Przekłady biblijne Romana Brandstaettera
| Pełna nazwa |
Przekłady biblijne z języka greckiego. Przekłady biblijne z języka hebrajskiego. Cztery poematy biblijne. Słowo nad słowami. (niektóre nazwy) |
|---|---|
| Język | |
| Opublikowanie kompletnego przekładu |
1986 (NT i ST niepełne) |
| Tłumacz(e) | |
| Wydawca pierwszego wydania |
Księgarnia św. Wojciecha, Państwowy Instytut Wydawniczy, PAX |
| Wydawca |
Wydawnictwo M, oraz Księgarnia św Wojciecha, Poznań |
| Przynależność religijna | |
| Księga Rodzaju 1, 1-3 | |
Na początku
Bóg stworzył niebo i ziemię. A ziemia była chaosem i bezładem, A ciemność była nad wzburzoną przepaścią, A Duch Boży unosił się nad wodami. I rzekł Bóg: „Niech się stanie światło”. I stało się światło. | |
| Ewangelia Jana 3, 16 | |
Albowiem Bóg tak umiłował świat,
Że ofiarował swojego Syna Jednorodzonego, Aby wszyscy Jego wyznawcy Nie ulegli zatraceniu, Ale posiedli życie wieczne! | |
Przekłady biblijne Romana Brandstaettera – obejmowały większą część Nowego Testamentu oraz kilka ksiąg Starego Testamentu; ukazywały się w latach 1964–1986.
Geneza i historia powstania przekładów[edytuj | edytuj kod]
Roman Brandstaetter wychowywał się w rodzinie żydowskiej z Tarnowa. Biblia obecna była w jego tradycji domowej, a nauki czytania i pisania udzielano mu na Biblii Jakuba Wujka (wyłącznie na Starym Testamencie, ponieważ wierzący Żydzi nie mogli czytać Nowego Testamentu). Po latach określił ją jako „święty elementarz”:
- Nie znam nikogo spośród moich przyjaciół, bliższych i dalszych znajomych, który by się uczył pisania i czytania ojczystego języka na Wujkowej, wcale niełatwej polszczyźnie, a naukę czytania rozpoczynał od słów: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię...”[1].
Motywy biblijne obecne były w twórczości Brandstaettera od lat 40., kiedy to przeszedł z judaizmu na katolicyzm. W oparciu o wątki biblijne pisał m.in. dramaty i poematy, a opus magnum jego twórczości stanowiła czterotomowa powieść Jezus z Nazaretu (1967–1973).
W latach 60. XX wieku Brandstaetter rozpoczął tłumaczenie Biblii hebrajskiej – nie decydując się na przekład całości, ale wybierając z niej, według Jerzego Chmiela, najlepsze kęski biblijnego słowa[2]. Brandstaetter nie był biblistą, ani nie miał wykształcenia teologicznego (ukończył filologię polską). Nie tłumaczył też wcześniej z języka hebrajskiego (wyjątkiem były meldunki podczas wojny, gdy pracował w Jerozolimie).
W 1964 ukazało się Słowo nad słowami – była to antologia tekstów Starego Testamentu obejmująca fragmenty kilkunastu ksiąg Starego Testamentu, a także wybrane Psalmy.
W 1968 opublikowany został przekład całej Księgi Psalmów, najpierw ułożonych według porządku Wulgaty i brewiarza rzymskiego, począwszy od 1983 – w numeracji zastosowanej w Biblii hebrajskiej. Wydanie Psałterza w 1983 zostało przez autora zmodyfikowane stylistycznie, a poprzedziła je przedmowa Thomasa Mertona. Przekład Psalmów autorstwa Brandstaettera planowano wykorzystać w II wydaniu Biblii Tysiąclecia (1971), jednak z powodu jego krytycznej oceny ze strony Rady Naukowej i braku zgody tłumacza na narzucone przez wydawnictwo zmiany odstąpiono od podpisanej wcześniej umowy[3].
Kolejnym wydawnictwem obejmującym przekłady Starego Testamentu były Cztery poematy (1972), były to pełne przekłady ksiąg: Koheleta, Hioba, Trenów Jeremiasza oraz Pieśni nad pieśniami. Bardzo podobny zestaw wybrał kilka lat później w swoich przekładach Czesław Miłosz.
W latach 70. Brandstaetter przystąpił do przekładania z języka greckiego pism Nowego Testamentu. Kolejno ukazały się:
- Pisma św. Jana Ewangelisty: Ewangelia, Listy, Apokalipsa (1978)
- Ewangelia według św. Marka (1980)
- Ewangelia według św. Łukasza (1982)
- Dzieje Apostolskie – wydane wraz z Ewangelią Łukasza (1984)
- Ewangelia według św. Mateusza (1986)
Brandstaetter pragnął jeszcze przetłumaczyć listy bliskiego mu św. Pawła, w czym jednak przeszkodziła mu śmierć[4].
Przekłady Brandstaettera były parokrotnie wznawiane – najpierw, w latach 80., wznowiono wszystkie przekłady Starego Testamentu, a w latach 2003–2004 nakładem Wydawnictwa M ukazały się zbiory: Księgi Starego Przymierza, Psałterz oraz Księgi Nowego Przymierza. Osobno nakładem Wydawnictwa św. Wojciecha ukazało się wznowienie Słowa nad słowami.
Charakterystyka przekładów[edytuj | edytuj kod]
Jako jedyny polski autor przekładów Biblii (wyłączając prace studyjne np. Aleksego Klawka), w przekazie tekstu Brandstaetter zastosował metodę kolometryczną. Polega ona na podziale wersetu biblijnego na rytmiczne człony[a]. W ten sposób można je recytować śpiewnie, sposobem kantylacyjnym.
- Tłumacząc zatem tekst ewangeliczny starałem się oddać jego oralny charakter, rytmiczne brzmienie recytowanego wersetu o wyraźnej kadencji i eufonii[5].
Brandstaetter przekazywał sens oryginalnego tekstu, ale nie kosztem przekładu dosłownego i tym samym niewolniczego. Jego przykłady miały charakter dynamiczny, zaś Jerzy Chmiel określa je jako efekt „myślenia Biblią” i twierdzi, że są nie tylko poetyckie, ale wręcz profetyczne[2].
Wychowany na polszczyźnie Wujkowej tłumacz używał nieraz oryginalnych i archaicznie brzmiących określeń, takich jak winogradnicy, weselnicy, stoły pieniężników, Wniebowstępujący[4].
W księdze Dziejów Apostolskich Brandstaetter dwa razy użył imienia Bożego w formie Jahwe (Dz 2,11. 17)[b][c].
Krytyka przekładów[edytuj | edytuj kod]
Waldemar Chrostowski zwracał uwagę na fakt, że tłumaczenia Brandstaettera ukazywały się świeżo po II soborze watykańskim i ponieważ były mocno osadzone w tradycji żydowskiej, miały jak na swoje czasy charakter rewolucyjny[6].
Janusz Frankowski podkreślał – odnosząc się do przekładów ze Starego Testamentu, że tłumacz ten wniósł w przekład piękne poetyckie słowo. Twierdził jednak, że często poeta bierze górę nad tłumaczem i daje interpretację poetycką zbyt daleko posuniętą, zbyt indywidualną i w [jej] imię [...] dość często rozbija zwarty wiersz biblijny, a przez to i samą poezję biblijną[7].
W ankiecie biblistów polskich, którą w 1999 przeprowadziła Katolicka Agencja Informacyjna, przekład Brandstaettera został uznany – obok Biblii Wujka – za najlepszy polski przekład pod względem literackim[8], łącznie zaś zajął 4 miejsce na 12 sklasyfikowanych przekładów[9].
Poglądy przekładowe Brandstaettera[edytuj | edytuj kod]
Swoje przekłady Brandstaetter poprzedzał przedmowami, w których tłumaczył swe podejście do tekstu i wykraczał czasami poza ustalenia naukowej biblistyki.
Najbardziej oryginalną tezą egzegetyczną Brandstaettera była zmiana tekstu w Hymnie o Logosie, otwierającym Ewangelię Jana. Wbrew greckiemu oryginałowi przetłumaczył część Hymnu w czasie teraźniejszym, a nie przeszłym.
Przed wszystkim
Jest Słowo,
A Słowo
Jest u Boga,
A Bóg
Jest Słowem.
Ono jest przed wszystkim u Boga,
Przez Nie wszystko jest,
A bez Niego nic nie jest,
Co jest.
W szkicu Jest – czyli historia jednego przekładu[10] oraz we wstępie do Ewangelii Jana pisarz wyjaśniał to odejście od oryginalnego tekstu chęcią dotarcia do sposobu myślenia ewangelisty. Św. Jan – według tłumacza – pisząc Ewangelię myślał po hebrajsku lub aramejsku, a tam, ze względu na ograniczenie hebrajskich form czasownika, nie mógł użyć czasu teraźniejszego. To podejście spotkało się z ostrą polemiką Anny Świderkówny[4].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Por. niżej podany przykład tłumaczenia początku Ewangelii Jana.
- ↑ ...Przybysze z Rzymu 11 – Judejczycy i nowo nawróceni na wiarę Jahwe! – Z Krety i Arabii, Słyszymy Galilejczyków chwalących naszymi własnymi językami Wielkie dzieło Pana!?”.
- ↑ 17 'W dni ostateczne – Rzecze Jahwe – Wyleje Ducha mojego na wszelką istotę...'
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Roman Brandstaetter, Krąg biblijny, wyd. PAX Warszawa 1977, s. 25.
- ↑ a b Jerzy Chmiel, Księgi Starego Przymierza (wstęp), Wydawnictwo M, Kraków 2003, s. 7-9.
- ↑ Rajmund Pietkiewicz, Biblia Tysiąclecia w tradycji polskiego edytorstwa biblijnego, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 121-122.
- ↑ a b c Jan Kanty Pytel, Księgi Nowego przymierza (wstęp), op. cit. Wydawnictwo M, Kraków 2004, s. 9-11.
- ↑ Wstęp do Ewangelii Jana w Księgi Nowego przymierza, Wydawnictwo M, Kraków 2004, s. 536.
- ↑ Waldemar Chrostowski, Elementy interpretacji żydowskiej w Romana Brandstaettera chrześcijańskiej lekturze Biblii, wykład wygłoszony 7 stycznia 2006 na Ogólnopolskim Interdyscyplinarnym Sympozjum Naukowym, zorganizowanym przez Stowarzyszenie im. Romana Brandstaettera, w 100 rocznicę urodzin pisarza. Dostępny 19 listopada 2007 w formie dźwiękowej: [1].
- ↑ Janusz Frankowski. Wokół psalmów i kantyków. Rozważań o tłumaczeniu Pisma Świętego ciąg dalszy. „Znak”. Wrzesień 1976. 221. s. 8-14.
- ↑ Natalia Budzyńska. Żywe święte Słowo. „Przewodnik Katolicki”. 48/2005.
- ↑ Waldemar Chrostowski: Biblistyka katolicka w Polsce na progu XXI wieku. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, s. 1771-1773. ISBN 83-7146-080-5.
- ↑ Esej opublikowany w Kręgu biblijnym oraz we wznowieniu Ksiąg Nowego Przymierza.