Pozycja Trzcielska
Pozycja Trzcielska (niem. Tirschtiegelstellung, inne nazwy: Trzcielska Pozycja Przesłaniania, Rygiel Trzcielski (niem. Tirschtiegelriegel) lub Linia Jezior Obrzańskich i Trzcielski Rejon Umocniony) – umocnienia niemieckie wzniesione w latach 1937-39 i 1944, które powstały w celu powstrzymania ewentualnego ataku z marszu na pozycje Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego[1].
Umocnienia trzcielskie zostały sforsowane przez Armię Czerwoną w dniach 25-29 stycznia 1945. Pomimo krótkiej, trzydniowej obrony spełniły swoje zadanie wyhamowując impet Rosjan i dając czas Niemcom na przygotowanie obrony MRU i pozycji na Odrze.
Tło historyczne[edytuj | edytuj kod]
Na mocy traktatu wersalskiego Niemcy nie mogły budować nowych umocnień i fortyfikacji. Jednakże kontrola ze strony Aliantów stopniowo słabła i począwszy od 1934 r. zaczęły powstawać nowe umocnienia na granicy z Polską. W 1937 r., już po rozpoczęciu budowy Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego (Festungsfront im Oder-Warthe Bogen) w X Wydziale Fortyfikacyjnym OKH (Oberkommando des Heeres, czyli niemieckim Naczelnym Dowództwie Wojsk Lądowych) zatwierdzono plan budowy przygranicznych umocnień polowych. Zdecydowano się na wybudowanie jedynie 10-15% stanowisk bojowych, pozostałe miały być wzniesione dopiero po ogłoszeniu mobilizacji. Miało to uzasadnienie ekonomiczne, obiekty ziemne i drewniano-ziemne wymagałyby stałej konserwacji i kontroli na znacznym obszarze[1].
W 1939 r., bezpośrednio przed agresją na Polskę na odcinku trzcielskim zaczęto budować umocnienia polowe. Obsadzono je na krótko na odcinku Pszczew-Trzciel oddziałami należącymi do 12. grupy Grenzschutzu, które po 1 września 1939 r., wkroczyły do Polski[2].
Pozycja Trzcielska była opuszczona do 1944 r., gdy po serii niepowodzeń na froncie wschodnim Niemcy zaczęli przygotowywać się do odparcia wojsk radzieckich. Do późnej jesieni 1944 ok. 8000 robotników kopało transzeje i przygotowywało stanowiska ogniowe. Zimą 1944/45 montowano przeszkody w ciekach wodnych. Ocenia się, że przed nadejściem frontu wykonano ok. 50% zaplanowanych prac[1].
Położenie i umocnienia Pozycji Trzcielskiej[edytuj | edytuj kod]
Pozycję Trzcielską wyznaczono na osi północ-południe w odległości do 10 km od ówczesnej granicy polsko-niemieckiej. Umocnienia miały długość około 95 km i stanowiły linię spinającą rzeki Noteć i Odrę a tym samym fortyfikacje Wału Pomorskiego z Linią Środkowej Odry. Ich strukturę tworzyła sieć konstrukcji ziemnych i drewniano-ziemnych (okopy, transzeje, rowy dobiegowe, stanowiska ckm-ów, armat ppanc i moździerzy) oraz rowy przeciwczołgowe, nieliczne schrony betonowe i konstrukcje hydrotechniczne. Przebieg linii umocnień opierał się o następujące miejscowości lub ich okolice: Gościm, Lubiatów, Wiejce, Krobielewo, Stryszewo, Zielomyśl, Pszczew, Rybojady, Trzciel, Zbąszyń, Kargowa, Klenica[1].
Część północna[edytuj | edytuj kod]
_(2).JPG)
Odcinek był położony w zwartym kompleksie lasów Puszczy Noteckiej, od miejscowości Gościm do wsi Wiejce. Jego oś stanowił rów przeciwczołgowy ciągnący się od jeziora Piersko do Wiejc nad Wartą, za którym wykopano linię okopów i schronów ziemnych. Umocnienia uzupełniały bunkry chroniące przesmyki między jeziorami:
- przy drodze Gościm-Lubiatów, między jeziorami Podgórne (Siwino) a Glinki (Błotne),
- pomiędzy jeziorami Lubowo i Kliczyna,
- pomiędzy jeziorami Podgórne i Piersko (dwa bunkry)[3].
W 1945 r. na tym odcinku nie było walk.
Część środkowa[edytuj | edytuj kod]
Najważniejszy pod względem strategicznym środkowy odcinek łączący miasta Pszczew i Trzciel wykorzystywał naturalne przeszkody terenowe takie jak rzeka Obra i łańcuch licznych jezior obrzańskich. Ciągnął się od Warty w okolicach Krobielewa i prowadził do Jeziora Lubikowskiego, następnie kierował się przez Pszczew i wzdłuż jezior obrzańskich oraz koryta Obry do Trzciela. Odcinek ten był najbardziej rozbudowany, w miejscach nie osłoniętych przeszkodami terenowymi składał się z kilku linii okopów, rowów przeciwczołgowych i stanowisk ogniowych. Umocnienia ziemne uzupełniały schrony:
- w okolicach Stryszewa (dwa obiekty),
- obok Borowego Młyna na przesmyku między jeziorami Chłop i Wędromierz (dwa obiekty),
- pod Rybojadami obok posterunku Grenzschutzu (dwukondygnacyjny, zamaskowany jako budynek cywilny),
Ponadto w Rybojadach wybudowano jaz na Obrze umożliwiający podniesienie poziomu wody w jeziorze Rybojadło o 2 m[3][2].
Część południowa[edytuj | edytuj kod]
Najmniej znany i słabo zbadany odcinek położony na południe od Trzciela i prowadzący do Odry pod Klenicą. Składał się z umocnień ziemnych i opierał o naturalne przeszkody[1].
Obrona Pozycji Trzcielskiej w 1945 r.[edytuj | edytuj kod]
Pozycja Trzcielska miała być broniona przez dwa korpusy armijne, po trzy dywizje każdy. Jednak błyskawiczne postępy Rosjan w czasie operacji wiślańsko-odrzańskiej rozpoczętej 12 stycznia 1945 r. pokrzyżowały te plany. W pośpiechu zdołano przerzucić na rubież obronną oddziały rezerwowe i Volkssturm. W walkach brały udział również przypadkowe oddziały niemieckie wycofujące się z Wielkopolski[2].
W obronie Pozycji Trzcielskiej udział wzięły:
- 192 Dywizja Zapasowa[4] odcinek Babimost-Kargowa-Bojadła,
- 433 Dywizja odcinek od Międzychodu do Trzciela,
- 463 Dywizja odcinek Trzciel - Babimost.
Ponadto część znajdującej się w odwrocie 9 Armii, 466 batalion ze Skwierzyny i prawdopodobnie grupa bojowa SS Hauser stacjonująca wówczas w Brójcach[5].
Do dawnej granicy polsko-niemieckiej zbliżały się armie radzieckie: 1 Gwardyjska Armia Pancerna, 8 Gwardyjska Armia, 69 Armia i 33 Armia wchodzące w skład 1 Frontu Białoruskiego[5].
Szpica wojsk radzieckich (11 Gwardyjski Korpus Pancerny pułkownika Amazaspa Babadżaniana) dotarła pod Trzciel już 25 stycznia 1945 r. Obrona miasta okazała się na tyle skuteczna, że Rosjanie wydzielili oddział do obejścia Trzciela od północy. Była to 44 Gwardyjska Brygada Pancerna dowodzona przez I. Gusakowskiego, która 28 stycznia zaatakowała przesmyk między jeziorami Chłop i Wędromierz nieopodal Borowego Młyna. Pierwszy atak odparto, jednak następnego dnia obrona przesmyku załamała się i Rosjanie przekroczyli główną rubież obronną Pozycji Trzcielskiej. 29 stycznia zajęte zostały również miasta Pszczew i Trzciel i wojska radzieckie po przegrupowaniu ruszyły w stronę Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego[1][2].
Podsumowanie[edytuj | edytuj kod]
Krótka i zorganizowana naprędce obrona Pozycji Trzcielskiej okazała się sukcesem taktycznym. Związała znaczne siły rosyjskie, wyhamowała natarcie na tym odcinku i umożliwiła zorganizowanie następnych linii obrony. Paradoksalnie obrona słabej pozycji przesłaniania okazała się równie skuteczna, co obrona silnie ufortyfikowanego Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, który również w ciągu trzech dni został przełamany[1].
Tragiczną konsekwencją przekroczenia dawnej granicy polsko-niemieckiej przez Rosjan były zbrodnie dokonane przez Armię Czerwoną zarówno na żołnierzach niemieckich jak i na ludności cywilnej. Na dawnej granicy pojawiły się tablice z napisem "Oto ona przeklęta Germania", stanowiły one swoistą zachętę do stosowania wszelkich form bezprawia ma terenach uważanych przez Sowietów za rdzennie niemieckie. Wziętych do niewoli żołnierzy rozstrzeliwano, ludność cywilna była mordowana, kobiety gwałcone a majątek grabiony. Zdarzały się przypadki rozjeżdżania całych kolumn uchodźców czołgami m.in. pod Polickiem 28 stycznia 1945 r.[6] W miejscowości Lutol Suchy pijany czerwonoarmista zastrzelił w polowym szpitalu 44 rannych żołnierzy i dwie pielęgniarki[7]. Całe kwartały Międzyrzecza i Skwierzyny spłonęły podczas pobytu Rosjan, którzy ze szczególnym upodobaniem niszczyli obiekty reprezentacyjne[8]. Ofiarami napaści byli nie tylko Niemcy, ale również robotnicy przymusowi innych narodowości[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g G. Urbanek, System obronny pozycji trzcielskiej (1937 - 39, 1944) - historia i struktura na tle specyfiki niemieckich linii mobilizacyjnych [w:] Ziemia Międzyrzecka: Studia z historii i kultury, red. Bogusław Mykietów, Marceli Tureczek - Międzyrzecz: Muzeum w Międzyrzeczu, Stowarzyszenie Regionalistów Środkowe Nadodrze, 2008.
- ↑ a b c d T. Czabański, M. Kandulski, Trzcielska pozycja przesłaniania. Odcinek Trzciel-Pszczew, wyd. Pomost, 2001.
- ↑ a b Pozycja Trzcielska - fortyfikacje polowe
- ↑ Lexikon der Wehrmacht
- ↑ a b Andrzej Chmielewski, 1945 Przełamanie MRU, Wydawnictwo Literat, Międzyrzecz 2014, ISBN 978933003-8-9.
- ↑ Andrzej Chmielewski, 1945 Policko - krwawa pułapka, Wydawnictwo Literat 2013, ISBN 978-83-933003-3-4.
- ↑ Artykuł w Gazeta Lubuska: Uczcili ofiary zbrodni. W Lutolu Suchym odsłonięto pamiątkowy obelisk
- ↑ Andrzej Kirmiel, Skwierzyna - miasto pogranicza, Bydgoszcz: „Max Medium”, 2004, ISBN 83-918939-4-4, OCLC 831135033.
- ↑ Andrzej Chmielewski, Widziałem Gomorę w Rokitnie, Wydawnictwo Literat, Międzyrzecz 2012, ISBN 978-83-925864-8-7.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- G. Urbanek, System obronny pozycji trzcielskiej (1937 - 39, 1944) - historia i struktura na tle specyfiki niemieckich linii mobilizacyjnych [w:] Ziemia Międzyrzecka: Studia z historii i kultury, red. Bogusław Mykietów, Marceli Tureczek - Międzyrzecz: Muzeum w Międzyrzeczu, Stowarzyszenie Regionalistów Środkowe Nadodrze, 2008.
- Z. Miler, Niemieckie fortyfikacje polowe w zachodniej części Puszczy Noteckiej [w:] Pozycja pomorska. Studia nad dziejami fortyfikacji w dolinie Noteci. Materiały z konferencji 21 maja 2011, red. J. Sadowski, INFORT, Gliwice 2011.
- T. Czabański, M. Kandulski, Trzcielska pozycja przesłaniania. Odcinek Trzciel-Pszczew, wyd. Pomost, 2001.
- R. Marcinkiewicz, Pozycja trzcielska (Tirschtiegelstellung) - stan badań na 15.11.201 [w:] Twierdza. Niezależna Gazetka Miłośników Architektury Obronnej, nr 10, 2001.
- Z. Miler, Linia Jezior Obrzańskich [w:] Bastion. Informator Oddziału Zielonogórskiego Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji, Zielona Góra 2001.