Potrzeszcz
| ||
| Emberiza calandra[1] | ||
| Linnaeus, 1758 | ||
.jpg)
| ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | wróblowe | |
| Podrząd | śpiewające | |
| Rodzina | trznadle | |
| Rodzaj | Emberiza | |
| Gatunek | potrzeszcz | |
| Synonimy | ||
| ||
| Podgatunki | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska | ||
Potrzeszcz[3] (Emberiza calandra) – gatunek małego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae).
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje zachodnią, południową i środkową Europę, Afrykę Północną oraz Azję aż po północno-zachodnie Chiny. W zasadzie osiadły, ale część ptaków z północy migruje zimą bardziej na południe.
W Polsce liczny ptak lęgowy, najliczniej występuje w krajobrazie rolniczym zachodniej części kraju, zwłaszcza w Wielkopolsce[4]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 krajowa populacja potrzeszcza liczyła 1 745 000 – 2 116 000 par lęgowych[5]. W latach 2000–2016 populacja tego ptaka wzrosła o ponad 60%, najwięcej procentowo w Polsce północno-wschodniej, gdzie kiedyś ptak ten był skrajnie nieliczny[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Takson ten często umieszczany jest w monotypowym rodzaju Miliaria z powodu braku dymorfizmu płciowego, innego okresu pierzenia oraz różnic w budowie struktury dzioba oraz skrzydeł. Najnowsze badania molekularne sugerują jednak, że różnice genetyczne są tak małe, że umieszczenie tego taksonu w monotypowym rodzaju jest nieuzasadnione[6]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia dwa podgatunki E. calandra[7][8]:
- E. calandra calandra – północno-zachodnia Afryka, Wyspy Kanaryjskie, Europa do Turcji i Kaukazu, północny Iran.
- E. calandra buturlini – od Bliskiego Wschodu przez Azję Środkową do skrajnie północno-zachodnich Chin.
Proponowane podgatunki clanceyi, thanneri, kleinschmidti, algeriensis, graeca, volhynica, sarmatia i ignobilis nie są obecnie uznawane, wszystkie zostały zsynonimizowane z podgatunkiem nominatywnym[8].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
- Cechy gatunku[9]
- Większy od wróbla. Obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie brązowoszare z kreskowaniem, bez wyraźnych cech charakterystycznych, spód ciała jaśniejszy. Dziób masywny, z różowawą żuchwą. Brak bieli na sterówkach.
- Śpiew – krótki, często powtarzany motyw o szeleszczącym i trzeszczącym brzmieniu (stąd polska nazwa ptaka). Śpiewa, siedząc na płocie lub innym dobrze widocznym miejscu.
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Biotop
- Otwarte tereny: pola uprawne, łąki i pastwiska, bez drzew lub z małą ich liczbą. Unika lasów i terenów silnie zadrzewionych.
- Gniazdo
- Zawsze na ziemi – w kępie traw, w łanie koniczyny, w zachwaszczonym kartoflisku.
- Jaja
- Lęgi w maju i bardzo licznie powtarzane, po utracie pierwszego, w czerwcu. W zniesieniu 4–6[10] jaj o średnich wymiarach 24×17 mm, o tle biało- lub jasnobrązowym z dość dużymi plamkami w kolorze ciemnobrązowym.
- Wysiadywanie, pisklęta
- Od zniesienia ostatniego jaja wysiadywanie trwa 12–14 dni, a zajmuje się nim wyłącznie samica. Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 9–13 dniach, ale nie potrafią jeszcze wtedy latać i kryją się w gęstej trawie w pobliżu gniazda[10].
- Pożywienie
- Nasiona zbóż i chwastów, ale również drobne owady.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje potrzeszcza za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, w oparciu o szacunki BirdLife International dla Europy z 2015 roku, wstępnie ocenia się na 180–320 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[2].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Emberiza calandra, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Emberiza calandra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021 [online], wersja 2020-3 [dostęp 2021-02-13] (ang.).
- ↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old word buntings (wersja: 2021-01-16). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-21].
- ↑ a b Przemysław Chylarecki i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, ISBN 978-83-950881-0-0.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ James Rising, Alvaro Jaramillo, José Luis Copete, Steve Madge, Peter Ryan: Family Emberizidae (Buntings and New World Sparrows). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David A. Christie: Handbook of the Birds of the World. Cz. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 509. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.)
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buntings (ang.). IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-21].
- ↑ a b Corn Bunting (Emberiza calandra) (ang.). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-05)].
- ↑ Lars Svensson, Killian Mullarney, Dan Zetterstrom, Collins Bird Guide, 2009, ISBN 978-0-00-726814-6.
- ↑ a b c d N. Bouglouan: Corn Bunting (ang.). W: oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-06-25].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology.
- Odgłosy potrzeszcza. W: xeno-canto [on-line].