Prusy Południowe

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Prusy Południowe
Südpreußen
prowincja
1793–1807
Ilustracja
Państwo

 Królestwo Prus

Siedziba

Poznań (1793–1795), Warszawa (1795–1807)

Data powstania

1793

Data likwidacji

1807

Powierzchnia

53 000 km²

Populacja
• liczba ludności


1 335 000
(1793)

Położenie na mapie Podział administracyjny z lat 1795–1806
Położenie na mapie

Prusy Południowe (niem. Südpreußen) – prowincja Królestwa Prus istniejąca w latach 1793–1807 na części ziem zagarniętych w wyniku rozbiorów I Rzeczypospolitej.

Prusy Południowe obejmowały tereny II i częściowo III rozbioru Polski. Stolicą prowincji był Poznań, a następnie Warszawa, lecz administrowano nią bezpośrednio z Berlina poprzez Generalne Dyrektorium (General-Ober-Finanz-Kriegs- und Domänendirektorium). Organizatorem prowincji został minister Otto Karl Friedrich von Voß. Prowincję podzielono na departamenty, a departamenty na powiaty (Kreis) i inspekcje podatkowe. Organem administracji w departamencie była kamera wojenno-ekonomiczna (Kriegs- und Domänen Kammerdepartament), natomiast organem władzy sądowniczej regencja. Organem władzy w powiecie był radca ziemski (landrat). Miasta zostały wydzielone z powiatów i podporządkowane inspekcjom podatkowym (Steuerrätliche Inspektion). W 1807 Prusy Południowe zostały włączone do Księstwa Warszawskiego.

Podział administracyjny w latach 1793–1795[edytuj | edytuj kod]

Obwieszczenie o II zaborze pruskim, 1793

Wbrew pierwotnemu projektowi podzielenia Prus Południowych na dwie jednostki administracyjne z siedzibami w Poznaniu i Toruniu, ostatecznie patentem królewskim z 7 kwietnia 1793 roku na obszarze nowej prowincji utworzono 2 departamenty z siedzibą w Poznaniu i Łęczycy. Departament poznański objął obszar dawnych województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego, natomiast departament łęczycki teren województw sieradzkiego z ziemią wieluńską, łęczyckiego, rawskiego, płockiego, brzeskokujawskiego i ziemi dobrzyńskiej. Wobec braku w Łęczycy odpowiednich pomieszczeń dla administracji, siedzibę departamentu 25 maja 1793 przeniesiono do Piotrkowa. Ponieważ departament piotrkowski zajmował znaczny obszar, podjęto starania o wydzielenie z niego departamentu, który objąłby tereny Kujaw i Mazowsza wcielone do Prus Południowych. Na siedzibę trzeciego departamentu wyznaczono w 1795 roku Płock, ale w związku z III rozbiorem stał się on siedzibą departamentu płockiego Prus Nowowschodnich, do których włączono ziemię dobrzyńską i obszar województwa płockiego, wyłączając je z Prus Południowych. Stolicą prowincji Prusy Południowe został Poznań.

  • departament łęczycki, od 25 maja 1793 departament piotrkowski – 27 powiatów
    • powiat częstochowski
    • powiat lutomierski
    • powiat ostrzeszowski
    • powiat piotrkowski
    • powiat radomszczański
    • powiat sieradzki
    • powiat szadkowski
    • powiat warcki
    • powiat wieluński
    • powiat brzeziński
    • powiat łęczycki
    • powiat orłowski
    • powiat zgierski
    • powiat gostyniński
    • powiat rawski
    • powiat sochaczewski
    • powiat brzeski
    • powiat kowalski
    • powiat radziejowski
    • powiat dobrzyński
    • powiat lipnowski
    • powiat rypiński
    • powiat bielski
    • powiat płocki
    • powiat sierpecki
    • powiat szreński
    • powiat wyszogrodzki
  • departament poznański – 17 powiatów
    • powiat babimojski
    • powiat gnieźnieński
    • powiat kaliski
    • powiat koniński
    • powiat kościański
    • powiat krobski
    • powiat krotoszyński
    • powiat międzyrzecki
    • powiat obornicki
    • powiat odolanowski
    • powiat powidzki
    • powiat poznański
    • powiat pyzdrski
    • powiat śremski
    • powiat średzki
    • powiat wągrowiecki
    • powiat wschowski

wielopoziomowa lista

Podział administracyjny w latach 1795–1807[edytuj | edytuj kod]

III rozbiór Polski spowodował reorganizację podziału terytorialnego ziem zajętych przez Prusy. Powiaty dobrzyńskie i mazowieckie na prawym brzegu Wisły przyłączono do Prus Nowowschodnich. Pozostały obszar Prus Południowych wraz z zagarniętymi w III rozbiorze obszarami lewobrzeżnego Mazowsza podzielono na 3 departamenty, przenosząc siedzibę władz prowincji z Poznania do Warszawy. Ponadto w 1796 roku zmieniono granice powiatów, które w znacznej części na obszarze Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego przetrwały do reformy rosyjskiej z 1867 roku.

  • departament kaliski – 11 (12) powiatów
    • powiat częstochowski
    • powiat kaliski
    • powiat koniński
    • powiat lutomierski (do 1796)
    • powiat odolanowski
    • powiat ostrzeszowski
    • powiat piotrkowski
    • powiat radomszczański
    • powiat sieradzki
    • powiat szadkowski
    • powiat warcki
    • powiat wieluński
  • departament poznański – 17 powiatów
    • powiat babimojski
    • powiat brzeski
    • powiat gnieźnieński
    • powiat kościański
    • powiat kowalski
    • powiat krobski
    • powiat krotoszyński
    • powiat międzyrzecki
    • powiat obornicki
    • powiat powidzki
    • powiat poznański
    • powiat pyzdrski
    • powiat radziejowski
    • powiat śremski
    • powiat średzki
    • powiat wągrowiecki
    • powiat wschowski
  • departament warszawski – 10 powiatów,
    • powiat błoński
    • powiat brzeziński
    • powiat czerski
    • powiat gostyniński
    • powiat łęczycki
    • powiat orłowski
    • powiat rawski
    • powiat sochaczewski
    • powiat warszawski
    • powiat zgierski

wielopoziomowa lista

Podział na inspekcje podatkowe 1793–1795[edytuj | edytuj kod]

Inspekcjom podatkowym podporządkowano miasta. Wszystkie miasta zostały wydzielone z powiatów i nie podlegały władzy landartów. Na czele inspekcji stał radca podatkowy.

  • departament poznański – 6 inspekcji
    • wschowska (23 miasta)
    • międzyrzecka (23 miasta)
    • rawicka (21 miast)
    • poznańska (19 miast)
    • gnieźnieńska (22 miasta)
    • kaliska (21 miast)
  • departament piotrkowski – 6 inspekcji
    • łęczycka (23 miasta)
    • łowicka (19 miast)
    • sieradzka (19 miast)
    • piotrkowska (24 miasta)
    • gostynińska (18 miast)
    • rypińska (19 miast)

wielopoziomowa lista

Podział na inspekcje podatkowe 1795–1807[edytuj | edytuj kod]

wielopoziomowa lista

Wykaz miast 1800[1][edytuj | edytuj kod]

Herb Miasto Nazwa niem. 1800 Ludność 1800 Departament 1800 Powiat 1800 Inspekcja podatkowa Typ[2] Obecna lokacja
POL Dolsk COA.svg Dolsk Dolzig 810 poznański śremski (Szrim) wschowska Kr Polska
POL Wschowa COA.svg Wschowa Fraustadt 6670 poznański wschowski (Fraustadt) wschowska Kr Polska
POL Gostyń COA.svg Gostyń Gostin 1803 poznański krobski (Kroeben) wschowska Sz Polska
POL Grodzisk Wielkopolski COA.svg Grodzisk Grätz 2750 poznański kościański (Kosten) wschowska Sz Polska
POL Kościan COA.svg Kościan Kosten 1508 poznański kościański (Kosten) wschowska Kr Polska
POL Koźmin Wielkopolski COA.svg Koźmin Kozmin 1981 poznański krotoszyński (Krotoszyn) pyzdrska Sz Polska
POL Krobia COA.svg Krobia Kroeben 993 poznański krobski (Kroeben) wschowska Kr Polska
POL Krzywiń COA.svg Krzywiń Krzywin 541 poznański kościański (Kosten) wschowska Sz Polska
POL Leszno COA.svg Leszno Lissa 9008 poznański wschowski (Fraustadt) wschowska Sz Polska
POL Poniec COA.svg Poniec Puniz 1444 poznański krobski (Kroeben) wschowska Sz Polska
POL Rakoniewice COA.svg Rakoniewice Rackwiz 1203 poznański kościański (Kosten) wschowska Sz Polska
POL Rydzyna COA.svg Rydzyna Reisen 1483 poznański wschowski (Fraustadt) wschowska Sz Polska
POL gmina Rostarzewo COA.svg Rostarzewo Rostarzewo 466 poznański kościański (Kosten) wschowska Sz Polska
POL gmina Piaski COA.jpg Piaski Sandberg 341 poznański krobski (Kroeben) wschowska Sz Polska
POL Szlichtyngowa COA.svg Szlichtyngowa Schlichtingsheim 819 poznański wschowski (Fraustadt) wschowska Sz Polska
POL Śmigiel COA.svg Śmigiel Schmiegel 2491 poznański wschowski (Fraustadt) wschowska Sz Polska
Święciechowa.jpg Święciechowa Schwazkau 1313 poznański wschowski (Fraustadt) wschowska Sz Polska
POL Osieczna COA.svg Osieczna Storchnest 1043 poznański wschowski (Fraustadt) wschowska Sz Polska
POL Wielichowo COA.svg Wielichowo Willichau 567 poznański kościański (Kosten) wschowska Sz Polska
POL Wolsztyn COA.svg Wolsztyn Wollstein 1688 poznański babimojski (Bomst) wschowska Sz Polska
POL Zaborów (dzielnica Leszna) COA.jpg Zaborowo Zaborowo 954 poznański wschowski (Fraustadt) wschowska Sz Polska
POL Zbąszyń COA.svg Zbąszyń Benschen 1059 poznański babimojski (Bomst) międzyrzecka Sz Polska
POL gmina Pszczew COA.svg Pszczew Betsche 617 poznański międzyrzecki (Meseriz) międzyrzecka Sz Polska
Herb Międzychodu.jpg Międzychód Birnbaum 1715 poznański międzyrzecki (Meseriz) międzyrzecka Sz Polska
POL gmina Bledzew COA.svg Bledzew Blesen 689 poznański międzyrzecki (Meseriz) międzyrzecka Sz Polska
POL Babimost COA.svg Babimost Bomst 1376 poznański babimojski (Bomst) międzyrzecka Kr Polska
DEU Wappen Bratz.jpg Brójce Braetz 1141 poznański babimojski (Bomst) międzyrzecka Kr Polska
POL Sieraków COA.svg Sieraków Czirke 1104 poznański międzyrzecki (Meseriz) międzyrzecka Sz Polska
POL Kamionna (województwo wielkopolskie) COA.svg Kamionna Kähme 462 poznański międzyrzecki (Meseriz) międzyrzecka Sz Polska
POL Kargowa COA.svg Kargowa Karge 1683 poznański babimojski (Bomst) międzyrzecka Sz Polska
POL Kopanica COA.svg Kopanica Kopniz 496 poznański babimojski (Bomst) międzyrzecka Sz Polska
POL Międzyrzecz COA.svg Międzyrzecz Meseriz 3539 poznański międzyrzecki (Meseriz) międzyrzecka Kr Polska
POL Wartosław COA.jpg Wartosław Neubrük 674 poznański obornicki (Obornik) międzyrzecka Sz Polska
POL Nowy Tomyśl COA.svg Nowy Tomyśl Neutomischel 435 poznański babimojski (Bomst) międzyrzecka Sz Polska
POL Obrzycko COA.svg Obrzycko Obersitzko 1670 poznański obornicki (Obornik) międzyrzecka Sz Polska
POL Ostroróg COA.svg Ostroróg Ostrorog / Scharfenorth 451 poznański obornicki (Obornik) międzyrzecka Sz Polska
POL Pniewy COA.svg Pniewy Pinne 1053 poznański poznański (Posen) międzyrzecka Sz Polska
POL Szamotuły COA.svg Szamotuły Samter 1258 poznański obornicki (Obornik) międzyrzecka Sz Polska
POL Lwówek COA.svg Lwówek Neustadt 1705 poznański babimojski (Bomst) międzyrzecka Sz Polska
POL Skwierzyna COA.svg Skwierzyna Schwerin 3291 poznański międzyrzecki (Meseriz) międzyrzecka Kr Polska
POL Trzciel COA.svg Trzciel Tirschtiegel 1898 poznański babimojski (Bomst) międzyrzecka Sz Polska
POL Wronki COA.svg Wronki Wronke 1562 poznański obornicki (Obornik) międzyrzecka Sz Polska

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Holsche A C. von: Geographie und Statistik von West-, Süd- und Neu-Ostpreussen, nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen bis zu dessen Zertheilung.
  2. Kr = miasto królewskie; Sz = miasto szlacheckie

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
  • Jan Wąsicki, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806. Studium historycznoprawne, Zakład imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1957.
  • Jerzy Kozłowski, Administracja Wielkopolski pod pruskim zaborem 1793–1918, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, Wydawnictwo Terra, Poznań 2000.