Prusy (kraina historyczna)
| |
| Państwa | |
|---|---|
| Ważniejsze miejscowości | |
Prusy (łac. Borussia, Prutenia, Prussia; niem. Preußen, Preußenland; prus. Prūsa), w historiografii Prusy właściwe[1][2][3] lub dawniej Stare Prusy (niem. Altpreußen)[a] – region historyczny położony nad Morzem Bałtyckim pomiędzy dolnym Niemnem a dolną Wisłą. Teren krainy nie był tożsamy z historycznym państwem o nazwie Prusy.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Region ten obecnie znajduje się w granicach 3 państw: Polski, w województwach: głównie w warmińsko-mazurskim oraz częściowo pomorskim i kujawsko-pomorskim (1 600 000 mieszk., 24 000 km²)[4], Rosji: cały obwód królewiecki (900 000 mieszk., 15 000 km²)[4] oraz częściowo Litwy (200 000 mieszk., 2000 km²)[4].
Podział na regiony[edytuj | edytuj kod]
Prusy jako region historyczny dzieli się na mniejsze regiony. Część z nich sięga korzeniami plemion pruskich, a część z nich ma granice historyczne z czasów państwa krzyżackiego. Istnieją również regiony etnograficzne. Obszary homonimiczne w tych trzech podziałach nie zawsze się ze sobą pokrywają.
Terytoria plemion pruskich[edytuj | edytuj kod]
Krainy historyczne[edytuj | edytuj kod]
Regiony etnograficzne[edytuj | edytuj kod]
Historia[edytuj | edytuj kod]
W średniowieczu Prusy zasiedlone były przez lud Prusów i blisko spokrewnionych z nimi Jaćwingów.
W XIII wieku Prusy zostały podbite przez zakon krzyżacki, a w następnych stuleciach uległy przekształceniom etnicznym: mieszkańcy składali się z ludności napływowej z Niemiec, Polski i Litwy (także w małym stopniu Ślązacy, Czesi, Rusini, Holendrzy, Szwedzi, Duńczycy, Szwajcarzy, Francuzi, Salzburczycy i inni) oraz resztek zasymilowanych autochtonów. Język pruski przetrwał najdłużej do 1627 roku na Sambii[5].
Prusy dzieliły dzieje państwa zakonnego: w 1466 (pokój toruński) część zachodnią (Warmia i ziemia malborska) wcielono do Korony, a reszta (Prusy Zakonne, od 1525 Prusy Książęce) stała się jej lennem. W 1701 Fryderyk I uzyskał tytuł króla w Prusach.
W 1772 całość weszła w skład monarchii Hohenzollernów (prowincja Prusy Wschodnie i wschodnie powiaty prowincji Prusy Zachodnie). W 1923 Kłajpeda została przyłączona do Litwy, a w 1945 pozostałą część podzielono między Polskę a Rosję (wówczas republikę ZSRR).
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Do największych miast Prus (powyżej 20 tys. mieszkańców) należą:
| Lp. | Miasto | Państwo | Populacja | Powierzchnia | Jednostka administracyjna | Terytorium plemienne | Region historyczny | Region etnograficzny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. |  Królewiec
|
|
493 256 | 224,7 km² |  obwód królewiecki
|
Sambia | Prusy Dolne | - |
| 2. |  Kłajpeda
|
|
172 272 | 110 km² |  okręg kłajpedzki
|
-[c] | Prusy Dolne | Litwa Pruska |
| 3. |  Olsztyn
|
|
170 622 | 88,33 km² |  województwo warmińsko-mazurskie
|
Galindia | Warmia | - |
| 4. |  Elbląg
|
|
117 952 | 79,82 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Pogezania | Prusy Górne | Powiśle |
| 5. |  Ełk
|
|
61 903 | 21,05 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Jaćwież | Prusy Dolne | Mazury |
| 6. |  Sowieck
|
|
38 963 | 44,4 km² | obwód królewiecki
|
Skalowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska |
| 7. |  Kwidzyn
|
|
38 179 | 21,54 km² |  województwo pomorskie
|
Pomezania | Prusy Górne | Powiśle |
| 8. |  Malbork
|
|
37 898 | 17,2 km² | województwo pomorskie
|
Pomezania | Prusy Górne | Powiśle |
| 9. | .svg){kind=small} Czerniachowsk
|
|
35 398 | 58 km² | obwód królewiecki
|
Nadrowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska |
| 10. | .png){kind=small} Bałtyjsk
|
|
33 658 | 49,1 km² | obwód królewiecki
|
Sambia | Prusy Dolne | - |
| 11. |  Ostróda
|
|
33 216 | 14,15 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Ziemia Sasinów | Prusy Górne | Mazury |
| 12. |  Iława
|
|
33 128 | 21,88 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Pomezania | Prusy Górne | Powiśle |
| 13. |  Giżycko
|
|
29 642 | 13,72 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Galindia | Prusy Dolne | Mazury |
| 14. |  Gusiew
|
|
28 484 | 16,25 km² | obwód królewiecki
|
Nadrowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska |
| 15. |  Kętrzyn
|
|
27 629 | 10,35 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Barcja | Prusy Dolne | Mazury |
| 16. |  Bartoszyce
|
|
23 810 | 11,79 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Barcja | Prusy Dolne | - |
| 17. |  Szczytno
|
|
23 166 | 9,96 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Galindia | Prusy Górne | Mazury |
| 18. | .png){kind=small} Swietłyj
|
|
21 441 | 24 km² | obwód królewiecki
|
Sambia | Prusy Dolne | - |
| 19. |  Działdowo
|
|
21 370 | 11,47 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Ziemia Sasinów | Prusy Górne | Mazury |
| 20. |  Mrągowo
|
|
21 302 | 14,81 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Galindia | Prusy Dolne | Mazury |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tak np. w traktacie w Tylży, dla odróżnienia od państwa pruskiego. W niemieckiej historiografii nazwa Altpreußen ma kilka znaczeń, odnosi się min. do krainy historycznej, dawnych Prusów lub pierwszych państw pruskich.
- ↑ Niekiedy Jaćwież jest traktowana jako osobna kraina. W związku z tym nie zawsze jest zaliczana do Prus.
- ↑ Pierwotnie okolice Kłajpedy znajdowały się na pograniczu ziemi Kurów i Żmudzi. Jednak po przyłączeniu ich do Prus Dolnych (po 1328 r.) z czasem zaczęto je zaliczać do ziemi pruskiej.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mapa „Prussae accurate descripta a Casparo Henneberg”, 1643. vobam.se. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-23)].
- Ostpreussische Landschaften. szmania.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-12-29)].
- Ostpreussische Kreisstädte
- Kolorowa mapa Prus Wschodnich
- Mapa drogowa Prus Wschodnich z 1939
- Zmiany granic Prus pomiędzy 1914 a 1945 rokiem. szmania.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-24)].
- Mapa węzłów i linii kolejowych w latach 1945/46
- Pierwotna oraz obecna granica pomiędzy ZSRR a Polską w latach 1945/1946
- ↑ Marian Biskup Rozkwit państwa krzyżackiego w Prusach, w: M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach, wyd. 2, Gdańsk 1988, s. 277 i nast.
- ↑ Marian Biskup Etniczno-demograficzne przemiany Prus Krzyżackich w rozwoju osadnictwa w średniowieczu, Kwartalnik Historyczny R.98 nr 2 (1991), s. 45-61
- ↑ Radosław Biskup, Krzysztof Kwiatkowski, Słownik historyczno-geograficzny Prus w średniowieczu, Roczniki Historyczne, Toruń, Rocznik LXXXVII — 2021, s. 189-190
- ↑ a b c Prusy - Przewodnik - Dioblina, www.dioblina.eu [dostęp 2022-08-08].
- ↑ Damian S, Rozwój terytorialny państwa pruskiego 1618-1701, Historia, historia wojskowości, historia Polski, nauczyciel historii, historia,, 27 listopada 2011 [dostęp 2022-08-08] (pol.).