Prawosławie w Niemczech

Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Poczdamie

Cerkiew św. Elżbiety w Wiesbaden

Cerkiew św. Marii Magdaleny w Darmstadt

Cerkiew św. Wachtanga Gorgasalego w Monachium (Gruziński Kościół Prawosławny)

Cmentarz prawosławny w Berlinie

Prawosławie w Niemczech jest obecne od XVIII w., jednak pozostaje religią związaną z mniejszościami narodowymi rosyjską i grecką oraz z napływającymi z Europy Wschodniej imigrantami zarobkowymi. Według danych z 2005 w Niemczech żyło ok. 1,5 mln prawosławnych.

Rosyjski Kościół Prawosławny

Pierwsze ślady obecności

Pierwsza stała kaplica prawosławna w Niemczech została otwarta w 1718 w rosyjskiej ambasadzie w Berlinie. Była ona obsługiwana przez kler przybyły z Rosji, podlegała jurysdykcyjnie metropolii petersburskiej. W tym samym roku została otwarta druga parafia w Poczdamie, która jednak istniała tylko kilka lat. Przez cały XVIII i XIX wiek powstawały natomiast z prywatnych inicjatyw kaplice domowe, niemające statusu parafialnego, podlegające Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu. W 1829 została otwarta cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Poczdamie, następnie powstały świątynie w Dreźnie, Baden-Baden, Bad Ems, Lipsku, Bad Homburg, Wiesbaden, Stuttgarcie, Bad Kissingen i Darmstadt. W Berlinie powstał rosyjski cmentarz prawosławny z cerkwią Świętych Konstantyna i Heleny.

W odróżnieniu od parafii prawosławnych w innych krajach zachodniej Europy, parafie w Niemczech bardzo szybko – już w 1836 – dopuściły częściowe stosowanie języka niemieckiego w pracy duszpasterskiej, zamiast ograniczać się do cerkiewnosłowiańskiego i rosyjskiego. W niektórych parafiach stosowany jest również kalendarz gregoriański zamiast tradycyjnego juliańskiego.

XX–XXI wiek

W czasie I wojny światowej odprawianie nabożeństw prawosławnych, jako kojarzących się z wrogim krajem – Rosją, było zabronione. W latach 20. XX wieku liczba prawosławnych żyjących w Niemczech gwałtownie wzrosła ze względu na falę białej emigracji rosyjskiej. W tym okresie w Niemczech działało 13 etnicznie rosyjskich parafii, zrzeszających 11 tys. wiernych. 4 placówki duszpasterskie prowadzone były przez Patriarchat Moskiewski i podległy mu Zachodnioeuropejski Egzarchat Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, dziewięć – przez Rosyjski Kościół Prawosławny poza granicami Rosji.

Od 1933, po dojściu do władzy NSDAP, jedyną legalną organizacją prawosławną w III Rzeszy był Rosyjski Kościół Prawosławny poza granicami Rosji, który otrzymał nawet zezwolenie na budowę katedry w Berlinie (przekazanej Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu w 1945). Po II wojnie światowej wszystkie parafie rosyjskie na terytorium NRD podporządkowano Patriarchatowi Moskiewskiemu, podczas gdy te w RFN uznały jurysdykcję Cerkwi Zagranicznej. Od końca lat 60. XX wieku Rosyjski Kościół Prawosławny zaczął organizować w RFN alternatywne parafie, w których jako liturgiczny obowiązywał język niemiecki.

Zjednoczone rosyjskie prawosławne struktury kościelne posiadają obecnie 34 parafie na terenie Niemiec, jednak działają one w dwóch niezależnych eparchiach: berlińskiej i niemieckiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i berlińskiej i niemieckiej Kościoła poza granicami Rosji. Ponadto w Niemczech działają parafie autonomicznego Arcybiskupstwa Zachodnioeuropejskich Parafii Tradycji Rosyjskiej, zgrupowane w dekanacie niemieckim. Ilość wiernych narodowości rosyjskiej systematycznie jednak spada i jest obecnie szacowana na ok. 50 tys. osób.

Patriarchat Konstantynopolitański

Powstanie greckojęzycznych prawosławnych placówek duszpasterskich wiązało się z działalnością kupców z tego kraju, którzy otworzyli swoją kaplicę w Lipsku w 1743. W I połowie XIX wieku dekretem Ludwika I Grecy otrzymali do zaadaptowania na cerkiew kościół Chrystusa Zbawiciela w Monachium, do dziś siedzibę jednej z większych parafii prawosławnych w Niemczech. Od 1904 istnieje kaplica greckojęzyczna w Berlinie.

Do dalszego wzrostu liczby prawosławnych Greków zamieszkałych w Niemczech przyczyniła się powojenna emigracja z przyczyn ekonomicznych. Grecy stali się na tyle liczni, że w 1963 patriarcha Konstantynopola powołał do życia metropolię niemiecką, podlegającą Egzarchatowi Europy Środkowej. W momencie powstania metropolii jej zwierzchnik był odpowiedzialny za 12 parafii, obecnie w Niemczech działa ich 70, jednak ich liczba, ze względu na specyfikę środowiska emigracyjnego, ulega ciągłym wahaniom. Większość kleru pracującego w parafiach zyskała wykształcenie teologiczne w Grecji, jednak w jurysdykcji patriarchy Konstantynopola są również pojedyncze parafie ukraińsko-, niemiecko- i rumuńskojęzyczne oraz jeden monaster w Geilnau. Liczbę prawosławnych Greków w Niemczech szacuje się na 400 tys., co czyni z nich największą obecnie grupę narodowościową w obrębie wszystkich wiernych.

Serbski Kościół Prawosławny

W latach 60. do Niemiec przybyło ok. 180 tys. Serbów wyznania prawosławnego, którzy podlegają eparchii Frankfurtu i całych Niemiec (wcześniej: środkowoeuropejskiej) Serbskiego Kościoła Prawosławnego. Jej siedzibą od 2015 jest Frankfurt nad Menem. Obecną liczbę prawosławnych Serbów, zrzeszonych w 34 parafiach w Niemczech szacuje się na 250 tys.

Rumuński Kościół Prawosławny

Od 1994 na terenie Niemiec istnieje podległa temu Kościołowi metropolia Niemiec, Europy Północnej i Środkowej. Z 24 rumuńskich parafii działających w Niemczech niektóre pozostają jednak w jurysdykcji patriarchy Konstantynopola. Na terenie Niemiec żyje ok. 280 tys. prawosławnych Rumunów.

Gruziński Kościół Prawosławny

Od 2003 Ratyzbona jest siedzibą eparchii zachodnioeuropejskiej Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego.

Patriarchat Antiochii

Od października 2013 parafie Patriarchatu Antiocheńskiego wchodzą w skład nowo utworzonej metropolii – Archidiecezji Niemiec i Europy Centralnej.

Bułgarski Kościół Prawosławny

Parafie Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego w Niemczech wchodzą w skład metropolii zachodniej i środkowej Europy. W Berlinie znajduje się główna świątynia metropolitalna – sobór św. Borysa.

Według danych z 1999 na terenie całego kraju znajdują się 282 stałe placówki duszpasterskie, które jednak w większości nie posiadają własnych cerkwi, lecz korzystają z pomieszczeń wynajmowanych przez inne wyznania chrześcijańskie. Ze względu na niski status społeczny większości wiernych prawosławnych, w kraju prawie nie są budowane nowe wolnostojące cerkwie.

Współpraca Kościołów prawosławnych w Niemczech

Od 1994 przedstawiciele wszystkich jurysdykcji posiadających swoje parafie w Niemczech są zrzeszeni w Komisji Kościołów Prawosławnych w Niemczech, która zajmuje się koordynacją ich działań, upowszechnianiem wiedzy o prawosławiu w kraju oraz opiekuje się szeregiem stowarzyszeń religijnych, do których należą prawosławni z różnych jurysdykcji. Komisja wydaje biuletyn Orthodoxie Aktuell.

Bibliografia

• Histoire de l’Église orthodoxe en Europe occidentale au 20e siècle, ChristineCh. Chaillot (red.), BorisB. Bobrinskoy, Paris: Dialogue entre orthodoxes, 2005, ISBN 83-89396-16-5, OCLC 749801840 .brak strony (książka)

Linki zewnętrzne

• Strona Komisji Kościołów Prawosławnych w Niemczech. kokid.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-04)].