Prusy (kraina historyczna)
![]() | |
Państwa | |
---|---|
Ważniejsze miejscowości |

Prusy (łac. Borussia, Prutenia, Prussia; niem. Preußen, Preußenland; prus. Prūsa), w historiografii Prusy właściwe[1][2][3] lub dawniej Stare Prusy (niem. Altpreußen)[a] – region historyczny położony nad Morzem Bałtyckim pomiędzy dolnym Niemnem a dolną Wisłą. Teren krainy nie był tożsamy z historycznym państwem o nazwie Prusy.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Region ten obecnie znajduje się w granicach 3 państw: Polski, w województwach: głównie w warmińsko-mazurskim oraz częściowo pomorskim i kujawsko-pomorskim (1 600 000 mieszk., 24 000 km²)[4], Rosji: cały obwód królewiecki (900 000 mieszk., 15 000 km²)[4] oraz częściowo Litwy (200 000 mieszk., 2000 km²)[4].
Podział na regiony[edytuj | edytuj kod]
Prusy jako region historyczny dzieli się na mniejsze regiony. Część z nich sięga korzeniami plemion pruskich, a część z nich ma granice historyczne z czasów państwa krzyżackiego. Istnieją również regiony etnograficzne. Obszary homonimiczne w tych trzech podziałach nie zawsze się ze sobą pokrywają.
Terytoria plemion pruskich[edytuj | edytuj kod]
Krainy historyczne[edytuj | edytuj kod]
Regiony etnograficzne[edytuj | edytuj kod]
Historia[edytuj | edytuj kod]
W średniowieczu Prusy zasiedlone były przez lud Prusów i blisko spokrewnionych z nimi Jaćwingów.
W XIII wieku Prusy zostały podbite przez zakon krzyżacki, a w następnych stuleciach uległy przekształceniom etnicznym: mieszkańcy składali się z ludności napływowej z Niemiec, Polski i Litwy (także w małym stopniu Ślązacy, Czesi, Rusini, Holendrzy, Szwedzi, Duńczycy, Szwajcarzy, Francuzi, Salzburczycy i inni) oraz resztek zasymilowanych autochtonów. Język pruski przetrwał najdłużej do 1627 roku na Sambii[5].
Prusy dzieliły dzieje państwa zakonnego: w 1466 (pokój toruński) część zachodnią (Warmia i ziemia malborska) wcielono do Korony, a reszta (Prusy Zakonne, od 1525 Prusy Książęce) stała się jej lennem. W 1701 Fryderyk I uzyskał tytuł króla w Prusach.
W 1772 całość weszła w skład monarchii Hohenzollernów (prowincja Prusy Wschodnie i wschodnie powiaty prowincji Prusy Zachodnie). W 1923 Kłajpeda została przyłączona do Litwy, a w 1945 pozostałą część podzielono między Polskę a Rosję (wówczas republikę ZSRR).
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Do największych miast Prus (powyżej 20 tys. mieszkańców) należą:
Lp. | Miasto | Państwo | Populacja | Powierzchnia | Jednostka administracyjna | Terytorium plemienne | Region historyczny | Region etnograficzny |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1. | ![]() |
![]() |
493 256 | 224,7 km² | ![]() |
Sambia | Prusy Dolne | - |
2. | ![]() |
![]() |
172 272 | 110 km² | ![]() |
-[c] | Prusy Dolne | Litwa Pruska |
3. | ![]() |
![]() |
170 622 | 88,33 km² | ![]() |
Galindia | Warmia | - |
4. | ![]() |
![]() |
117 952 | 79,82 km² | ![]() |
Pogezania | Prusy Górne | Powiśle |
5. | ![]() |
![]() |
61 903 | 21,05 km² | ![]() |
Jaćwież | Prusy Dolne | Mazury |
6. | ![]() |
![]() |
38 963 | 44,4 km² | ![]() |
Skalowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska |
7. | ![]() |
![]() |
38 179 | 21,54 km² | ![]() |
Pomezania | Prusy Górne | Powiśle |
8. | ![]() |
![]() |
37 898 | 17,2 km² | ![]() |
Pomezania | Prusy Górne | Powiśle |
9. | ![]() |
![]() |
35 398 | 58 km² | ![]() |
Nadrowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska |
10. | ![]() |
![]() |
33 658 | 49,1 km² | ![]() |
Sambia | Prusy Dolne | - |
11. | ![]() |
![]() |
33 216 | 14,15 km² | ![]() |
Ziemia Sasinów | Prusy Górne | Mazury |
12. | ![]() |
![]() |
33 128 | 21,88 km² | ![]() |
Pomezania | Prusy Górne | Powiśle |
13. | ![]() |
![]() |
29 642 | 13,72 km² | ![]() |
Galindia | Prusy Dolne | Mazury |
14. | ![]() |
![]() |
28 484 | 16,25 km² | ![]() |
Nadrowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska |
15. | ![]() |
![]() |
27 629 | 10,35 km² | ![]() |
Barcja | Prusy Dolne | Mazury |
16. | ![]() |
![]() |
23 810 | 11,79 km² | ![]() |
Barcja | Prusy Dolne | - |
17. | ![]() |
![]() |
23 166 | 9,96 km² | ![]() |
Galindia | Prusy Górne | Mazury |
18. | ![]() |
![]() |
21 441 | 24 km² | ![]() |
Sambia | Prusy Dolne | - |
19. | ![]() |
![]() |
21 370 | 11,47 km² | ![]() |
Ziemia Sasinów | Prusy Górne | Mazury |
20. | ![]() |
![]() |
21 302 | 14,81 km² | ![]() |
Galindia | Prusy Dolne | Mazury |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tak np. w traktacie w Tylży, dla odróżnienia od państwa pruskiego. W niemieckiej historiografii nazwa Altpreußen ma kilka znaczeń, odnosi się min. do krainy historycznej, dawnych Prusów lub pierwszych państw pruskich.
- ↑ Niekiedy Jaćwież jest traktowana jako osobna kraina. W związku z tym nie zawsze jest zaliczana do Prus.
- ↑ Pierwotnie okolice Kłajpedy znajdowały się na pograniczu ziemi Kurów i Żmudzi. Jednak po przyłączeniu ich do Prus Dolnych (po 1328 r.) z czasem zaczęto je zaliczać do ziemi pruskiej.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mapa „Prussae accurate descripta a Casparo Henneberg”, 1643. vobam.se. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-23)].
- Ostpreussische Landschaften. szmania.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-12-29)].
- Ostpreussische Kreisstädte
- Kolorowa mapa Prus Wschodnich
- Mapa drogowa Prus Wschodnich z 1939
- Zmiany granic Prus pomiędzy 1914 a 1945 rokiem. szmania.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-24)].
- Mapa węzłów i linii kolejowych w latach 1945/46
- Pierwotna oraz obecna granica pomiędzy ZSRR a Polską w latach 1945/1946
- ↑ Marian Biskup Rozkwit państwa krzyżackiego w Prusach, w: M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach, wyd. 2, Gdańsk 1988, s. 277 i nast.
- ↑ Marian Biskup Etniczno-demograficzne przemiany Prus Krzyżackich w rozwoju osadnictwa w średniowieczu, Kwartalnik Historyczny R.98 nr 2 (1991), s. 45-61
- ↑ Radosław Biskup, Krzysztof Kwiatkowski, Słownik historyczno-geograficzny Prus w średniowieczu, Roczniki Historyczne, Toruń, Rocznik LXXXVII — 2021, s. 189-190
- ↑ a b c Prusy - Przewodnik - Dioblina, www.dioblina.eu [dostęp 2022-08-08] .
- ↑ Damian S , Rozwój terytorialny państwa pruskiego 1618-1701, Historia, historia wojskowości, historia Polski, nauczyciel historii, historia,, 27 listopada 2011 [dostęp 2022-08-08] (pol.).