Prawo karne

Blatt 40^vConstitutio Criminalis Bambergensis, 1507

Constitutio Criminalis Carolina. Imprint: Frankfurt. J. Schmidt. Verlegung Sigmund Feyrabends, 1577

Prawo karne sensu largo – zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej.

Klasyfikacja norm

Prawo karne sensu largo dzieli się według kryterium przedmiotu regulacji na:

• prawo karne materialne (prawo karne sensu stricto) – będące zespołem przepisów prawnych normujących czyny będące przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz środki prawne stosowane wobec ich sprawców,
• prawo karne procesowe (prawo karne formalne) – będące zespołem przepisów prawnych normujących postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo karne materialne,
• prawo karne wykonawcze – będące zespołem przepisów prawnych normujących wykonywanie kar, środków karnych i zabezpieczających oraz innych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach karnych.

Prawo karne jest również dzielone według kryterium zakresu zastosowania na:

• prawo karne powszechne – zawierające normy dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego oraz wszystkich osób,
• prawo karne indywidualne (prawo karne specjalne, szczególne) – zawierające normy chroniące szczególną sferę interesów (prawo karne skarbowe) lub dotyczące szczególnej grupy osób (prawo karne wojskowe).

Ze względu na wagę zabronionych czynów prawo karne dzieli się na:

• prawo wykroczeń, zajmujące się czynami o stosunkowo niewielkim stopniu szkodliwości społecznej,
• prawo karne sensu stricto, zajmujące się czynami o większym ładunku szkodliwości społecznej.

Z prawem karnym związane blisko jest prawo karne nieletnich, formułuje zasady postępowania z nieletnimi sprawcami czynów karalnych. Jednak nie należy ono do prawa karnego, ponieważ czyny popełniane przez nieletnich co do zasady nie stanowią przestępstw, a odpowiedzialność za nie nie ma charakteru odpowiedzialności karnej. Podobnie bliską prawu karnemu, jednak różną od niego gałęzią prawa jest prawo wykroczeń.

Źródła prawa karnego

Podstawowymi źródłami aktualnie obowiązującego w Polsce pisanego prawa karnego są ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy. Z kolei najważniejszym aktem regulującym prawo karne skarbowe jest ustawa Kodeks karny skarbowy.

Funkcje prawa karnego

Wyróżnia się następujące funkcje prawa karnego:

• sprawiedliwościową – prawo karne rozładowuje negatywny stan napięcia społecznego wywołany popełnieniem przestępstwa i zaspokaja poczucia sprawiedliwości zarówno osoby pokrzywdzonej, jak i społeczności,
• ochronną – ma ono na celu ochronę dóbr mających istotne znaczenie dla rozwoju jednostki i funkcjonowania społeczeństwa przed atakami osób naruszających normy karne; realizowana jest na płaszczyźnie prewencyjnej, represyjnej i zabezpieczającej,
• gwarancyjną – powinno zabezpieczać jednostkę przed nadmierną ingerencją w jej prawa przez organy władzy pod pretekstem wykonywania funkcji ochronnej,
• kompensacyjna – celem prawa karnego jest naprawienie zła, które zostało wyrządzone poszkodowanemu (w takim stopniu, w jakim jest to możliwe),
• prewencyjna – prawo karne winno skupiać się nie tylko na odwecie za popełnienie przestępstwa, ale też pełnić funkcje zapobiegawcze i wychowawcze wobec społeczeństwa, tym samym obniżając przestępczość.

Zobacz też

• prawo karne intertemporalne

Linki zewnętrzne

• Prawo karne - podstawowe pojęcia

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-08-07]:

• Antony Duff: Theories of Criminal Law. 2013-05-14.
• James Edwards: Theories of Criminal Law. 2018-08-07.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.