Przewałka
53°56′45″N 23°55′19″E/53,945833 23,921944.jpg)
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Sielsowiet | |||
| Populacja (2009) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+375 15(2) | ||
| Kod pocztowy |
231741 | ||
| Tablice rejestracyjne |
4 | ||
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego  | |||
Położenie na mapie Białorusi  | |||
| 53°56′45″N 23°55′19″E/53,945833 23,921944
| |||
Przewałka (biał. Прывалка, Прывалкі, Prywałka, Prywałki, ros. Привалка, Priwałka, lit. Pervalkas) – dawne miasto, obecnie wieś nad Niemnem na Białorusi w rejonie grodzieńskim obwodu grodzieńskiego. Wchodzi w skład sielsowietu Hoża (Гожа).
Miejscowość znajduje się przy drodze krajowej R42 (biał. рэспубліканска дарога Р42), biegnącej z Grodna przez Nową Hożę i Hożę do białorusko-litewskiego przejścia granicznego Przewałka – Rajgród (Priwałka – Raigardas).
Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w starostwie niegrodowym przewalskim w powiecie grodzieńskim województwa trockiego[2].
Znajduje się tu rzymskokatolicka parafia św. Judy Tadeusza w Przewałce.
Legenda[edytuj | edytuj kod]
Według miejscowej legendy nazwa wsi pochodzi od zapadnięcia się (przewalenia się) pod ziemię istniejącego w tym miejscu bogatego miasta Rajgrodu.
Historia[edytuj | edytuj kod]
- XVI w. – osada położona na terenie dóbr hospodarskich (wielkoksiążęcych)
- 1569 – wymieniana w składzie dóbr stołu królewskiego, następnie stała się centrum nowo utworzonego starostwa przewalskiego w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
- 1606 – powstanie parafii rzymskokatolickiej i klasztoru karmelitów[3].
- 1650 – miasteczko otrzymało przywilej na organizowanie targów i jarmarku.
- 27 lutego 1792 – nadanie prawa magdeburskiego i herbu miejskiego (archanioł Michał z błyskawicą prawej ręce, a z tarczą w lewej unoszący się nad szatanem w płomieniach[4].
- 1793 – włączona w skład województwa grodzieńskiego
- 1795 – w wyniku III rozbioru Polski znalazła się na obszarze Ziem Zabranych zaboru rosyjskiego (gmina Sobolany, powiat (ujezd) grodzieński kolejnych guberni: słonimskiej (1795–1797), litewskiej (1797–1802) і grodzieńskiej).
- 1863–1864 – powstanie styczniowe; w ramach represji popowstaniowych zlikwidowano istniejący tu klasztor karmelitów, zniszczono kościół i zabudowania klasztorne.
- od 1921 – w gminie Porzecze (powiat grodzieński, województwo białostockie Rzeczypospolitej Polskiej).
- po 17 września 1939 r. – w składzie Białoruskiej SRR.
- 1940 – centrum sielsowietu w rejonie porzeckim obwodu białostockiego BSRR.
- 1941-1944 – okupacja hitlerowska Bezirk Bialystok (pl. Okręg Białostocki)[5]
- od września 1944 r. w obwodzie grodzieńskim BSRR (od 1990 r. Republika Białorusi).
Starostowie przewalscy[edytuj | edytuj kod]
Niektórzy spośród dzierżawców (najpierw namiestników, potem starostów niegrodowych) przewalskich:
- Wojciech Narbutt
- Krzysztof Morsztyn
- Jan Kazimierz Kierdej
- Marcjan Ogiński
- Tadeusz Franciszek Ogiński
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 611 osób, 595 było wyznania rzymskokatolickiego, 8 prawosławnego a 8 mojżeszowego. Jednocześnie 158 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 450 białoruską a 3 inną. Było tu 112 budynków mieszkalnych[6].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- kościół Matki Boskiej Szkaplerznej z 1919 r. należący do parafii św. Judy Tadeusza[7](dekanat Grodno-Wschód diecezji grodzieńskiej)[8]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 87.
- ↑ Stanisław Poczobut: Wędrówki po Grodzieńszczyźnie. [dostęp 2011-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-24)]. (pol.).
- ↑ Anatol Citou: Гербы беларускіх местаў. [dostęp 2016-12-08]. (biał.).)
- ↑ Ausschnitt aus der Gea-Verkehrskarte/Ubersichtskarte 1:1 000 000/Ostblatt, lipiec 1944 [dostęp 2020-04-05].
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 35.
- ↑ Прывалкі — парафія Св. Юды Тадэвуша. [dostęp 2011-04-07]. (biał.).
- ↑ Diecezja Grodzieńska (Grodnen(sis)). [dostęp 2011-12-11]. (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Przewałka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 181.
- Wędrówki po Grodzieńszczyźnie. kresy24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-24)].
- Zdjęcia kościoła (radzima.org)