Naparstniczka czeska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Ptychoverpa bohemica)
Naparstniczka czeska
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

kustrzebniaki

Rząd

kustrzebkowce

Rodzina

smardzowate

Rodzaj

naparstniczka

Gatunek

naparstniczka czeska

Nazwa systematyczna
Verpa bohemica (Krombh.) Schröt.
Krypt.-Fl. Schlesien (Breslau) 3.2(1–2): 25 (1893)

Naparstniczka czeska (Verpa bohemica (Krombh.) J. Schröt.) – gatunek grzybów z rodziny smardzowatych (Morchellaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Morchellaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1834 Julius Vincenz von Krombholz nadając mu nazwę Morchella bohemica. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1893 Joseph Schröter, przenosząc go do rodzaju Verpa[1].

Niektóre synonimy naukowe:

  • Mitrophora bohemica (Krombh.) Gillet 1879
  • Morchella bispora Sorokīn 1877
  • Morchella bohemica Krombh. 1834
  • Phalloboletus bisporus (Sorokīn) Kuntze 1891
  • Phalloboletus bohemicus (Krombh.) Kuntze 1891
  • Ptychoverpa bohemica (Krombh.) Boud. 1907
  • Verpa bispora (Sorokīn) Lagarde 1924[2].

Nazwa polska według M.A. Chmiel[3]. W niektórych atlasach grzybów gatunek ten opisywany jest także jako smardzówka czeska (Ptychoverpa bohemica)[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Owocnik

Zbudowany z główki i trzonka. Osiąga wysokość do 10–20 cm[5].

Główka

O wysokości 2–5 cm, średnicy 2–4 cm i kształcie od stożkowatego do dzwonkowatego, przyrośnięta tylko na szczycie, cała reszta jest odstająca. Powierzchnia żeberkowana, pomiędzy niskimi, cienkimi pionowymi, falistymi i miejscami poprzecznie połączonymi żebrami znajdują się alweole. Barwa od żółtobrązowej do ciemnobrązowej[4].

Trzon

Wysokość 7–20 cm, grubość 1–2,5 cm, walcowaty, czasami spłaszczony i przegięty, początkowo watowaty, potem pusty, kruchy. Powierzchnia początkowo biaława z białawymi kosmkami, potem naga, kremowożółtawa z ochrowopomarańczowymi plamkami[4].

Miąższ

Cienki, woskowaty, biały. Smak łagodny, zapach grzybowy[5].

Cechy mikroskopowe

Worki dwuzarodnikowe, zarodniki silnie wydłużone, elipsoidalne, żółtawe, bardzo duże, 50-80(100) z 15-25 µm[6].

Gatunki podobne

Smardz półwolny odróżnia się tym, że ma główkę przyrośniętą na 1/3 do 1/2 długości[4]. Naparstniczka stożkowata (Verpa conica), ma mniejsze owocniki, a powierzchnia główki nie jest pofałdowana[5].

Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]

Naparstniczka czeska na półkuli północnej jest szeroko rozprzestrzeniona[7]. W Polsce również występuje na całym obszarze. Do 2020 r. podano 120 jej stanowisk[8]. Bardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[6]. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest zaliczony do kategorii gatunków narażonych na wymarcie (V), które najprawdopodobniej w najbliższej przyszłości przesuną się do kategorii gatunków wymierających, jeśli nie znikną czynniki zagrażające[9]. W latach 1983–2014 objęta ochroną ścisłą, a od 2014 r. – częściową[8].

Naziemny grzyb saprotroficzny. Rośnie pojedynczo lub w grupach od marca do maja w lasach liściastych, zaroślach i parkach[5], zwłaszcza pod osikami, jesionami i olszami[4]. Owocniki pojawiają się wczesną wiosną[6].

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Grzyb jadalny o dużych walorach kulinarnych[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12].
  2. Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12].
  3. Maria Alicja Chmiel, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany PAN, 2006, ISBN 978-83-89648-46-4.
  4. a b c d e Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  5. a b c d e Czesław Narkiewicz, Grzyby chronione Dolnego Śląska, Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005, ISBN 83-89863-20-0.
  6. a b c erpa bohemica (Krombh.) Schroet. naparstniczka czeska, smardzówka czeska [online], grzyby.pl [dostęp 2013-11-12] (pol.).
  7. Mapa występowania na świecie Verpa bohemica na świecie [online], gbif.org [dostęp 2022-06-08].
  8. a b Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
  9. Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.