Portoryko
| Estado Libre Asociado de Puerto Rico Commonwealth of Puerto Rico Wolne Stowarzyszone Państwo Portoryko Wspólnota Portoryka |
|||||
|
|||||
| Dewiza: (łac.) Joannes Est Nomen Eius (pol. Jan to jego imię) |
|||||
| Hymn: La Borinqueña |
|||||
 |
|||||
| Konstytucja | 25 lipca 1952 | ||||
| Język urzędowy | hiszpański, angielski | ||||
| Stolica | San Juan | ||||
| Ustrój polityczny | demokratyczny | ||||
| Głowa państwa | prezydent Barack Obama | ||||
| Status terytorium | autonomiczne terytorium stowarzyszone | ||||
| Zależne od | Stanów Zjednoczonych | ||||
| Szef rządu | gubernator Alejandro García Padilla | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
9 104 km² 1,6% |
||||
| Liczba ludności (2007) • całkowita • gęstość zaludnienia |
128. na świecie 3 944 259 433,2 osób/km² |
||||
| Jednostka monetarna | dolar amerykański (USD) | ||||
| Rok utworzenia | przejęcie od Hiszpanii 1898 |
||||
| Strefa czasowa | UTC -4 | ||||
| Kod ISO 3166 | PR/PRI/630 | ||||
| Domena internetowa | .pr | ||||
| Kod samochodowy | PRI | ||||
| Kod samolotowy | N | ||||
| Kod telefoniczny | +1 787, +1 939 | ||||
 |
|||||
.svg)
Portoryko (hiszp. Puerto Rico – "bogaty port") – terytorium zorganizowane nieinkorporowane Stanów Zjednoczonych o statusie wspólnoty (US Commonwealth), leżące na wyspie o tej samej nazwie (i kilku mniejszych wyspach) w Ameryce Środkowej, nad Oceanem Atlantyckim i Morzem Karaibskim.
Spis treści
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Portoryko należy do geologicznej struktury Wielkich Antyli. Obszar wyspy zajmują sfałdowane w czasie orogenezy alpejskiej Cordillera Central z najwyższym szczytem kraju - Corro de Punta (1 338 m n.p.m.), oprócz tego pasma na wyspie rozciągają się Sierra de Luqillo i Sierra de Cayey. Portoryko leży w strefie klimatu podrównikowego wilgotnego, który kształtuje północno-wschodni pasat. Średnia roczna temperatura wynosi 26 °C, a opady są zróżnicowane i wynoszą od około 1 000 mm do nawet 4 000 mm i są nierównomiernie rozłożone w ciągu roku. Roślinność wyspy jest w znacznym stopniu wyniszczona, lasy tropikalne zajmują niewielki obszar wyspy. Fauna należy do antylskiej krainy netropikalnej i jest bogata pod względem gatunkowym.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wyspa odkryta została przez Krzysztofa Kolumba 19 listopada 1493 roku, gdy ten płynął z hiszpańską flotyllą w poszukiwaniu złota. Nazwał ją San Juan Bautista (Wyspa Świętego Jana Chrzciciela). Przebywał tam tylko kilka dni by uzupełnić zapasy żywności i wody i popłynął dalej. W rejsie brał udział Hiszpan Juan Ponce de León, który po usłyszeniu od miejscowych Indian, opowieści o bogactwie postanowił na wyspę wrócić. Zrobił to w roku 1508 w celu poszukiwania złota. W roku 1521 na północnym wybrzeżu Hiszpanie założyli swoją główną osadę, którą nazwali Puerto Rico (pol. bogaty port).
Złoża złota na wyspie szybko zostały wyeksploatowane, a León udał się na poszukiwania kolejnych ziem. W XVI wieku stolica została przekształcona w bastion będący schronieniem dla galeonów przewożących złoto do Europy.
Przez 405 lat wyspa była częścią zamorskiego imperium Hiszpanii. 28 lipca 1898 podczas wojny amerykańsko-hiszpańskiej na wyspie wylądowały siły amerykańskie. Hiszpania przegrała wojnę i była zmuszona oddać Amerykanom Portoryko (traktat paryski podpisany w 1898).
W 1917 amerykański Kongres nadał wszystkim mieszkańcom Portoryko obywatelstwo amerykańskie. W 1948 Portoryko otrzymało prawo do wybierania gubernatora w demokratycznych wyborach. 25 lipca 1952 przyjęto konstytucję, która precyzuje stosunki ze Stanami Zjednoczonymi.
W przeszłości na wyspie silny był opór zbrojny przeciwko rządom amerykańskim na wyspie. Na początku lat 50. na wyspie trwała niepodległościowa rebelia zorganizowana przez Partię Nacjonalistyczną[1]. W latach 70. i na początku 80. działała z kolei guerrilla o nazwie Fuerzas Armadas de Liberación Nacional Puertorriqueña[2].
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
Portoryko pozostaje pod zwierzchnictwem USA, ale ma duży zakres autonomii. Portoryko posiada jednego delegata w Izbie Reprezentantów, mieszkańcy wyspy nie mają jednak prawa głosu w wyborach kongresowych. Mogą natomiast brać udział w prawyborach prezydenckich oraz mieć swoich przedstawicieli na konwencjach narodowych Partii Demokratycznej i Republikańskiej, co bezpośrednio nie gwarantuje możliwości oddawania głosu we właściwych wyborach prezydenckich. Pozostawiono natomiast pewną furtkę – mieszkańcy Portoryko, jako obywatele Stanów Zjednoczonych mogą dowolnie osiedlać się na terytorium tego kraju, co wówczas zapewnia im prawo do oddawania głosów.
Mieszkańcy Portoryko nie płacą federalnych podatków od dochodów wytworzonych na wyspie. Posiadają paszport USA jak i prawo do swobodnego osiedlania się na terytorium Stanów, a ci którzy z tego prawa skorzystają automatycznie nabierają prawa do głosowania w wyborach prezydenckich, stanowych i lokalnych. Przyszłość polityczna wyspy jest jeszcze otwarta, gdyż obecna sytuacja jest dalej do pewnego stopnia prowizoryczna. Pomimo hiszpańskiej nazwy "Estado Libre Asociado de Puerto Rico" (Wolne Państwo Stowarzyszone Portoryko) - nie jest ono państwem stowarzyszonym z USA (w tym znaczeniu co Mikronezja, Palau, czy Wyspy Marshalla) mającym prawo do swobodnego rozwoju stosunków międzynarodowych. Status Portoryko to Terytorium nieinkorporowane zorganizowane o statusie "wspólnoty" (ang."commonwealth") – zależne od USA o dużej autonomii wewnętrznej, co odpowiada terytorium stowarzyszonemu. Niektórzy mieszkańcy wyspy domagają się pełnej niepodległości choćby na prawach rzeczywistego państwa stowarzyszonego, inni z kolei chcą pełnej integracji ze Stanami Zjednoczonymi i przekształcenia wyspy w kolejny amerykański stan.
W wyniku referendum przeprowadzonego 6 listopada 2012 r. mieszkańcy terytorium opowiedzieli się za przekształceniem go w 51. stan Stanów Zjednoczonych[3], lecz ewentualna integracja wymaga głosowania w Kongresie.
Ochrona środowiska[edytuj | edytuj kod]
Zróżnicowany klimat i ukształtowanie terenu czynią z wyspy znakomite miejsce dla różnych ekosystemów. W kraju jest Park Narodowy El Yunque oraz Rezerwat Biosfery Guánica do którego należą namorzyny i rafy koralowe.
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
PKB na jednego mieszkańca Portoryko w 2003 roku wynosiło 17 069 $, a struktura PKB kształtowała się następująco:
- Rolnictwo: 1%
- Przemysł: 45%
- Usługi: 54%
Eksportuje się głównie: farmaceutyki, żywność, sprzęt elektroniczny.
Religia[edytuj | edytuj kod]
- Katolicyzm: 69,9%
- Protestantyzm: 25,1%:
-
- Zielonoświątkowy Kościół Boży – 82 000 członków
- Konwencja Baptystyczna – 37 500
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – 36 553
- Zbory Boże – 22 100
- Iglesia Defensores De La Fe Cristana – 21 200
- Kościół Boży – 19.800
- Kościół Chrześcijański – Uczniowie Chrystusa – 11 700
- Sinodo Boriquen en Puerto Rico (prezbiterianizm) – 10 100
- Zjednoczony Kościół Metodystyczny – 10 000
- Inne kościoły zielonoświątkowe – ok. 300 000
- Brak religii: 1,9%
- Spirytyzm/animizm: 0,8%
- Świadkowie Jehowy: 0,7%
Źródło: Pew Forum, 2010[4][5]; Prolades, 2010[6]; LDS, 2012[7]; Rocznik Świadków Jehowy, 2013;
Przypisy
- ↑ Manuel Maldonado-Denis, Puerto Rico: A Socio-Historic Interpretation, s.189-209; Random House, 1972; ISBN 394-71787-2
- ↑ Gina M. Pérez. Fuerzas Armadas de Liberación Nacional (FALN). Encyclopedia of Chicago.
- ↑ Resultados Elecciones Generales 2012
- ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-05-21].
- ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-05-21].
- ↑ Conela: Resumen estadistico de la iglesia latina global. Prolades.com, 2011.
- ↑ Facts and Statistics. An Official WEBSITE of The Church of JESUS CHRIST of LATTER-DAY SAINTS. [dostęp 2014-05-21].
|
|||||||||||||||||
