Przywilej bieli

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Królowa Włoch Helena i księżniczka Maria Józefa ubrane w białe stroje w obecności papieża Piusa XII na Kwirynale 27 grudnia 1939
Na audiencji, w stroju tenue pontificale, u papieża Pawła VI
księżna Monako Charlene z oficjalną wizytą u Franciszka
Spotkanie pani gubernator Jukatanu, w stroju narodowym, z papieżem

Przywilej bieli (wł. il privilegio del bianco, fr. le privilège du blanc) – tradycja, zgodnie z którą wybrane katolickie królowe, księżne i księżniczki mogą nosić białą suknię i białą mantylę podczas audiencji u papieża[1][2][3].

Prefektura Domu Papieskiego czasami wydaje specjalne instrukcje, kiedy ten przywilej może zostać wykorzystany, np. podczas papieskiej audiencji lub mszy inaugurującej pontyfikat.

Arystokratka zachowuje przywilej według uznania papieża, pod warunkiem pozostawania dobrą katoliczką w oczach opinii publicznej, bycia żoną katolickiego monarchy lub na podstawie udzielonej przez papieża dyspensy. Arystokratka może swobodnie korzystać z przywileju w zależności od wagi wydarzenia i nie traci go, jeśli zdecyduje się na czarny strój na niektórych papieskich audiencjach.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Współczesny protokół dyplomatyczny powstał w czasie Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r.[4] Dotyczy to również protokołu audiencji papieskich, choć niektóre reguły są znacznie starsze, np. precedencja ambasadorów powstała w 1504 r., za czasów papieża Juliusza II, z okazji wizyty króla Anglii Henryka VIII i nadal jest podstawą obecnie używanej listy[5].

Protokół papieskich audiencji przewiduje trzy rodzaje strojów dla kobiet: tenue pontificale, strój formalny i mniej formalny. Podobne reguły dotyczą mężczyzn[1]. Każdy z tych trzech strojów może zostać zastąpiony strojem narodowym[1], o ile spełnia on wymagania dotyczące długości, zakrycia ramion i głowy[6].

Najbardziej formalny (łac. tenue pontificale) przeznaczony jest dla osób składających formalną lub oficjalną wizytę papieżowi, a także dla funkcjonariuszy w czasie papieskich ceremonii i w Domu Papieskim. Stanowią go: długa czarna suknia z długimi rękawami i czarna mantyla[1][7][8][6]. Panie z Europy i z obszaru kultury hiszpańskiej często umieszczają we włosach wysoki grzebień z kości słoniowej, na który zakładają mantylę. W skład stroju mogą wchodzić również odznaki, ordery lub dyskretna i gustowna biżuteria. Szlachetnie urodzone panie, szczególnie z domów panujących, mogą założyć, pod mantylę, tiarę zamiast hiszpańskiego grzebienia[1][6].

Strój formalny to czarna sukienka do połowy łydki lub do kolan z długimi rękawami lub czarny szal zakrywający ramiona i czarna mantyla bez grzebienia[1][6][2]. Strój mniej formalny, który nie był akceptowalny w obecności papieża do lat 70. XX w., oznacza konserwatywną (jaskrawe kolory są wykluczone, biały tylko dla pań cieszących się przywilejem bieli) sukienkę do połowy łydki lub do kolan z długimi rękawami[1][3][9][10][11][12]. Nakrycie głowy dla pań w trakcie mszy jest nadal zgodne protokołem watykańskim, wynika bowiem z 1. listu św. Pawła do Koryntian[1][13].

Niektóre katolickie królowe i księżniczki mają tradycyjnie prawo noszenia bieli w obecności papieża. Białą suknię i białą mantylę na audiencjach mogły nosić królowe Włoch, Belgii, Hiszpanii, wielka księżna Luksemburga, księżne i księżniczki z dynastii sabaudzkiej[1].

Kobiety współcześnie obdarzone przywilejem[edytuj | edytuj kod]

W roku 2016 następujące kobiety miały prawo noszenia bieli podczas audiencji u papieża[3]:

Marina, księżna Neapolu, żona Wiktora Emmanuela, skorzystała z przywileju 18 maja 2003 roku podczas mszy świętej z okazji urodzin papieża Jana Pawła II, jako księżna pochodząca z domu Sabaudzkiego.

Charlene, księżna Monako, żona katolickiego monarchy, również skorzystała z przywileju w trakcie audiencji u papieża Benedykta XVI. Biuro Prasowe Stolicy Apostolskiej wydało później komunikat prasowy, w którym stwierdzono, że „zgodnie z wymaganiami watykańskiego ceremoniału, katolickim monarchiniom i księżniczkom wolno ubierać się w biel”[2]. Charlène nie nosiła białych szat w trakcie inauguracyjnej mszy papieża Franciszka w 2013 roku, ani w trakcie mszy kanonizacyjnej papieża Jana Pawła II i papieża Jana XXIII w 2014. Skorzystała z przywileju po raz kolejny 18 stycznia 2016 roku podczas audiencji u papieża Franciszka w ramach oficjalnej wizyty w Watykanie jej męża, księcia Monako Alberta II[3].

Przywilej nie przysługuje żonom wszystkich katolickich monarchów, ani żonom niekatolickich monarchów. Pomimo że są katoliczkami, przywilej nie przysługuje żonie króla Lesotho czy żonie księcia Liechtensteinu[6]. Do 2013 roku przywileju nie posiadała żona księcia Monako[6]. Przywilej ten również nie został przyznany królowej Holandii Maksymie, która jest katolicką żoną protestanckiego króla Wilhelma Aleksandra.

Cherie Blair, żona byłego premiera Wielkiej Brytanii Tony Blaira, była krytykowana w 2006 roku za noszenie bieli podczas audiencji papieża Benedykta XVI w dniu 28 kwietnia 2006 roku[3][14]. W rzeczywistości została zaproszona do zabrania głosu w trakcie watykańskiej konferencji w charakterze eksperta ds. dzieci i młodzieży. Benedykt XVI, dowiedziawszy się, że była w Watykanie, poprosił ją tylko z kilkuminutowym wyprzedzeniem, by się z nim spotkała, zmuszając ją do wystąpienia w stroju, który miała na sobie[15].

Przykłady wykorzystania przywileju[edytuj | edytuj kod]

Przywilej bieli nie jest używany na każdym spotkaniu z papieżem, najczęściej korzysta się z niego przy okazji najważniejszych wydarzeń w Watykanie i pozostaje do uznania członka rodziny monarszej, czasami na zaproszenie Prefekta Domu Papieskiego. Przywilej otrzymuje się na podstawie dyspensy papieża.

Niektóre przypadki skorzystania z przywileju
Data Arystokratka Papież Uwagi Źródła
21 marca 2016 wielka księżna Luksemburga Maria Teresa Franciszek Audiencja prywatna [16]
18 stycznia 2016 księżna Monako Charlène Franciszek Audiencja oficjalna [3][17]
9 marca 2015 królowa Belgów Matylda Franciszek Audiencja prywatna [18][19]
30 czerwca 2014 królowa Hiszpanii Letycja Franciszek Audiencja prywatna [20]
27 kwietnia 2014 królowa Hiszpanii Zofia Franciszek Kanonizacja Jana XXIII i Jana Pawła II [21]
27 kwietnia 2014 królowa Belgów Paola Franciszek Kanonizacja Jana XXIII i Jana Pawła II [21]
27 kwietnia 2014 wielka księżna Luksemburga Maria Teresa Franciszek Kanonizacja Jana XXIII i Jana Pawła II [21]
19 marca 2013 królowa Belgów Paola Franciszek Msza inaugurująca pontyfikat Franciszka [22]
19 marca 2013 wielka księżna Luksemburga Maria Teresa Franciszek Msza inaugurująca pontyfikat Franciszka [23]
12 stycznia 2013 księżna Monako Charlène Benedykt XVI Audiencja prywatna [2][24]
1 maja 2011 wielka księżna Luksemburga Maria Teresa Benedykt XVI Beatyfikacja Jana Pawła II [25][26]
1 maja 2011 królowa Belgów Paola Benedykt XVI Beatyfikacja Jana Pawła II [27]
10 października 2009 królowa Belgów Paola Benedykt XVI Audiencja prywatna [6][28][29]
8 maja 2006 wielka księżna Luksemburga Maria Teresa Benedykt XVI Audiencja prywatna [6][25][29]
24 kwietnia 2005 królowa Hiszpanii Zofia Benedykt XVI Msza inaugurująca pontyfikat Benedykta XVI [6][25][29]
24 kwietnia 2005 wielka księżna Luksemburga Maria Teresa Benedykt XVI Msza inaugurująca pontyfikat Benedykta XVI [6][25][29]
3 października 2004 królowa Belgów Fabiola Jan Paweł II Beatyfikacja cesarza Austrii Karola I [30][31]
18 maja 2003 księżna Neapolu Marina Jan Paweł II Msza z okazji urodzin papieża [3][32][33]
23 marca 2003 wielka księżna Luksemburga Maria Teresa Jan Paweł II Audiencja prywatna [25][34]
15 maja 1998 królowa Belgów Paola Jan Paweł II Audiencja prywatna [6]
30 kwietnia 1981 królowa Hiszpanii Zofia Jan Paweł II Audiencja prywatna [29]
22 października 1978 wielka księżna Luksemburga Józefina Charlotta Jan Paweł II Msza inaugurująca pontyfikat Jana Pawła II [29]
22 października 1978 królowa Hiszpanii Zofia Jan Paweł II Msza inaugurująca pontyfikat Jana Pawła II [29]
3 września 1978 królowa Belgów Fabiola Jan Paweł I Msza inaugurująca pontyfikat Jana Pawła I [29][35]
3 września 1978 wielka księżna Luksemburga Józefina Charlotta Jan Paweł I Msza inaugurująca pontyfikat Jana Pawła I [25]
3 września 1978 królowa Hiszpanii Zofia Jan Paweł I Msza inaugurująca pontyfikat Jana Pawła I [29][35]
10 lutego 1977 królowa Hiszpanii Zofia Paweł VI Audiencja prywatna
6 maja 1965 wielka księżna Luksemburga Józefina Charlotta Paweł VI Audiencja prywatna [25]
9 czerwca 1961 królowa Belgów Fabiola Jan XXIII Audiencja prywatna [29][36]
27 grudnia 1939 królowa Włoch Helena Pius XII Przyjęcie na Kwirynale [37][38][39]
27 grudnia 1939 księżna Piemontu Maria Józefa Pius XII Przyjęcie na Kwirynale [38][39]
12 marca 1939 księżna Piemontu Maria Józefa Pius XII Koronacja papieża [40]
23 stycznia 1939 księżna Maria Franciszka Sabaudzka Pius XI Audiencja prywatna po ślubie [41]
8 stycznia 1930 księżna Piemontu Maria Józefa Pius XI Audiencja prywatna po ślubie [42][43]
28 grudnia 1929 księżniczka Genui Maria Adela Pius XI Audiencja prywatna [44]
7 grudnia 1929 księżniczka Joanna Sabaudzka Pius XI Audiencja prywatna [45]
7 grudnia 1929 księżniczka Maria Franciszka Sabaudzka Pius XI Audiencja prywatna [45]
5 grudnia 1929 królowa Włoch Helena Pius XI Audiencja prywatna [29][46][47][48]
7 czerwca 1929 królowa Włoch Helena Pius XI Audiencja prywatna [49]
19 listopada 1923 królowa Hiszpanii Wiktoria Eugenia Pius XI Audiencja prywatna [50][51]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i James-Charles Noonan: The Church visible: the ceremonial life and protocol of the Roman Catholic Church. Wyd. Revised edition. Nowy York: James Noonan, 2012, s. 203. ISBN 978-1-4027-8730-0. (ang.).
  2. ↑ a b c d Royal Correspondent (autor korporatywny), His Holiness Pope Benedict XVI Holds an Audience with TSHs Prince Albert II and Princess Charlene of Monaco. (VIDEO) [online], The Royal Correspondent, 12 stycznia 2013 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Sarah Barns, Is this the world's most exclusive club? Princess Charlene of Monaco visits the Vatican in an all-white outfit – one of only SEVEN people allowed to wear the colour while meeting the Pope, „Mail Online”, 18 stycznia 2016 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  4. ↑ James-Charles Noonan: The Church visible: the ceremonial life and protocol of the Roman Catholic Church. Wyd. Revised edition. Nowy York: James Noonan, 2012, s. 201. ISBN 978-1-4027-8730-0. (ang.).
  5. ↑ James-Charles Noonan: The Church visible: the ceremonial life and protocol of the Roman Catholic Church. Wyd. Revised edition. Nowy York: James Noonan, 2012, s. 185. ISBN 978-1-4027-8730-0. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Mantilla With Me (autor korporatywny), Catholic Mantilla – Will You Mantilla With Me?: Politicos and Popes: Mantilla Action in the Vatican [online], mantillawithme.blogspot.ca, 3 września 2010 (ang.).
  7. ↑ George Seldes, The Vatican: yesterday, today, tomorrow,, New York: Harper & Bros., 1934, s. 125 (ang.).
  8. ↑ Fabio Cassani Pironti, Ordini in ordine: manuale d'uso decorazioni per il corpo diplomatico accreditato presso La Santa Sede, il Sovrano militare Ordine di Malta ed i rispettivi dignitari, Roma: Laurus Robuffo, 2004, s. 42, 87, ISBN 978-88-8087-433-1 (wł.).
  9. ↑ Pezydent Niemiec powitał papieża "w domu". [w:] dziennik.pl [on-line]. 2011-09-22. [dostęp 2016-08-17].
  10. ↑ Historyczna wizyta papieża w Wielkiej Brytanii. [w:] ekai.pl [on-line]. 2010-09-17. [dostęp 2016-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-15)].
  11. ↑ Paweł Stachowiak: Historia Polski według Franciszka. [w:] opoka.org.pl [on-line]. [dostęp 2016-08-17].
  12. ↑ Dominika Pszczółkowska: Carla Bruni atakuje papieża. [w:] wyborcza.pl [on-line]. 2009-05-20. [dostęp 2016-08-17].
  13. ↑ zbiorowy: Biblia Jerozolimska. Wyd. pierwsze. Poznań: Wydawnictwo Pallotinum, 2006, s. 1612-1613. ISBN 83-7014-519-1. Cytat: 1 Kor 11,6 Jeżeli więc jakaś kobieta nie nakrywa głowy, niechże ostrzyże swe włosy! Jeśli natomiast hańbi kobietę to, że jest ostrzyżona lub ogolona, niechże nakrywa głowę.; 1 Kor 11,13 Osądźcie zresztą sami. Czy wypada aby kobieta z odkrytą głową modliła się do Boga?.
  14. ↑ Malcolm Moore, Jonathan Petre, White outfit, wrong occasion, Cherie, „The Telegraph”, 29 kwietnia 2006 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  15. ↑ The Guardian (autor korporatywny), Cherie Blair gets surprise audience with Pope [online], www.theguardian.com, 28 kwietnia 2006 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  16. ↑ Radio Watykańskie (autor korporatywny), Pope Francis receives Grand Duke and Duchess of Luxembourg [online], www.news.va [dostęp 2016-05-17] (ang.).
  17. ↑ Filippo Monteforte, Charlene vestiu branco na audiência com o Papa. Só mais seis o podem fazer, „Diário de Notícias”, 18 stycznia 2016 [dostęp 2016-06-07] (port.).
  18. ↑ Rome Reports (autor korporatywny), The Queen of Belgium, in white with crutches, visits Pope Francis [online], www.romereports.com, 9 marca 2015 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  19. ↑ NÚRIA Tiburcio, Matilde, una reina con mantilla y muletas ante el Papa Francisco [online], VANITATIS El Confidencial, 9 marca 2015 [dostęp 2016-06-07] (hiszp.).
  20. ↑ Hellomagazine (autor korporatywny), King Felipe VI and Queen Letizia of Spain visit the Pope in first overseas engagement, „Hello!”, 30 czerwca 2014 [dostęp 2016-05-17] (ang.).
  21. ↑ a b c Wordpress (autor korporatywny), Royals Attend Papal Canonisation [online], royalhats.wordpress.com, 28 kwietnia 2014 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  22. ↑ monarchico (autor korporatywny), Reali del Belgio dal Papa Francesco [online], monarchico.blogspot.ca, 19 marca 2013 [dostęp 2016-05-22] (wł.).
  23. ↑ monarchico (autor korporatywny), Reali del Lussemburgo da papa Francesco [online], monarchico.blogspot.ca, 19 marca 2013 [dostęp 2016-05-22] (wł.).
  24. ↑ Hellomagazine (autor korporatywny), Sporty Princess Charlene praised by Pope Benedict XVI on Vatican visit, „Hello!”, 13 stycznia 2013 [dostęp 2016-05-17] (ang.).
  25. ↑ a b c d e f g Sydney Luxarazzi, Luxarazzi 101: The Grand Ducal Family at the Vatican [online], www.luxarazzi.com, 14 marca 2013 [dostęp 2016-05-22].
  26. ↑ Vittorio Zunino Celotto, John Paul II Beatification Mass And Ceremony [online], zimbio.com, 1 maja 2011 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  27. ↑ Vittorio Zunino Celotto, John Paul II Beatification Mass And Ceremony [online], zimbio.com, 1 maja 2011 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  28. ↑ Franco Origlia, King Albert II Photos: The Pope Meets With Belgian Royal Family [online], Zimbio, 10 października 2009 [dostęp 2016-05-17] (ang.).
  29. ↑ a b c d e f g h i j k Princeps Fidelissimus, Privilège du blanc, [w:] Noble y Real [online], nobleyreal.blogspot.ca, 23 lipca 2010 [dostęp 2016-05-17] (hiszp.).
  30. ↑ Franco Origlia, Pope Conducts Beatification Ceremony In St Peters Square [online], gettyimages, 3 października 2004 [dostęp 2016-05-28] (ang.).
  31. ↑ Photonews, Queen Fabiola Archive [online], 3 października 2004 [dostęp 2016-06-07] (ang.).
  32. ↑ angelfire (zbiorowy), A Glittering Casa Savoia a Selection of Italian Royal Pictutres [online], angelfire, 30 września 2003 [dostęp 2016-05-28] (ang.).
  33. ↑ Giovanna Cavalli, Marina in San Pietro con tailleur bianco, „Corriere della Sera”, 19 maja 2003, s. 16 [dostęp 2016-06-07] (wł.).
  34. ↑ Hellomagazine (autor korporatywny), Luxembourg's royal family visits the Pope, „Hello!”, 27 marca 33 [dostęp 2016-06-07] (ang.).
  35. ↑ a b Nobility.org (autor korporatywny), The privilège du blanc and God’s love for inequality [online], Nobility and Analogous Traditional Elites, 21 marca 2013 [dostęp 2016-05-17] (ang.).
  36. ↑ PRIVILEGE FOR FABIOLA; Pope Gave Her Permission to Wear White Gown. „The New York Times”, s. 10, 1961-06-10. New York City: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. [dostęp 2016-06-08]. Cytat: ...she wore a white gown with a long skirt and sleeves and high neck. On her head she had a tiara, from which a long white veil was hung.. (ang.). 
  37. ↑ (autor korporatywny), Diplomatic Protocol of the Republic, Rzym: MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS, 20 marca 2014, s. 23 [dostęp 2016-05-22] (ang.).
  38. ↑ a b REGINA MAGAZINE (zbiorowy), Beautiful Spanish Mantillas [online], REGINA MAGAZINE, 9 kwietnia 2015 [dostęp 2016-05-28] (ang.).
  39. ↑ a b CAMILLE M. CIANFARRA. ROME EAGER TO SEE POPE ON VISIT TODAY Papal and Italian Flags Side by Side First Time Since 1870 --King to Greet Pontiff Identity of Views Stressed. „The New York Times”, s. 1, 1939-12-28. New York City: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. [dostęp 2016-06-08]. Cytat: The Queen and the Royal Princess ... They will wear white dresses with long sleeves under their regal mantles.. (ang.). 
  40. ↑ angelfire (zbiorowy), A Glittering Casa Savoia a Selection of Italian Royal Pictutres [online], angelfire, 30 września 2003 [dostęp 2016-05-28] (ang.).
  41. ↑ Arnaldo Cortesi. ITALIAN PRINCESS MARRIED IN ROME; ROYAL NEWLYWEDS. „The New York Times”, s. 1, 1939-01-24. New York City: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. [dostęp 2016-06-08]. Cytat: Princess Maria Jose looked lovely, dressed all in white. ... Princess Maria Jose did not have time to change her dress, but went to the Vatican just as she was, in her nuptial gown.. (ang.). 
  42. ↑ angelfire (zbiorowy), A Glittering Casa Savoia a Selection of Italian Royal Pictutres [online], angelfire, 30 września 2003 [dostęp 2016-05-28] (ang.).
  43. ↑ ITALIAN PRINCE WEDS MARIE JOSE IN ROME; POPE BLESSES THEM; SCENE OF ROYAL WEDDING AND THE PRINCIPALS.. „The New York Times”, s. 9, 1930-01-09. New York City: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. [dostęp 2016-06-08]. Cytat: Immedietly after the ceremony the couple was received in private audience by Pope Pius. .... Princess Maria wore a plainly cut white satin gown that fell in a straight line. Its eighteen-foot train was borne by two members of the court. Her dark hair was crowned by an orange blossom diadem, covered by a long lance veil held in place by a diamond clasp and reaching her feet.. (ang.). 
  44. ↑ ITALIAN PRINCES SEE POPE.; Duke and Duchess of Genoa Among Seven of House of Savoy Present.. „The New York Times”, 1929-12-29. New York City: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. [dostęp 2016-06-08]. (ang.). 
  45. ↑ a b Arnaldo Cortesi. PRINCE AND SISTERS PAY VISIT TO POPE; Italian Heir and Princesses Kiss Pontiff's Ring--Receive Apostolic Blessing. RICH GIFTS ARE EXCHANGED Royal Party Worships at the Tomb of the Apostles--Gasparri and Nuncio Return Call. „The New York Times”, s. 1, 1929-12-08. New York City: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. [dostęp 2016-06-08]. Cytat: ... the Pope today received the Italian Crown Pronce and the royal Princesses Giovanna and Maria .... The princesses, ..., were dressed all in white, with lace mantillas on their heads.. (ang.). 
  46. ↑ nieznany, King Victor Emmanuel III of Savoy and his wife Elena of Montenegro on an official visit to Pope Pius XI posing with the Ceremonial Secretary Monsignor Nardone, the Master of the Chamber monsignor Camillo Caccia Dominioni, Prince Alessandro Ruspoli and Marquis Giovanni Battista Sacchetti. Vatican City, 5th December 1929, gettyimages, 5 grudnia 1929 [dostęp 2016-05-28] (ang.).
  47. ↑ angelfire (zbiorowy), A Glittering Casa Savoia a Selection of Italian Royal Pictutres [online], angelfire, 30 września 2003 [dostęp 2016-05-28] (ang.).
  48. ↑ Arnaldo Cortesi. ITALY'S SOVEREIGNS MAKE FIRST VISIT TO POPE IN VATICAN; King and Queen Kneel Before the Pontiff and Kiss His Ring --Presents Exchanged. POPE HAPPY AT MEETING Reception Marked by Splendor as Royal Procession Moves Through Magnificent Halls. Pope Bestows Blessing. Pope Dressed in White. ITALY'S SOVEREIGNS MAKE VISIT TO POPE Pope Praises Crown Prince. Emerge at Noon. Royal March Played. Met by the Papal Officials. Pope Watches Departure. Address of Welcome Read.. „The New York Times”, s. 1, 1929-12-06. New York City: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. [dostęp 2016-06-08]. Cytat: The Queen, rigorously adhering to the rules of Vatican etiquette, was clothed all in white. She wore a satin dress with a long train, high neck, sleeves reaching to the wrists and a skirt reaching to the ankles. She wore a kind of Spanish mantilla on her head.. (ang.). 
  49. ↑ RomaSette – Ufficio Comunicazioni Sociali della Diocesi di Roma (zbiorowy): RomaSette – Il 14 novembre la visita di Francesco al Quirinale – Papa Francesco – News – Diocesi di Roma. [w:] romasette.it [on-line]. 2013-10-22. [dostęp 2016-06-08]. Cytat: ..., il 7 giugno 1929, dopo la firma dei Patti Lateranensi che sancirono la nascita giuridica dello Stato Città del Vaticano, il re Vittorio Emanuele III e la regina Elena di Savoia si recarono in Vaticano per incontrare Papa Pio XI, quasi a suggellare, con questo atto di cortesia, gli accordi del Laterano, arrivati dopo cinquantanove anni dalla presa di Porta Pia. (wł.).
  50. ↑ JCh, A Pictographic Remembrance of Queen Victoria Eugenia Julia Ena of Battenberg of Spain. [online], 4 sierpnia 2015 [dostęp 2016-05-28] (ang.).
  51. ↑ Arnaldo Cortesi. ALFONSO RECEIVED IN PAPAL SPLENDOR; Medieval Ceremonies Are Revived for First Time Since 1870 for Monarch.. „The New York Times”, s. 7, 1923-11-20. New York City: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. [dostęp 2016-06-08]. (ang.). 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przywilej_bieli&oldid=72656084”