78 p.n.e. W pierwszym okresie pełniła funkcję hali targowej. W I wieku był to też gmach sądowy. Budowlę dzieliły dwa rzędy kolumn na trzy nawy. Środkowa, najszersza, najprawdopodobniej nie była przykryta dachem. Na ścianach bazyliki zachowały się napisy sprzed 2 tysięcy lat. Wzdłuż krótszego boku, na wprost forum znajdował się dwukondygnacyjny tribunal. Dłuższy bok Bazyliki przylegał do ulicy prowadzącej od Bramy Morskiej. Naprzeciw niej znajdowała się świątynia Apollina. Bazylika została zniszczona podczas trzęsienia ziemi. Prac rekonstrukcyjnych nie ukończono przed wybuchem wulkanu.

Świątynia Apollina przylegająca do wschodniego boku forum jest zwrócona frontem do ulicy. Została wzniesiona za panowania Samnitów. Plac wokół świątyni otaczała kolumnada, pod którą umieszczono liczne posągi bóstw i zbiorniki na wodę. Przed nią zachowały się wykonane z brązu posągi Apollina i Diany (na terenie wykopalisk umieszczono kopie odnalezionych rzeźb, oryginały znajdują się w Muzeum Narodowym w Neapolu). Przed świątynią nadal stoi marmurowy ołtarz i jońska kolumna, na której znajdował się zegar słoneczny. Przy wejściu do świątyni stały także posągi Wenus i Hermafrodyty. Sama świątynia umieszczona była na podwyższeniu, na które prowadziły szerokie schody umieszczone w części frontowej. Budynek otoczony kolumnadą poprzedzał portyk.

Termy – na terenie wykopalisk odkryto trzy kompleksy term miejskich. Najmniejsze, tzw. Termy Rynkowe, znajdowały się w pobliżu Forum, na północ od świątyni Jowisza. Składały się z dwóch bliźniaczych struktur, z których jedna przeznaczona była dla kobiet a druga dla mężczyzn. W skład kompleksów wchodziły szatnie, pomieszczenia na kąpiel zimną, ciepłą i gorącą. Sale ogrzewane były gorącym powietrzem krążącym pod posadzką i pomiędzy ściankami działowymi (hypocaustum). Pomieszczenia ozdobione były stiukami. W tepidarium (sali do wypoczynku) zachowały się gliniane figurki atlasów i piec z brązu ogrzewający powietrze. Do term przylegała niewielka palestra. Oprócz Term Rynkowych odkryto także tzw. Termy Centralne oraz Termy Stabiańskie.

Teatr Wielki – zbudowano w III wieku p.n.e. wykorzystując naturalne zagłębienie terenu. Widownia mieszcząca 5000 widzów podzielona była na pięć sektorów. Położone najniżej 4 rzędy przeznaczone były dla elity społeczeństwa, pozostałe 15 rzędów służyły pozostałym mieszkańcom. Scena wymurowana została z cegły. Pomiędzy nią a orchestrą zachował się rowek do opuszczania kurtyny. Zachowały się także otwory, w których umieszczano maszty podtrzymujące velarium (osłonę rozpinaną nad widownią). Do teatru przylega prostokątny portyk służący wcześniej jako foyer, później przeznaczony na koszary gladiatorów (tzw. Portyk Gladiatorów).

Amfiteatr – zbudowany został w 80 roku p.n.e., mógł pomieścić 20000 widzów. Budowla miała wymiary 135 × 104 m. Nie zbudowano w niej podziemnych pomieszczeń a dojścia do areny poprowadzono od zewnątrz. Wokół najwyższego sektora znajdowała się galeria, na którą prowadziły osobne wejścia. Galeria przeznaczona była dla kobiet, którym pozwolono brać udział w widowiskach za czasów panowania Augusta.

Wśród warsztatów rzemieślniczych zwracają uwagę zachowane pozostałości licznych piekarni. Odkryto w nich zachowane w dobrym stanie piece i kamienne żarna. Żarna zbudowane były z dwóch części. Dolna, nieruchoma, ma kształt stożka umieszczonego na kolistej podstawie, w której zagłębieniu zbierała się mąka. Jest to tzw. meta, na nią nasadzano część ruchomą w kształcie dwóch wydrążonych stożków połączonych wierzchołkami. Do lejka w górnej części wsypywano ziarna, które miażdżono na mąkę przez obrót części ruchomej.

Uwagę zwracają także lady jadłodajni. Umieszczone są bezpośrednio przy ulicach a ich cechą charakterystyczną są walcowe wgłębienia, w których umieszczano naczynia z gorącymi potrawami i napojami sprzedawanymi klientom. Na trasie zwiedzania znajduje się także starożytny Lupanar zlokalizowany na wprost niewielkiego hoteliku (tzw. Hotel Syttiusza). Jego pomieszczenia rozmieszczono na dwóch kondygnacjach, z których wyższa dostępna była z zewnętrznego balkonu, na który prowadziły schody z ulicy. Niewielkie pomieszczenia były prawie całkowicie pozbawione światła. Korytarz parteru ozdobiony był erotycznymi obrazkami i napisami.

Domy mieszkalne

Podczas badań archeologicznych odkopano liczne pozostałości domów mieszkalnych. Większość z nich nazwano od odnalezionych w nich przedmiotów lub inskrypcji. Archeologów zachwyciły odkryte w nich freski i mozaiki. Najpiękniejsze z nich znajdują się w zbiorach muzealnych. Typowy dom pompejański rozplanowany był wzdłuż osi prostopadłej do ulicy. Pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze rozplanowane były zazwyczaj wokół jednego lub dwóch perystyli połączonych eksedrą. Perystyle poprzedzone były tablinum przylegającym do atrium. W części znajdującej się bezpośrednio przy ulicy często lokowano pomieszczenia sklepów i warsztatów. W ogrodowej części perystyli umieszczano fontanny, nimfea i posągi. W bogatszych domach znajdowały się także prywatne termy. W zależności od zamożności właścicieli wystrój domu był mniej lub bardziej bogaty a dom zajmował odpowiednią do statusu powierzchnię.

Dom Fauna – jest to duży dom zajmujący powierzchnię o wymiarach 40 × 110 m. Zajmuje cały kwartał utworzony pomiędzy czterema przecinającymi się ulicami. Archeolodzy przypuszczają, że należał on do wnuka Publiusza Sulli. Do domu prowadziły dwa wejścia od frontu (drugie, osobne wejście prowadziło do pokojów gościnnych) oraz jedno umieszczone na tyłach. Nad wejściem umieszczono napis "have" (bądź zdrów). Korytarz, przy którym znajdowały się dwie świątyńki poświęcone larom, prowadził do dużego atrium z fontanną ozdobioną brązową rzeźbą tańczącego fauna. Tej figurce dom zawdzięcza swoją nazwę. Drugie atrium znajdowało się w części przeznaczonej dla gości. Wokół nich rozlokowano pomieszczenia mieszkalne. Głębiej umieszczono dwa ogrody – perystyle połączone eksedrą. Posadzkę eksedry zdobiła słynna mozaika ozdobiona przedstawieniem bitwy pod Issos stoczonej pomiędzy Aleksandrem Macedońskim a Dariuszem III. Mozaika składa się z około 1,5 mln kamyków. (Mozaika obecnie znajduje się w Muzeum w Neapolu). Do pierwszego, mniejszego perystylu przylegały pomieszczenia gospodarcze. Drugi, większy otoczony został dwukondygnacyjną kolumnadą złożoną z 88 kolumn. Ściany rezydencji zdobiły malowidła w I stylu pompejańskim.

Dom Wettiuszów – należał do dwóch bogatych kupców – Auliusa Wettiusza Restitutusa i Aulusa Wettiusza Konwiwy. Dom nie ma dużej powierzchni. Wejście z ulicy prowadzi do przedsionka, w którym umieszczono na ścianie duży wizerunek Priapa mającego zapewnić mieszkańcom domu ochronę. Za przedsionkiem umieszczono atrium ozdobione freskami z amorkami. Wokół rozmieszczono pomieszczenia mieszkalne. W budynku znajduje się jeszcze jedno, mniejsze atrium z przylegającą do niego domową kapliczką. Cały dom rozplanowano wzdłuż dwóch boków perystylu. Najciekawsze są zachowane malowidła wykonane w II stylu pompejańskim, podczas odbudowy domu po trzęsieniu ziemi. Ściany zdobią liczne przedstawienia figuralne i architektoniczne.

Willa z Misteriami – usytuowana jest poza terenem otoczonym murami obronnymi. Jej nazwa związana jest z odkrytymi w niej freskami przedstawiającymi rytuał wtajemniczenia z Misteria Dionizyjskie. Willa istniała już w II wieku p.n.e. Był to skromny budynek, który z czasem powiększono przez kolejne rozbudowy. Po trzęsieniu ziemi, najprawdopodobniej nowi właściciele przekształcili zabudowania w duże gospodarstwo rolne. Dwukondygnacyjna część frontowa posiadała parter otoczony portykiem i półkolistą eksedrę na piętrze, do której przylegały ogrody umieszczone na tarasach. Bogate dekoracje ścienne wykonane zostały w II stylu pompejańskim, jedynie w tablium spotkano kompozycje w III stylu złożoną z miniatur egipskich umieszczonych na czarnym tle. Oprócz malowidła z misteriami odkryte zostały sceny figuralne przedstawiające tańczących z satyrem i freski o motywach architektonicznych. Misteria Dionizyjskie to kompozycja o wysokości 3,0 m okalająca komnatę o obwodzie 17,0 m. Fresk składa się z 29 postaci ilustrujących cały rytuał od odczytywania tekstu, przez cykl przygotowań kobiety do wtajemniczenia aż do oczekującej na "boskie zaślubiny" młodej panny.

Dom Dramaturga – piętrowy dom znajdujący się w pobliżu Term Rynkowych. Od ulicy poprzedzają go dwa pomieszczenia sklepów, pomiędzy którymi umieszczone jest wejście do domu. W przedsionku znajduje się mozaika z obrazem psa i napisem cave canem – strzeż się psa. Przedsionek prowadzi do atrium poprzedzającego pomieszczenia mieszkalne. Ściany zdobiły dawniej freski figuralne zwane: Ofiarowanie Ifigenii, Uprowadzenie Brezeidy, Hera i Zeus. Na posadzce tablium umieszczona była mozaika przedstawiająca próbę teatralną (stąd nazwa domu). Dzieła te znajdują się obecnie w Muzeum Narodowym w Neapolu.

To tylko nieliczne przykłady zachowanych zabytków. Po wybuchu wulkanu w 79 roku w pobliżu zasypanego miasta osiedlili się kolejni mieszkańcy. Powstało nowe miasto – Campo Pompejanum. Najważniejszym zabytkiem tych Nowych Pompejów jest Sanktuarium Matki Boskiej Różańcowej zbudowane w XIX w. oraz stojąca obok dzwonnica.

Zagrożenia

Przez blisko tysiąc osiemset lat ruiny Pompejów ulegały stopniowej destrukcji:

• W XVI wieku rozpoczęła się grabież. Apogeum nastąpiło w XVIII wieku, wraz ze wzrostem zainteresowania starożytnością. Pod patronatem książąt i arystokracji zaczęto masowo poszukiwać i wydobywać rzeźby, wazy, monety, klejnoty oraz wykuwano ze ścian malowidła czy mozaiki. Dokonano wtedy znacznych zniszczeń warstwy architektonicznej miasta. W wieku XIX reżyserowano sensacyjne odkrycia dla potrzeb przybywających gości, wydobywając wcześniej odkryte zabytki. Dopiero z końcem XIX wieku i działalnością Giuseppe Fiorellego wykopaliska nabrały charakteru naukowego.
• Powolnie wydobywane spod ochronnej warstwy popiołu i tufu pozostałości, stały się ofiarą zmiennych warunków atmosferycznych i ekspansji roślinności (wietrzenie biologiczne). Szacuje się, że odsłonięto już ponad 2/3 miasta, a Włochom brakuje funduszy na zabezpieczenie gigantycznej liczby zabytków, które posiadają. Obszar Pompejów i Herkulanum, który nie został jeszcze odkopany, nie jest do końca bezpieczny - substancje chemiczne (pestycydy, detergenty) przesiąkające wraz w wodą do ukrytych miast, powodują niszczenie, choć w stopniu o wiele mniejszym.
• Duże zniszczenia pozostawiła po sobie II wojna światowa, szczególnie dwa alianckie bombardowania z sierpnia i października 1943 roku
• W czasach powojennych plagą były nagminne kradzieże, prowadzone w sposób zorganizowany. Potrafiono jednorazowo wynieść po kilkaset kilogramów zabytków i fragmentów budowli. Uporano się z nimi dopiero, gdy przeniesiono do muzeów większość zabytków ruchomych i malowideł
• Narastający ruch turystyczny oddziałuje na Pompeje dwojako, z jednej strony dostarcza pokaźnych funduszy na opiekę, z drugiej pogłębia dewastację (śmieci, nieodpowiedzialne zachowanie zwiedzających, akty celowego wandalizmu)
• Ostatnim czynnikiem destrukcyjnym są, nawiedzające co jakiś czas Kampanię, trzęsienia ziemi

Galeria zdjęć

• 

  Dom mieszkalny – widok na perystyl

• 

  Detal fontanny

• 

  Mozaika przedstawiająca Pana i Hamadriadę – Pompeje

• 

  Mury z okresu samnickiego

• 

  Widok w kierunku Campo Pompejanium

• 

  Forum w Pompejach

Zobacz też

• architektura starożytnego Rzymu
• rzeźba starożytnego Rzymu
• sztuka starożytnego Rzymu
• Malarstwo pompejańskie

Bibliografia

• Małgorzata Członkowska-Naumiuk. Pompeje: burzliwe dzieje miasta. „Mówią Wieki”. 4 (603), 2010. Warszawa: Bellona SA. ISSN 1230-4018. 
• Mary Beard: Pompeii: The Life of a Roman Town. Profile Books, 2008. ISBN 978-1-8619-7596-6.