Pustelnik rzeczny
| Phaethornis aethopygus[1] | |||
| J.T. Zimmer, 1950 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
pustelnik rzeczny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Pustelnik rzeczny[3] (Phaethornis aethopygus) – gatunek małego ptaka z podrodziny pustelników (Phaethornithinae) w obrębie rodziny kolibrowatych (Trochilidae). Występuje endemicznie pomiędzy dwiema rzekami: Tapajós i Rio Xingu w północno-środkowej Brazylii. Siedlisko, w jakim ten kolibrowaty żyje, to lasy deszczowe typu terra firme. Opisany w 1950 roku, był synonimizowany z innymi pustelnikami (Phaethornis), dopiero niedawno nadano mu rangę gatunku. Najprawdopodobniej odżywia się nektarem, a suplementuje dietę bezkręgowcami. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje obecnie tego ptaka za gatunek narażony (VU), wcześniej za bliskiego zagrożenia (NT).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisał John Todd Zimmer w 1950 roku jako Phaethornis longuemareus aethopyga[4][5]. Autor założył, że opisany przez niego ptak to jeden z podgatunków pustelnika rdzawego (Phaethornis longuemareus). Jako miejsce typowe odłowu holotypu zostało wskazane Caxiricatuba na prawym brzegu rzeki Tapajós w Brazylii[4][5]. Przez wiele następnych lat pustelnik rzeczny był postrzegany raczej jako hybryda dwóch gatunków: pustelnika ciemnogardłego (Phaethornis rupurumii; podgatunek amazonicus) oraz pustelnika rdzawobrzuchego (Phaethornis ruber; podgatunek nominatywny)[4]. Badania Piacentini et al. (2009) polegające na sprawdzeniu ubarwienia, porównaniu zasięgów występowania z innymi pustelnikami i zachowania zaprzeczają hybrydowemu pochodzeniu P. aethopygus i tytułują omawianego ptaka gatunkiem[6]. Tę teorię popiera Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)[7] i inne autorytety[4][3].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Phaethornis (Phrethornis, Phaetornis, Phaethornus, Phaethornis): gr. φαεθων phaethon „słońce”, od φαω phaō „świecić”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[8],
- aethopygus αιθος aithos „ogień”, „ciepło od ognia”; πυγος pugos – zad, kuper[9].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Zasięg tego gatunku ograniczony jest do brzegów rzek: Tapajós, Teles Pires i Xingu w północno-środkowej Brazylii[4].
Siedliskiem tego kolibra są lasy deszczowe typu terra firme. Żyje również w lasach, które zostały spalone i wtórnie się rozrastają[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała do 9 cm[4]. Typowo mały pustelnik z średniej wielkości dziobem, skierowanym ku dołowi.
Wyraźny dymorfizm płciowy w upierzeniu. Kantarek, policzki i ich okolice samiec ma brązowawe i czarniawe[4]. Ogólnie jest zielonkawy (w tonacji oliwkowej) z metalicznym połyskiem, a jego kuper jest czerwonawy. Sterówki brązowe w ciemnej tonacji[4]. Ogon na końcu się zwęża. Gardło z czarnego przechodzi gdzieniegdzie w pomarańcz lub czerwień, sięgając od szyi do piersi. Od podobnego pustelnika andyjskiego (P. atrimentalis) można go rozróżnić po większej liczbie pomarańczowych akcentów na ciele, p. andyjski ma czarną przepaskę na piersi, a p. rzeczny ma więcej czerni w okolicach gardła i wola[4]. Samica opisywanego ptaka różni się od samca głównie bledszymi barwami i brakiem czarniawych odznaczeń na gardle i szyi, ponadto jej ogon jest bardziej klinowaty[4]. Szczęka jest czarna, a żuchwa żółtawa, podobnie jak nogi. Pazurki czarne. U obu płci kilka zewnętrznych sterówek jest białych, podobnie jak broda[4].
Dotychczas nie opisano dokładnie głosu P. aethopygus[4].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Słabo poznany gatunek. Nie wiadomo, czy odbywa jakiekolwiek migracje. Odżywia się nektarem, a dietę najprawdopodobniej suplementuje małymi bezkręgowcami np. pająkami (Araneae)[4]. Lęgi podobnie jak wędrówki także nieznane, jedynie obserwowano niektóre samce śpiewające w grudniu[4].
Status[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody od 2018 roku uznaje pustelnika rzecznego za gatunek narażony (VU – Vulnerable), wcześniej za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened)[2][10]. Liczebność nie jest znana, a trend populacji uznawany jest za spadkowy. Jest to dość słabo poznany gatunek, o stosunkowo małym zasięgu występowania[10]. Zagraża mu niszczenie i fragmentacja siedlisk poprzez wycinkę lasów, budowę dróg czy osiedli ludzkich, przekształcanie terenów w pastwiska[2]. Mimo to w przeciwieństwie do innych kolibrowatych jest dość oportunistyczny pod względem wyboru siedliska[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Phaethornis aethopygus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d Phaethornis aethopygus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Trochilidae Vigors, 1825 - kolibrowate - Hummingbirds (wersja: 2022-08-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-11-06].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Joseph del Hoyo i inni, Hanbook of the Birds of the World, t. Special Volume: New Species and Global Index, Lynx Editions, 2013, s. 207, ISBN 978-84-96553-88-0.
- ↑ a b J.T. Zimmer. Studies of Peruvian birds. No. 55: The hummingbird genera Doryfera, Glaucis, Threnetes, and Phaethornis. „American Museum novitates”. 1449, s. 48–51, 1950. (ang.).
- ↑ V.Q. Piacentini, A. Aleixo & L.F. Silveira. Hybrid, subspecies, or species? The validity and taxonomic status of Phaethornis longuemareus aethopyga Zimmer, 1950 (Trochilidae). „The Auk”. 126 (3), s. 604–612, 2009. DOI: 10.1525/auk.2009.08130. (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hummingbirds. IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-10-10]. (ang.).
- ↑ Phaethornis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-11-06] (ang.).
- ↑ aethopygus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-11-06] (ang.).
- ↑ a b Tapajos Hermit Phaethornis aethopygus. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-11-06]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania głosów. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).