Prawo karne

Blatt 40^vConstitutio Criminalis Bambergensis, 1507

Prawo karne sensu largo – zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej.

Prawo karne sensu largo dzieli się według kryterium przedmiotu regulacji na:

prawo karne materialne, zwane także prawem karnym sensu stricto, będące zespołem przepisów prawnych normujących:
- czyny będące przestępstwami,
- zasady odpowiedzialności za te czyny
- środki prawne stosowane wobec ich sprawców,
prawo karne procesowe, określane także jako prawo karne formalne, będące zespołem przepisów prawnych normujących postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo karne materialne,
prawo karne wykonawcze będące zespołem przepisów prawnych normujących wykonywanie:
- kar,
- środków karnych i zabezpieczających oraz
- innych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach karnych,

Z prawem karnym związane blisko jest prawo nieletnich, formułuje zasady postępowania z nieletnimi sprawcami czynów karalnych. Jednak nie należy ono do prawa karnego, ponieważ czyny popełniane przez nieletnich co do zasady nie stanowią przestępstw, a odpowiedzialność za nie nie ma charakteru odpowiedzialności karnej. Podobnie bliską prawu karnemu, jednak różną od niego gałęzią prawa jest prawo wykroczeń.

Prawo karne bywa również dzielone według kryterium zakresu zastosowania na:

Constitutio Criminalis Carolina. Imprint: Frankfurt. J. Schmidt. Verlegung Sigmund Feyrabends, 1577

prawo karne powszechne zawierające normy dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego oraz wszystkich osób

oraz

prawo karne indywidualne (prawo karne specjalne), zwane również szczególnym, zawierające normy chroniące szczególną sferę interesów (prawo karne skarbowe) lub dotyczące szczególnej grupy osób (prawo karne wojskowe).

Podstawowymi źródłami aktualnie obowiązującego w Polsce pisanego prawa karnego są ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy. Z kolei najważniejszym aktem regulującym prawo karne skarbowe jest ustawa Kodeks karny skarbowy.

Ze względu na wagę zabronionych czynów prawo karne możemy podzielić na prawo wykroczeń, zajmujące się czynami o stosunkowo niewielkim stopniu szkodliwości społecznej oraz prawo karne sensu stricto, zajmujące się czynami o większym ładunku szkodliwości społecznej.

W doktrynie wyróżnia się następujące funkcje prawa karnego:

sprawiedliwościową – oznacza zaspokojenie poczucia sprawiedliwości i osoby pokrzywdzonej, i tzw. społecznego poczucia sprawiedliwości;
ochronną – ma na celu ochronę dóbr, mających istotne znaczenie dla rozwoju jednostki i funkcjonowania społeczeństwa, przed atakami osób naruszających normy karne; realizowana jest na płaszczyźnie prewencyjnej, represyjnej i zabezpieczającej;
gwarancyjną – ma zabezpieczać jednostkę przed ingerencją w jej prawa przez władzę pod pretekstem wykonywania funkcji ochronnej.
kompensacyjna - celem prawa karnego jest naprawienie zła które zostało wyrządzone poszkodowanemu w takim stopniu w jakim jest to możliwe
prewencyjna - odwet za popełnienie przestępstwa oraz funkcje zapobiegawcze, wychowawcze i oddziaływanie na społeczeństwo by nie działo się źle