Portoryko

Estado Libre Asociado de Puerto Rico Commonwealth of Puerto Rico Wolne Stowarzyszone Państwo Portoryko Wspólnota Portoryka
Flaga Portoryka Herb Portoryka
Dewiza: (łac.) Joannes Est Nomen Eius (pol. Jan to jego imię)
Hymn: La Borinqueña (Pieśń o Borinquen)
Konstytucja	25 lipca 1952
Język urzędowy	hiszpański, angielski
Stolica	San Juan
Głowa państwa	prezydent Donald Trump
Status terytorium	autonomiczne terytorium stowarzyszone
Zależne od	Stanów Zjednoczonych
Szef rządu	gubernator Wanda Vázquez Garced
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	9104 km² 1,6%
Liczba ludności (2017)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	134. na świecie 3 351 827 368 osób/km²
Jednostka monetarna	dolar amerykański (USD)
Rok utworzenia	przejęcie od Hiszpanii 1898
Strefa czasowa	UTC -4
Kod ISO 3166	PR/PRI/630
Domena internetowa	.pr
Kod samochodowy	PRI
Kod samolotowy	N
Kod telefoniczny	+1 787, +1 939

Portoryko (hiszp. Puerto Rico – „bogaty port”) – terytorium zorganizowane nieinkorporowane Stanów Zjednoczonych o statusie wspólnoty (US Commonwealth), leżące na wyspie o tej samej nazwie i kilku mniejszych w Ameryce Środkowej, na Oceanie Atlantyckim i Morzu Karaibskim.

Geografia

Zdjęcie satelitarne wyspy

Portoryko należy do geologicznej struktury Wielkich Antyli. Obszar wyspy zajmują sfałdowane w czasie orogenezy alpejskiej Cordillera Central z najwyższym szczytem kraju – Corro de Punta (1338 m n.p.m.), oprócz tego pasma na wyspie rozciągają się Sierra de Luqillo i Sierra de Cayey. Portoryko leży w strefie klimatu podrównikowego wilgotnego, który kształtuje północno-wschodni pasat. Średnia roczna temperatura wynosi 26°C, a opady są zróżnicowane i wynoszą od około 1000 mm do nawet 4000 mm i są nierównomiernie rozłożone w ciągu roku. Roślinność wyspy jest w znacznym stopniu wyniszczona, lasy tropikalne zajmują niewielki obszar wyspy. Fauna należy do antylskiej krainy netropikalnej i jest bogata pod względem gatunkowym.

Historia

Wyspa Puerto Rico w okresie prekolumbijskim zamieszkiwana była przez Arawaków. Dla Europy odkrył ją w 1493 roku Krzysztof Kolumb. W 1508 roku rozpoczęło się osadnictwo hiszpańskie, które wyparło rdzenną ludność. Od 1518 roku sprowadzano do pracy murzyńskich niewolników. Pod koniec XVI wieku udaremniono kilka prób przejęcia wyspy przez Holandię i Wielką Brytanię. Od XVII wieku rozwinęły się uprawy plantacyjne, szczególnie intensywne w drugiej połowie XIX wieku, aż do zniesienia niewolnictwa w 1873 roku. W latach 1810-30 istotny napływ ludności hiszpańskiej (kreolskiej) z krajów Ameryki Południowej okresu walki o niepodległość. Pod koniec XIX wieku uaktywnił się ruch niepodległościowy. W odpowiedzi na jego żądania w 1897 roku Hiszpanie nadali wyspie szeroką autonomię. W 1898 roku, po wojnie amerykańsko-hiszpańskiej, kraj trafił w ręce Stanów Zjednoczonych. W 1917 roku przyznano wyspie autonomię, a jej mieszkańcy otrzymali obywatelstwo amerykańskie. W 1946 roku na stanowisko gubernatora wybrany został pierwszy rodowity Portorykańczyk, Luis Muñoz Marín. Od 1948 roku kolejnych gubernatorów wybiera się w powszechnych wyborach. W 1950 roku odbyło się nieudane powstanie niepodległościowców. W 1952 roku uzyskało status państwa stowarzyszonego. Od końca lat 60. nasiliły się wewnętrzne spory o wybór niepodległości lub przekształcenie kraju w stan USA. Od lat 70. działała Ludowa Armia Boricua i Siły Zbrojne Wyzwolenia Narodowego. Te nacjonalistyczne (a zarazem lewicowe) ruchy przeprowadziły szereg antyamerykańskich działań zbrojnych, których szczególne natężenie miało miejsce w latach 70. i 80. W 1993 roku w referendum Portorykańczycy zadecydowali o utrzymaniu dotychczasowego statusu politycznego. W 2017 odbyło się piąte z kolei od 1952 referendum w sprawie statusu wyspy, w którym 97% obywateli przy frekwencji 23% opowiedziało się za pełnym przyłączeniem do USA. 3 listopada 2020 planowane jest kolejne (szóste) referendum. Decydujący głos w sprawie zmiany statusu Portoryko ma jednak Kongres USA, który nie jest w żaden sposób związany wynikiem referendum.

Ustrój polityczny

Portoryko jest jednym z terytoriów nieinkorporowanych Stanów Zjednoczonych. Jego mieszkańcy są obywatelami USA i mogą się dowolnie osiedlać na terytorium Stanów. Wówczas automatycznie nabywają prawa głosowania w wyborach prezydenckich, stanowych i lokalnych. W Izbie Reprezentantów wyspę reprezentuje jeden wybierany na czteroletnią kadencję delegat (zwany Resident Commissioner of Puerto Rico), który nie ma prawa głosu w izbie. Portorykanie wybierają natomiast w prawyborach prezydenckich przedstawicieli na ogólnokrajowe konwencje Partii Demokratycznej i Republikańskiej.

Sytuacja polityczna wyspy jest do pewnego stopnia prowizoryczna. Pomimo nazwy „Wolne Państwo Stowarzyszone Portoryko” (Estado Libre Asociado de Puerto Rico) nie jest to państwo stowarzyszone z USA w tym znaczeniu co Mikronezja, Palau czy Wyspy Marshalla, mające prawo swobodnego rozwoju stosunków międzynarodowych. Jest zorganizowanym terytorium nieinkorporowanym o statusie „wspólnoty” (ang. commonwealth) – zależne od USA, o dużej – odpowiadającej terytorium stowarzyszonemu – autonomii wewnętrznej. Mieszkańcy nie płacą federalnych podatków od dochodów wytworzonych na wyspie.

Część mieszkańców wyspy domaga się pełnej niepodległości, bądź choćby na prawach rzeczywistego państwa stowarzyszonego. Inni z kolei opowiadają się za pełną integracją ze Stanami Zjednoczonymi poprzez przekształcenie wyspy w kolejny amerykański stan. W wyniku referendum przeprowadzonego w 2012 roku mieszkańcy terytorium większością 54% głosów opowiedzieli się za przekształceniem go w 51. stan, przy czym wynik głosowania był kontrowersyjny m.in. z powodu wielu nieważnych głosów. Ewentualna inkorporacja wymagałaby głosowania w Kongresie.

Ochrona środowiska

Zróżnicowany klimat i ukształtowanie terenu czynią z wyspy znakomite miejsce dla różnych ekosystemów. W kraju znajduje się Park Narodowy El Yunque oraz Rezerwat Biosfery Guánica, do którego należą namorzyny i rafy koralowe.

Gospodarka

PKB na jednego mieszkańca Portoryko w 2003 roku wynosiło 17 069 $, a struktura PKB kształtowała się następująco:

• Rolnictwo: 1%
• Przemysł: 45%
• Usługi: 54%

Gospodarka znajduje się pod całkowitą kontrolą Stanów Zjednoczonych. W latach 70. rząd USA wprowadził zwolnienia podatkowe dla przedsiębiorstw, które zainwestują na wyspie. W efekcie do Portoryko przeniosło produkcję wiele przedsiębiorstw (m.in. farmaceutycznych). Po wygaśnięciu ulg wiele firm zlikwidowało swoje zakłady, spowodowało to spadek ilości miejsc pracy w przemyśle o połowę. Obecnie ponad 40% Portorykańczyków żyje poniżej poziomu ubóstwa.

Vieques

Arecibo

Culebra

Fajardo

Dorado

Mayagüez

San Juan

Humacao

Ceiba

Carolina

Ponce

Aguadilla

Porty lotnicze w Portoryko

Demografia

99% procent mieszkańców wyspy to Latynosi. Pod względem rasowym 75,8% mieszkańców to biali, 12,4% czarni, pozostali 8,5% a ludzie o mieszanym pochodzeniu etnicznym 3,3%. Rodowici mieszkańcy określani są jako Boricua.

Religia

Dane na 2010 rok według Operation World:

• katolicyzm – 67,2%
• protestantyzm i niezależne kościoły – 25,4%:
  • zielonoświątkowcy – 16,4%
  • baptyści
  • metodyści
  • ruch uświęceniowy
  • adwentyści dnia siódmego – 1,1%
• bez religii – 3,8%
• Świadkowie Jehowy – 0,6%
• mormoni – 0,5%
• inne religie – 2,5%.