Radojewo

Pałac w Radojewie w 2015 - właściciel miasto Poznań

Pałac w Radojewie, grudzień 2004

Pałac w Radojewie przed 1883

Sztuczne ruiny zamku na terenie Kokoryczowego Wzgórza

Końcówka dawnej linii 67 – ul. Piołunowa róg Kminkowej

Zachód słońca nad ul. Podbiałową

Dwa stemple na cegłach: RDGWO oraz RADOIEWO 1847

Radojewo – część miasta Poznania w osiedlu Morasko-Radojewo położona na północnym krańcu miasta, na lewym brzegu Warty.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. obszar Radojewa, Nowej Wsi Dolnej, Nowej Wsi Górnej zamieszkiwało łącznie 813 osób.

Nazwa

Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od „radowania się, radości”, o czym mogą świadczyć średniowieczne zapisy miejscowości Radojewo oraz Radujewo. Pierwszy zachowany zapis odnotowujący nazwę miejscowości pochodzi z 1252 (wg zachowanej kopii z XVI wieku) gdzie odnotowano ją pod nazwą „Radinowa”,1280 (wg kopii z XVI wieku) „Raduiewo”, 1388 „Radugewo”, 1393 „Raduevo”, 1401 „Raduyewo, Wraduyewo”, 1425 „Radwyewo”, 1435 „w Raduyewe”, 1508 „Raduyowo”, 1563 „Raduiewo”. Stara, nieużywana obecnie nazwa „Radujewo” stosowana była jeszcze w XIX wieku.

W czasie okupacji Polski przez III Rzeszę w latach 1939–1945 administracja niemiecka wprowadziła nazwę Raden. Zmiana nazwy nastąpiła 26.10.1939 wraz z włączeniem Radojewa do III Rzeszy.

Historia

Radojewo w Poznaniu

Okolice miejscowości były zasiedlone jednak już wcześniej niż odnotowały to zachowane zapisy historyczne. Archeolodzy odkryli w pobliżu wsi ślady osadnictwa nad Wartą z XI-XIII wieku. Na wzgórzu z ruinami kaplicy oraz pałacu z XIX wieku nie stwierdzono jednak śladów obecności grodziska .

Obecna część miasta Poznań o nazwie Radojewo była w średniowieczu osobną wsią leżącą 10 kilometrów na północ od Starego Rynku w Poznaniu, która w wyniku procesów urbanizacyjnych, podobnie jak inne okoliczne miejscowości, została wchłonięta przez miasto. Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Jako osobna miejscowość istniała co najmniej od połowy XIII wieku i ma średniowieczną metrykę.

Początkowo wieś należała do opola chojnickiego z siedzibą w Chojnicy, które było reliktem opola - przedpaństwowej wspólnoty rodowo-terytorialnej, a w późniejszym okresie stało się administracyjnym podokręgiem kasztelanii. W 1388 Radujewo zostało odnotowane w granicach tego opola.

Wieś była własnością książęcą należącą do władców wielkopolskich, a później stała się wsią kościelną, majętnością Klasztoru Cysterek w Owińskach. Od 1320 wieś leżała w Zjednoczonym Królestwie Polskim, a od 1380 w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Koronie Królestwa Polskiego. W 1475 odnotowana została w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego, a w 1446 należała do parafii Owińska.

Pierwszy zachowany zapis historyczny o miejscowości pochodzi z 1252 z dokumentu wydanego w kancelarii książąt wielkopolskich oraz braci Przemysła I oraz Bolesława Pobożnego, którzy fundując klasztor w Owieńskach nadali mu jako uposażenie okoliczne wsie w tym m. in. Radojewo. W 1280 książę wielkopolski oraz późniejszy król Polski Przemysł II zatwierdził dobra klasztoru w Owieńskach, a w tym m. in. Radojewo.

Archiwalne źródła historyczne wspomniały również mieszkańców wsi pochodzących z niższych stanów. W 1393 kmieć radojewski Rak odnotowany został jako świadek. W 1401 Jan Dusz i Piotr Rak z Radojewa wspomniani jako świadkowie postawieni przez Bartłomieja sołtysa z Krobielewa w sprawie przeciwko Dobiesławowi Kwileckiemu herbu Szreniawa pochodzącego z rodu Kwileckich z Kwilcza. W 1407 Jan Baran z Radojewa pozwany został przez Dezyderego plebana z Morawska. W 1425 Mikołaj Pałuka mieszczanin poznański zawarł z Kuszem sołtysem w Brzeźnie ugodę w sprawie ról w Jeżycach oraz sołectwa w Radojewie. W 1443 szlachcic Jan, Mikołaj, Stanisław, Elżbieta, Barbara, Dorota, Katarzyna dzieci zmarłego Macieja sołtysa w Radojewie toczyli proces z opatką w Owieńskach, a zastępował ich w sądzie Piotr Kot. W 1435 opatka z Owieńsk miała złożyć przysięgę, że zagrodnik Maciej, o którego pozwał ją Mirosław Nowowiejski z Nowej Wsi koło Poznania, nie przebywał u niej w Radojewie. W 1446 odnotowano, że Mikołaj Kordosz pleban w Owieńskach wydzierżawił dochody swego kościoła, m. in. meszne w Radojewie.

Zachowały się także zapisy w historycznych księgach podatkowych. W 1475 wieś wymieniona została wśród wsi zalegających z podatkami królewskimi. W 1508 miał miejsce pobór od 4 półłanków. W 1563 pobrano podatki od 3,5 łana, jednego łana sołeckiego, jednego łana wolnego, karczmy dorocznej. W latach 1564-1565 Radojewo należące do klasztoru w Owieńskach zapłaciło „do zamku poznańskiego” od 3,5 łana po dwa grosze, 3 wiertełe żyta, jeden wiertel pszenicy i jedną ćwiertnię owsa. W 1580 miał miejsce pobór od 3,5 łana. W 1628 odnotowano, że w Radojewie było niegdyś 12 łanów, a obecnie został jeden kmieć, który płacił plebanowi w Owieńskach jako meszne 3 korce dwojakiego ziarna (zapewne żyta i owsa). Z folwarku natomiast płacono kiedyś po 12 miar (łac. „metreta”) pszenicy i owsa, obecnie nie więcej niż połowę tego.

Wieś duchowna Radujewo, własność Klasztoru Cysterek w Owińskach pod koniec XVI wieku leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim.

W rękach zakonnic wieś pozostawała do 1797 roku, kiedy to niedługo po trzecim rozbiorze, rząd pruski skonfiskował i znacjonalizował majątek zakonu. Połączenie z leżącymi po drugiej stronie Warty Owińskami zapewniał kursujący przez rzekę prom. W 1806 roku przez Radojewo przejeżdżał jadący zwiedzić owiński klasztor Napoleon Bonaparte. Wycieczkę opisał towarzyszący mu Dezydery Chłapowski: 13 grudnia 1806 r. cesarz kazał jechać, najprzód koło Winiar – tam stawał kilka razy i okolicę przepatrywał, potem polami i przez błoto, w którym ledwie że z koniem nie ugrzązł, a eskorta za nim przejechać już nie mogła. Tak z nami i z dwoma szaserami francuskimi zajechał do Radojewa, przewiózł się na promie do Owińsk i tam klasztor próżny oglądał.

Skonfiskowany majątek poklasztorny nabył świeżo uszlachcony, berliński bankier Zygmunt Otto von Treskow. W 1825 roku wybudował on dla syna Heinricha Baltazara pałac w Radojewie. Położony jest na skarpie górującej nad doliną Warty. Połączony był osią widokową z pałacem w Owińskach, główną siedzibą rodu. Wokół został urządzony piętnastohektarowy park krajobrazowy, częściowo położony na stromej skarpie i w naturalny sposób łączący się z lasami porastającymi dolinę rzeki. Został on zaprojektowany i urządzony przez królewskiego ogrodnika z Poczdamu – Piotra Lenné. W parku zbudowano na ówczesną modłę sztuczną ruinę. Znajdowała się w nim również kaplica oraz założono cmentarz rodziny. Zabudowania, liczącego 1142 hektary radojewskiego folwarku znajdowały się po drugiej stronie wsi, w jej północnej części. W rękach rodziny von Treskow Radojewo znajdowało się aż do 1945 roku.

W XIX w. funkcjonowała cegielnia, która zaopatrywała Twierdzę Poznań oraz inne budynki w materiały budowlane.

W 1987 r. przyłączono do Poznania obszar wsi Radojewo o powierzchni 698,46 ha z gminy Suchy Las.

Obszar Radojewa w latach 1987–1990 należał do dzielnicy Stare Miasto. W 2001 r. utworzono jednostkę pomocniczą miasta Osiedle Morasko. Połączenie wynikało z tzw. reformy funkcjonalnej jednostek pomocniczych w Poznaniu, a ponieważ Osiedle Radojewo była jednostką peryferyjną miasta, którą zamieszkiwało mniej niż 1 tys. mieszkańców połączono je z Osiedlem Morasko.

Stan obecny

Na terenie Radojewa powstają ładnie położone, niewielkie osiedla willowe (Osiedle Lubczykowa Góra, Nowa Wieś Dolna, Nowa Wieś Górna). Centrum dzielnicy zachowało podmiejski charakter. Pałac, będący aktualnie własnością miasta, zamieniono najpierw w szkołę, następnie w wielorodzinny budynek mieszkalny, a ostatecznie stoi opuszczony i popada w ruinę. W części byłego parku planowane było utworzenie rezerwatu Kokoryczowe Wzgórze.

Przy północnej stronie pałacu stoi kapliczka, ufundowana w okresie międzywojennym przez radojewską rodzinę Kurowskich, zawierająca figurę Matki Boskiej Różańcowej. Zbudowana jest z bloków kamiennych i zwieńczona krzyżem. Otoczenie kwiatowe.

Ze względu na walory ekologiczne i kulturowe planowane jest utworzenie Cysterskiego Parku Kulturowego Owińska – Radojewo. 29 lipca 2023 r. w miejscu dawnego promu oddano do użytku betonową pieszo-rowerową kładkę przez Wartę łączącą Radojewo z Owińskami.

Na północ od Radojewa, już poza granicami miasta, leżą tereny poligonu wojskowego w Biedrusku.

Przyroda

Radojewskie lasy są jednym z dziewięciu miejsc, gdzie zaobserwowano w Poznaniu największego polskiego grzyba – purchawicę olbrzymią (Calvatia gigantea).

Na terenie parku występują liczne gatunki roślin (w tym zdziczałe rośliny parkowe), m.in. śnieżyczka przebiśnieg, złoć żółta, złoć łąkowa, zawilec gajowy, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny, kokorycz pusta i pełna, miodunka ćma, rannik zimowy, lepiężnik różowy, przylaszczka pospolita, bez lilak, porzeczka alpejska, forsycja czy jaśminowiec i wiele innych. Z drzew rosną tu (niemal na całej powierzchni w ramach łęgu zboczowego Violo odoratae-Ulmetum) głównie dąb szypułkowy i wiąz polny, a w ich podszyciu: fiołek wonny, fiołek Rivina i przytulia czepna. Wzdłuż głównej alei posadzono szpaler lip drobnolistnych, a na grobli między stawami wyrasta bardzo dorodny okaz platana klonolistnego. Z grzybów, oprócz wspomnianej wyżej purchawicy, rosną m.in.: smardz jadalny, pochwiak pochwiasty (rzadki i zagrożony w Polsce), sromotnik bezwstydny, płomiennica zimowa oraz gąsówka naga.

Kokoryczowe Wzgórze

Kokoryczowe Wzgórze to położony w Radojewie ogólnodostępny park na jednym z najbardziej okazałych wzniesień w mieście. Znajduje się w pobliżu pałacu. Usytuowano tu sztuczne ruiny i niewielką nekropolię dawnych właścicieli majątku, von Treskowów. Najwyższym punktem Kokoryczowych Wzgórz jest Krzyżowa Góra.

Samorząd

W sensie administracyjnym Radojewo stanowi osiedle samorządowe Miasta Poznania, z zebraniem ogólnym mieszkańców jako organem stanowiącym i wybieralnym przez nie zarządem – organem wykonawczym. Od 20 marca 2011 roku – dnia, w którym odbyły się wybory do nowej Rady Osiedla, powstało Osiedle Morasko-Radojewo, dlatego też Radę Osiedla Morasko-Radojewo stanowią mieszkańcy obu osiedli.

Legenda

Tadeusz Piszczek zapisał w latach 60. XX w. legendę o dwóch głazach narzutowych, dotyczącą Radojewa. Opowiada ona o Jagnie, wiejskiej dziewczynie z Radojewa, którą matka posłała po wodę, której zabrakło jej do gotowania klusek. Po drodze spotkała Jasia – uprzejmego pasterza owiec z dworu, który począł dla Jagny pięknie grać na fujarce, tak iż dziewczyna zapomniała o przyniesienia wody. Po dwóch godzinach przybyła rozwścieczona matka i krzyknęła: Obyście zamienili się w kamienie! Natychmiast tak się stało. W Zaduszki spod kamieni dobywają się jęki młodych, niewinnych ludzi.

Komunikacja

Położona około 10 km od centrum dzielnica połączona jest z resztą miasta liniami autobusowymi miejskimi 167, 188, 198 (wybrane kursy w dni powszednie) i 214 (nocna) oraz podmiejskimi 348 (Przebędowo – Poznań) i 911 (Biedrusko – Poznań).

Zobacz też

• podział administracyjny Poznania

Bibliografia

• Antoni Gąsiorowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. IV (R – S), zeszyt 2, hasło „Radujewo”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2003, s. 18-19.
• Sławomir Janyszek, Magdalena Szczepanik-Janyszek, Okolice Góry Moraskiej, w: Kronika Miasta Poznania, nr 3/2002, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2002, ss.230-233, ISSN 0137-3552
• Dawne mapy Radojewa i okolic

Linki zewnętrzne

• Radujewo, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014 .
• Radojewo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 391 .