Wielka Puszcza (Prusy)
Wielka Puszcza (niem. Grosse Wildnis, wildnis – pustkowie) – średniowieczne określenie kronikarzy na wyludniony puszczański obszar, położony na kresach państwa zakonnego, graniczący od północnego wschodu z Litwą, a od południa z Mazowszem. Wcześniej zamieszkany był przez Galindów (dlatego nazywany bywa także Puszczą Galindzką) oraz Jaćwingów.
W przeszłości teren Wielkiej Puszczy zamieszkiwał pruski lud Galindów, jednak pod koniec XIII wieku była to już niemal całkowicie wyludniona kraina. Nie jest pewne, jakie były tego przyczyny i kiedy to nastąpiło. Historycy uważają, że przyczyną mogły być najazdy jaćwieskie, litewskie i polskie lub ekspansja zakonu krzyżackiego. Przypuszczalnie jednak plemię Galindów wyginęło jeszcze przed przybyciem do Prus Krzyżaków[1]. Wyniki najnowszych badań paleobotanicznych wskazują, że trwałe wylesienie sporych powierzchni tej puszczy nastąpiło już w X–XI wieku[2].
W XIII i XIV wieku wyludniony obszar Wielkiej Puszczy rozciągał się w całych południowych Prusach i na pograniczu prusko-mazowieckim i prusko-litewskim. Po podboju przez Zakon Prus Górnych i Warmii w XIV wieku stopniowo był kolonizowany od zachodu i północy. Na mocy pokoju mełneńskiego z 1422 roku wytyczono granice między Państwem zakonnym, Polską a Litwą, co dało początek zorganizowanemu osadnictwu.
W XV wieku nieskolonizowany obszar Wielkiej Puszczy obejmował komturie (później starostwa w Prusach Książęcych od 1525 r.): piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie).
Pierwsza faza kolonizacja Wielkiej Puszczy w XV i XVI w. odbywała na południu z dużym udziałem ludności polskiej z Mazowsza (Mazurzy), stąd z czasem obszar ten został nazwany „Pruskim Mazowszem” lub „Pruskimi Mazurami”, a potem skrótowo Mazurami. Jej wschodnią i północną część natomiast zasiedlali również osadnicy litewscy i żmudzcy, stąd znana jest jako Pruska Litwa. Duża część osadników pochodziła również z wcześniej zasiedlonych obszarów Prus.
Drugą fazę kolonizacji tych obszarów leśnych w Prusach Książęcych (a później w Królestwie Prus) realizowano w ramach osadnictwa szkatułowego od połowy XVII wieku.
Południowa część Wielkiej Puszczy należąca do Mazowsza stała się znana jako „Zagajnica”, a później Puszcza Kurpiowska i była kolonizowana dopiero od II połowy XVII wieku przez osadników z innych części Mazowsza oraz Mazurów z Prus (zwanych „Prusikami”).
Po dawnym kompleksie leśnym zostały współcześnie:
- Puszcza Piska
- Puszcza Borecka
- Puszcza Romincka
- Puszcza Nidzicka
- Puszcza Napiwodzko-Ramucka
- Puszcza Zielona
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mirosław Rudnicki, Galindowie – tajemnicze pruskie plemię z Mazur [online], opinie.wp.pl, 7 maja 2015 [dostęp 2019-08-27].
- ↑ Mariusz Wyczółkowski, Szal M., Kupryjanowicz M., Wyczolkowski M., Puszcza Galindzka - kto i kiedy przyczynił się do jej wylesienia?, „[in:] Ciereszko I., Bajguz A. (ed.), Różnorodność biologiczna - od komórki do ekosystemu. Rośliny i grzyby w zmieniających się warunkach środowiska, Polskie Towarzystwo Botaniczne, Białystok 2013: 227-243” [dostęp 2017-12-22] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Grzegorz Białuński, Kolonizacja Wielkiej Puszczy (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn: OBN, 2002, ISBN 83-87643-97-1.