Prusy (kraina historyczna)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Prusy
Prūsa, Borussia, Prutenia, Prussia
Położenie Prus
Państwa

 Polska
 Rosja
 Litwa

Ważniejsze miejscowości

Królewiec, Kłajpeda, Olsztyn, Elbląg

Najstarszy opis ziem pruskich w duńskim kodeksie Liber Census Daniae (ok. 1210-1231 r.).
Pomorze i Prusy w XII wieku, rozgraniczała je dolna Wisła.
Prusy plemienne w XIII wieku.
Nowa Mapa Królestwa Prus Johna Carry’ego z 1799. Podział Prus na okręgi po rozbiorach Polski.
Mapa Prus z polskimi nazwami (lata 20. XX wieku).

Prusy (łac. Borussia, Prutenia, Prussia; niem. Preußen, Preußenland; prus. Prūsa), w historiografii Prusy właściwe[1][2][3] lub dawniej Stare Prusy (niem. Altpreußen)[a]region historyczny położony nad Morzem Bałtyckim pomiędzy dolnym Niemnem a dolną Wisłą. Teren krainy nie był tożsamy z historycznym państwem o nazwie Prusy.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Region ten obecnie znajduje się w granicach 3 państw: Polski, w województwach: głównie w warmińsko-mazurskim oraz częściowo pomorskim i kujawsko-pomorskim (1 600 000 mieszk., 24 000 km²)[4], Rosji: cały obwód królewiecki (900 000 mieszk., 15 000 km²)[4] oraz częściowo Litwy (200 000 mieszk., 2000 km²)[4].

Podział na regiony[edytuj | edytuj kod]

Prusy jako region historyczny dzieli się na mniejsze regiony. Część z nich sięga korzeniami plemion pruskich, a część z nich ma granice historyczne z czasów państwa krzyżackiego. Istnieją również regiony etnograficzne. Obszary homonimiczne w tych trzech podziałach nie zawsze się ze sobą pokrywają.

Terytoria plemion pruskich[edytuj | edytuj kod]

Krainy historyczne[edytuj | edytuj kod]

Regiony etnograficzne[edytuj | edytuj kod]

Historia[edytuj | edytuj kod]

W średniowieczu Prusy zasiedlone były przez lud Prusów i blisko spokrewnionych z nimi Jaćwingów.

W XIII wieku Prusy zostały podbite przez zakon krzyżacki, a w następnych stuleciach uległy przekształceniom etnicznym: mieszkańcy składali się z ludności napływowej z Niemiec, Polski i Litwy (także w małym stopniu Ślązacy, Czesi, Rusini, Holendrzy, Szwedzi, Duńczycy, Szwajcarzy, Francuzi, Salzburczycy i inni) oraz resztek zasymilowanych autochtonów. Język pruski przetrwał najdłużej do 1627 roku na Sambii[5].

Prusy dzieliły dzieje państwa zakonnego: w 1466 (pokój toruński) część zachodnią (Warmia i ziemia malborska) wcielono do Korony, a reszta (Prusy Zakonne, od 1525 Prusy Książęce) stała się jej lennem. W 1701 Fryderyk I uzyskał tytuł króla w Prusach.

W 1772 całość weszła w skład monarchii Hohenzollernów (prowincja Prusy Wschodnie i wschodnie powiaty prowincji Prusy Zachodnie). W 1923 Kłajpeda została przyłączona do Litwy, a w 1945 pozostałą część podzielono między Polskę a Rosję (wówczas republikę ZSRR).

Miasta[edytuj | edytuj kod]

Do największych miast Prus (powyżej 20 tys. mieszkańców) należą:

Lp. Miasto Państwo Populacja Powierzchnia Jednostka administracyjna Terytorium plemienne Region historyczny Region etnograficzny
1. Coat of arms of Kaliningrad.svg Królewiec Rosja 493 256 224,7 km² Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód królewiecki Sambia Prusy Dolne -
2. Klaipeda City Arms.svg Kłajpeda Litwa 172 272 110 km² LTU Klaipėdos apskritis flag.svg okręg kłajpedzki -[c] Prusy Dolne Litwa Pruska
3. POL Olsztyn COA.svg Olsztyn Polska 170 622 88,33 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Galindia Warmia -
4. POL Elbląg COA.svg Elbląg Polska 117 952 79,82 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Pogezania Prusy Górne Powiśle
5. POL Ełk COA.svg Ełk Polska 61 903 21,05 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Jaćwież Prusy Dolne Mazury
6. Coat of Arms of Sovetsk.svg Sowieck Rosja 38 963 44,4 km² Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód królewiecki Skalowia Prusy Dolne Litwa Pruska
7. POL Kwidzyn COA.svg Kwidzyn Polska 38 179 21,54 km² POL województwo pomorskie flag.svg województwo pomorskie Pomezania Prusy Górne Powiśle
8. POL Malbork COA.svg Malbork Polska 37 898 17,2 km² POL województwo pomorskie flag.svg województwo pomorskie Pomezania Prusy Górne Powiśle
9. RUS Chernyakhovsk COA (achievement).svg Czerniachowsk Rosja 35 398 58 km² Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód królewiecki Nadrowia Prusy Dolne Litwa Pruska
10. Coat of Arms of Baltiysk (Kaliningrad oblast).png Bałtyjsk Rosja 33 658 49,1 km² Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód królewiecki Sambia Prusy Dolne -
11. POL Ostróda COA.svg Ostróda Polska 33 216 14,15 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Ziemia Sasinów Prusy Górne Mazury
12. POL Iława COA.svg Iława Polska 33 128 21,88 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Pomezania Prusy Górne Powiśle
13. POL Giżycko COA.svg Giżycko Polska 29 642 13,72 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Galindia Prusy Dolne Mazury
14. ROS Gusiew COA.svg Gusiew Rosja 28 484 16,25 km² Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód królewiecki Nadrowia Prusy Dolne Litwa Pruska
15. POL Kętrzyn COA.svg Kętrzyn Polska 27 629 10,35 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Barcja Prusy Dolne Mazury
16. POL Bartoszyce City COA.svg Bartoszyce Polska 23 810 11,79 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Barcja Prusy Dolne -
17. POL Szczytno COA.svg Szczytno Polska 23 166 9,96 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Galindia Prusy Górne Mazury
18. Coat of Arms of Svetly (Kaliningrad oblast).png Swietłyj Rosja 21 441 24 km² Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód królewiecki Sambia Prusy Dolne -
19. POL Działdowo COA.svg Działdowo Polska 21 370 11,47 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Ziemia Sasinów Prusy Górne Mazury
20. POL Mrągowo COA.svg Mrągowo Polska 21 302 14,81 km² POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg województwo warmińsko-mazurskie Galindia Prusy Dolne Mazury

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Tak np. w traktacie w Tylży, dla odróżnienia od państwa pruskiego. W niemieckiej historiografii nazwa Altpreußen ma kilka znaczeń, odnosi się min. do krainy historycznej, dawnych Prusów lub pierwszych państw pruskich.
  2. Niekiedy Jaćwież jest traktowana jako osobna kraina. W związku z tym nie zawsze jest zaliczana do Prus.
  3. Pierwotnie okolice Kłajpedy znajdowały się na pograniczu ziemi Kurów i Żmudzi. Jednak po przyłączeniu ich do Prus Dolnych (po 1328 r.) z czasem zaczęto je zaliczać do ziemi pruskiej.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  1. Marian Biskup Rozkwit państwa krzyżackiego w Prusach, w: M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach, wyd. 2, Gdańsk 1988, s. 277 i nast.
  2. Marian Biskup Etniczno-demograficzne przemiany Prus Krzyżackich w rozwoju osadnictwa w średniowieczu, Kwartalnik Historyczny R.98 nr 2 (1991), s. 45-61
  3. Radosław Biskup, Krzysztof Kwiatkowski, Słownik historyczno-geograficzny Prus w średniowieczu, Roczniki Historyczne, Toruń, Rocznik LXXXVII — 2021, s. 189-190
  4. a b c Prusy - Przewodnik - Dioblina, www.dioblina.eu [dostęp 2022-08-08].
  5. Damian S, Rozwój terytorialny państwa pruskiego 1618-1701, Historia, historia wojskowości, historia Polski, nauczyciel historii, historia,, 27 listopada 2011 [dostęp 2022-08-08] (pol.).