Rajd Doolittle’a

Rajd Doolittle’a

II wojna światowa, wojna na Pacyfiku
B-25 bierze kurs na Tokio
Czas	18 kwietnia 1942
Miejsce	Tokio, Nagoja, Kobe, Osaka
Terytorium	Japonia
Przyczyna	symboliczna zemsta Amerykanów za atak na ich bazę Pearl Harbor
Wynik	symboliczny sukces Stanów Zjednoczonych
Strony konfliktu
Japonia Stany Zjednoczone
Dowódcy
nieznani Jimmy Doolittle
Siły
300 myśliwców, liczne działa przeciwlotnicze w miastach, garnizon piechoty w niskim stanie gotowości 2 lotniskowce, 70 myśliwców, 16 średnich bombowców
Straty
6 fabryk czołgów, 2 składy amunicji, 1 niszczyciel, minimalne straty w obronie przeciwlotniczej i piechocie 15 bombowców porzuconych przez załogi, 1 bombowiec skonfiskowany, 1 zabity, 8 pojmanych, 8 internowanych
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego miejsce bitwy
35°N 154°E

Mapa z zaznaczoną trasą rajdu Doolittle’a

Bombowiec B-25 przygotowuje się do startu

USS USS „Hornet” (CV-8) w trakcie startu samolotów do ataku na Tokio

Rajd Doolittle’a – przeprowadzony 18 kwietnia 1942 roku pierwszy nalot bombowy na terytorium Japonii podczas II wojny światowej.

Uderzenie lotnicze zostało przeprowadzone przez 16 startujących z lotniskowca USS „Hornet” (CV-8) nieprzystosowanych do tego konstrukcyjnie bombowców średnich North American B-25 Mitchell, dowodzonych przez podpułkownika Jimmy’ego Doolittle’a. Celem bombardowania były zakłady zbrojeniowe w: Tokio, Nagoi, Jokohamie, Kobe i Osace. Ze względu na napotkanie japońskiego okrętu patrolowego przez amerykański zespół uderzeniowy, start z lotniskowca został przyspieszony i startujące ze zbyt wielkiej odległości od celu samoloty, nie mogły po wykonaniu uderzenia osiągnąć założonego punktu lądowania na terytorium Chin. Tym samym zostały zmuszone do lądowania w przypadkowych miejscach. Jeden z nich, który z powodu rozregulowania gaźników spalał więcej benzyny od pozostałych, wylądował na terytorium neutralnego w wojnie z Japonią ZSRR.

Bezpośredni rezultat ataku nie miał dużego znaczenia z wojskowego punktu widzenia. Poprawił jednak nastroje amerykańskiego społeczeństwa i miał ogromny wpływ na przebieg całej wojny na Pacyfiku. W Japonii ten pierwszy atak lotniczy wzbudził strach i wątpliwości co do zdolności przywódców wojskowych do obrony wysp. Nalot przyspieszył plany admirała Isoroku Yamamoto (1884–1943) ataku na atol Midway, który w rezultacie przekształcił się w decydującą klęskę marynarki japońskiej, która straciła m.in.: cztery lotniskowce, ciężki krążownik i 322 samoloty. Admirał Chester Nimitz (1885–1966), dowódca Floty Pacyfiku, ogłosił, że zemsta za Pearl Harbor została częściowo spełniona, a Stany Zjednoczone są w połowie drogi do zwycięstwa („midway point to victory”). Bitwa pod Midway jest nazywana „punktem zwrotnym wojny na Pacyfiku”, ponieważ strona amerykańska przejęła inicjatywę działań militarnych.

Plan i pomysł operacji

21 grudnia 1941 roku podczas Kolegium Połączonych Szefów Sztabów prezydent Franklin Delano Roosevelt (1882–1945) wyraził życzenie zbombardowania Japonii. Miał to być symboliczny odwet za atak na Pearl Harbor w celu podniesienia amerykańskiego morale. Nalot przy użyciu lotnictwa pokładowego startującego z lotniskowca stwarzał ryzyko zbyt wielkich strat, ale w tym czasie nie było dostępnego lotniska, z którego mogłyby wystartować bombowce dalekiego zasięgu.

Na pomysł użycia średnich bombowców startujących z lotniskowców wpadł asystent szefa sztabu admirała Ernesta J. Kinga (1878–1956), kapitan Francis Low, podczas obserwacji ćwiczeń pilotów, którzy startowali z wymalowanych na lotnisku konturów, mających imitować pokład lotniskowca. Podzielił on się swoim pomysłem z innym oficerem, bardziej znającym się na lotnictwie morskim, który potwierdził, że po odpowiednich modyfikacjach możliwe jest wystartowanie średnim bombowcem z pokładu lotniskowca.

Przygotowanie operacji

Po szczegółowych analizach technicznych dostępnych samolotów, jak i wymiarów wszystkich lotniskowców, do przeprowadzenia nalotu postanowiono użyć średnich samolotów bombowych B–25 Mitchell, operujących zazwyczaj z lotnisk naziemnych. Maszyny te po wojnie zostały uznane za jedne z najlepszych średnich bombowców.

3 lutego 1942 roku w bazie Norfolk nad Atlantykiem, dwa takie niezmodyfikowane jeszcze samoloty, załadowano na pokład lotniskowca USS Hornet celem sprawdzenia praktycznej możliwości startu. Eksperyment się udał i dopiero wtedy został zaakceptowany i zatwierdzony do realizacji.

Do wykonania zadania wybrano podpułkownika Jamesa „Jimmy” Doolittle’a. Miał on 43 lata i ponad trzynaście lat doświadczenia w lotnictwie wojskowym. Jego plan zakładał start z lotniskowców, zbombardowanie Tokio i wylądowanie w Chinach. Doolittle wyznaczył dokładne sektory ataku, przy czym zakazał niszczenia pałacu cesarskiego i dzielnic mieszkalnych.

Przed startem samoloty dokładnie sprawdzono i pozbawiono wszystkich cięższych elementów, które nie były niezbędne, m.in. dolnej wieżyczki strzelniczej, instalacji odladzającej, płyt pancernych oraz celowników bombowych „Norden”, zastąpionych przez proste przyrządy. Taki zabieg był konieczny, aby zmniejszyć masę samolotów, a tym samym umożliwić samolotom start ze stosunkowo krótkiego pokładu lotniskowca. Istotne też było, by maszyny spalały mniej paliwa i mogły dolecieć do celów (tj. zwiększenie ich zasięgu). Z tego względu wyposażono je w dodatkowe zbiorniki w kadłubie, co pozwoliło na zabranie 4319 litrów paliwa (standardowo – 2627 litrów). Po tych zabiegach masa każdej maszyny wzrosła do 14 062 kg. Dodatkowo dwa samoloty zostały wyposażone w aparaty fotograficzne, celem udokumentowania nalotu i jego skutków.

1 kwietnia 1942 roku w San Francisco 16 samolotów zostało umieszczonych na lotniskowcu USS „Hornet” – tyle maszyn zmieściło się na pokładzie startowym. Rozpiętość ich nieskładanych skrzydeł uniemożliwiła umieszczenie ich pod pokładem. Pierwsza maszyna miała do startu jedynie 150 m rozbiegu; dla pilotów był to też pierwszy w życiu start z lotniskowca. Samoloty zabierały jedynie po 908 kg bomb (4 bomby 500–funtowe – 227 kg, trzy burzące i zapalająca). Samoloty myśliwskie osłony musiano umieścić w hangarze, przez co lotniskowiec stał się praktycznie bezbronny w przypadku ataku z powietrza. Z tego powodu ubezpieczał go drugi lotniskowiec USS „Enterprise” (CV-6), który z własną grupą lotniczą zapewniał „Hornetowi” ochronę CAP i silną eskortę okrętów. Plan awaryjny zakładał, że w przypadku nagłego ataku z powietrza bombowce zostaną zrzucone z pokładu do wody, aby zrobić miejsce dla samolotów pokładowych USS „Hornet”.

B-25 był w chwili startu z USS „Hornet” najcięższym samolotem (ponad 14 ton) jaki kiedykolwiek zdołał wystartować z pokładu lotniskowca i do dziś pozostaje jedynym w historii konwencjonalnym bombowcem, który tego dokonał.

Pomimo przeciwwskazań, adm. William Halsey (1882–1959) zgodził się, aby Doolittle poleciał razem ze swoimi żołnierzami. Dowodził pierwszą maszyną.

Skład zespołu:

• lotniskowce USS „Hornet” i USS „Enterprise”,
• ciężkie krążowniki USS „Salt Lake City”, USS „Northampton” i USS „Vincennes”,
• lekki krążownik USS „Nashville”,
• 8 niszczycieli (USS „Balch”, USS „Fanning”, USS „Benham”, USS „Ellet”, USS „Gwin”, USS „Meredith”, USS „Grayson” i USS „Monssen”),
• 2 zbiornikowce (USS „Cimarron” i USS „Sabine”).

Przebieg akcji

Atak

17 kwietnia 1942 roku, zachowując przez cały czas ciszę radiową, okręty osiągnęły pozycję o 1000 Mm od Tokio. Po pobraniu paliwa lotniskowce w asyście krążowników skierowały się na zachód w stronę wyspy Hokkaido. Start samolotów miał nastąpić w odległości 500 Mm od Tokio.

18 kwietnia zespół okrętów został dostrzeżony przez japoński okręt patrolowy „Dai-23 Nittō Maru”, który przez radio zaalarmował dowództwo. W obawie o bezpieczeństwo zespołu i powodzenie ataku Amerykanie zadecydowali o przyspieszeniu o dziesięć godzin startu samolotów, które miały teraz o 150 mil morskich więcej do pokonania. Aby jeszcze bardziej zmniejszyć zużycie paliwa, wyjęto ogonowe karabiny maszynowe z każdego samolotu i zastąpiono je pomalowanymi na czarno kijami od szczotek, ażeby samoloty sprawiały wrażenie standardowo uzbrojonych (uzbrojenie ostatecznie stanowiły 2 wkm–y 12,7 mm w wieży grzbietowej i 1 km 7,62 mm na dziobie). Zmieniła się również pora ataku – zamiast w nocy nalot miał być dokonany w dzień, kiedy pobliskie garnizony japońskie były w stanie najwyższej gotowości bojowej.

O godzinie 8:00 wiceadmirał Halsey wydał rozkaz startu samolotów. Maszyny osiągnęły cele w Japonii około południa. W Tokio trafiły akurat na końcową fazę ćwiczeń przeciwlotniczych i zostały wzięte za maszyny japońskie. Samoloty dokonały zrzutu bomb na: Tokio, Nagoję, Kobe i Osakę. W stolicy Japonii zniszczyły fabrykę czołgów, składy broni i japoński okręt stojący w suchym doku. Zaskoczenie było całkowite, żaden z bombowców nie został zestrzelony przez obronę przeciwlotniczą.

Pytany później przez dziennikarzy o to, skąd wystartowały samoloty, prezydent Roosevelt odpowiedział: „Wystartowali z Shangri-La”. Ze względu na tajemnicę wojskową, nie mógł ujawnić, że start odbył się z lotniskowca. Shangri-La to w mitologii tybetańskiej ukryta kraina-raj, które do amerykańskiej kultury masowej wprowadził James Hilton (1900–1954) w powieści Zaginiony horyzont wydanej w 1933. Później, niejako na pamiątkę tego wydarzenia, jeden ze zbudowanych w czasie wojny lotniskowców typu Essex (w lutym 1944) nazwano właśnie „Shangri-La”.

Powrót

Okazało się, że w jednym z bombowców gaźniki zostały źle wyregulowane, przez co maszyna zużywała więcej paliwa. Jej dowódca postanowił odlecieć do ZSRR i wylądował w pobliżu Władywostoku. Tam lotnicy zostali internowani (Związek Radziecki nie był wówczas w stanie wojny z Japonią). Załodze udało się jednak przekupić strażników i uciec po roku internowania, a potem via Cesarstwo Iranu dotrzeć do USA. Był to jedyny z szesnastu samolotów, który wylądował.

Pozostali lotnicy wyskoczyli ze swych maszyn nad Chinami lub nad morzem (trzy załogi), jeden z nich został zabity w czasie skoku. Wszyscy ukrywali się do chwili odnalezienia przez Chińczyków z Kuomintangu, którzy pomogli im przetrwać. Ludność chińska drogo za to zapłaciła, kiedy w odwecie podczas operacji Zhejiang–Jiangxi wojska japońskie zabiły 250 000 ludzi. Japończycy pojmali dwie załogi, dwóch lotników utonęło. Ośmiu pozostałych skazano na śmierć. Pięć z tych wyroków zamieniono na dożywotnie pozbawienie wolności, jeden zmarł w niewoli. Trzech lotników rozstrzelano.

Samoloty biorące udział w nalocie

James Doolittle (piąty od lewej) wraz z członkami załogi swojego B-25 po wylądowaniu w Chinach

Robert L. Hite – II pilot maszyny nr 16 w japońskiej niewoli (1942)

Amerykańska kronika filmowa relacjonująca rajd Doolittle’a

Szesnaście B-25 według kolejności startu z USS „Hornet”

Numer seryjny	Przydomek	Jednostka	Cel	Dowódca	Po nalocie
40-2344		34. Eskadra Bombowa	Tokio	ppłk James H. Doolittle	rozbity k. Zhuzhou (Chiny)
40-2292		37. Eskadra Bombowa	Tokio	ppor. Travis Hoover	rozbity k. Ningbo (Chiny)
40-2270	Whiskey Pete	95. Eskadra Bombowa	Tokio	ppor. Robert M. Gray	rozbity k. Zhuzhou (Chiny)
40-2282		95. Eskadra Bombowa	Tokio	ppor. Everett W. Holstrom	rozbity k. Shangrao (Chiny)
40-2283		95. Eskadra Bombowa	Tokio	kpt. David M. Jones	rozbity k. Zhuzhou (Chiny)
40-2298	The Green Hornet	95. Eskadra Bombowa	Tokio	ppor. Dean E. Hallmark	rozbity u wybrzeży Chin
40-2261	The Ruptured Duck	95. Eskadra Bombowa	Tokio	ppor. Ted W. Lawson	rozbity u wybrzeży Chin
40-2242		95. Eskadra Bombowa	Tokio	kpt. Edward J. York	wylądował w ZSRR
40-2303	Whirling Dervish	34. Eskadra Bombowa	Tokio	ppor. Harold F. Watson	rozbity k. Nanchang (Chiny)
40-2250		89. Eskadra Rozpoznawcza	Tokio	ppor. Richard O. Joyce	rozbity k. Zhuzhou (Chiny)
40-2249	Hari Kari-er	89. Eskadra Rozpoznawcza	Jokohama	kpt. C. Ross Greening	rozbity k. Zhuzhou (Chiny)
40-2278	Fickle Finger of Fate	37. Eskadra Bombowa	Jokohama	ppor. William M. Bower	rozbity k. Zhuzhou (Chiny)
40-2247	The Avenger	37. Eskadra Bombowa	Yokosuka	ppor. Edgar E. McElroy	rozbity k. Nanchang (Chiny)
40-2297		89. Eskadra Rozpoznawcza	Nagoja	mjr John A. Hilger	rozbity k. Shangrao (Chiny)
40-2267	TNT	89. Eskadra Rozpoznawcza	Kobe	ppor. Donald G. Smith	rozbity u wybrzeży Chin
40-2268	Bat Out of Hell	34. Eskadra Bombowa	Nagoja	ppor. William G. Farrow	rozbity k. Ningbo (Chiny)

Znaczenie

Atak na Tokio nie spowodował znaczących szkód, ale wywarł ogromny wpływ psychologiczny – Japończykom uświadomił, że ich terytorium jest w zasięgu samolotów przeciwnika, Amerykanom dał wiarę w zwycięstwo nad niepokonanym dotąd wrogiem. Atak został porównany do ciosu szpilką wbitą w serce Japończyków, podczas gdy o ataku na Pearl Harbor mówiono jako o ranie zadanej Amerykanom mieczem. W Japonii wywołał jednak szok, który według niektórych relacji doprowadził do depresji admirała Isoroku Yamamoto, który odwołał z rejsu do Truk całą eskadrę japońskich okrętów podwodnych oraz zmienił plany powracających z rajdu na Ocean Indyjski lotniskowców: „Akagi”, „Hiryū” i „Sōryū”, nakazując im przechwycenie nieznanego wrogiego zespołu okrętów. Gdy do Tokio zaczęły docierać meldunki o rozbitych amerykańskich bombowcach na terytorium Chin, japońskie wojsko rozpoczęło poszukiwania ich załóg oraz rozpoczęło masowe represje wobec ludności cywilnej podejrzewanej o udzielanie pomocy amerykańskim pilotom. Według raportów z Chin, w odpowiedzi na rajd Doolittle’a japońskie wojsko wymordowało około 250 000 cywili, używając do tego celu również broni biologicznej, w postaci zarazków cholery i dżumy. Amerykański atak, pomógł także admirałowi Yamamoto przeforsować w japońskim dowództwie sił zbrojnych plan ataku na Midway, jako sposobie na zmuszenie amerykańskich okrętów lotniczych do walnej bitwy i zniszczenie ich.

Japończycy pozostawili w wyniku ataku znaczne siły lotnicze do obrony wysp macierzystych. Rajd rozpoczął naloty na Japonię, które ostatecznie miały ogromny wpływ na losy wojny.

Pamięć

Puchary „raidersów” (większość z nich ustawiona do góry stopką) i butelka koniaku Hennessy rocznik 1896 w ekspozycji w Narodowym Muzeum Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych

B-25 eksponowany w Narodowym Muzeum Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych

B-25 startujący z pokładu USS „Ranger” 21 kwietnia 1992

Od końca lat 40. uczestnicy rajdu niemal co roku spotykali się na uroczystym zjeździe, którego stałym elementem był apel poległych i toast za kolegów zmarłych w ciągu poprzedniego roku. Był on wznoszony przy pomocy specjalnych, srebrnych pucharów. Na każdym z nich wyryte jest nazwisko uczestnika rajdu. Puchary tych, którzy nie żyją, stawiane są do góry stopką, jednak na każdym można odczytać nazwisko, ponieważ wygrawerowane ono jest dwukrotnie – w pozycji normalnej i odwróconej. Zakładano, że kiedy przy życiu pozostaną dwaj ostatni członkowie rajdu, toast zostanie wzniesiony po raz ostatni. Posłużyć do niego miała butelka koniaku Hennessy rocznik 1896 – rok urodzenia Doolittle’a – która towarzyszyła każdemu zjazdowi od 1960 roku. Od 2006 roku puchary i koniak były eksponowane w Narodowym Muzeum Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych.

W 68. zjeździe w Dayton w 2010 roku było już w stanie uczestniczyć tylko czterech uczestników nalotu (Cole, Griffin, Hite i Thatcher). 8 kwietnia 2013 roku jedyny z nich, któremu stan zdrowia na to pozwalał (Hite), przybył tradycyjnie do bazy lotniczej Eglin.

W tym samym roku, ostatni żyjący uczestnicy rajdu zorganizowali ostatni, 71. zjazd publiczny. Odbył się on w listopadzie 2013 roku w Fort Walton Beach na Florydzie, niedaleko bazy USAF w Eglin, gdzie lotnicy byli szkoleni do nalotu. Uczestniczyło w nim trzech lotników: Cole, Saylor i Thatcher. Wznieśli oni toast wspomnianym koniakiem i krótkim przemówieniem Cole’a zakończyli ostatecznie „misję nad Tokio”.

11 stycznia 2011 roku zmarł ostatni dowódca maszyny biorącej udział w nalocie – Bill Bower, II pilot bombowca numer 12 (Fickle Finger of Fate), który odszedł w wieku 93 lat w Boulder, w stanie Kolorado.

W kwietniu 2018 roku, 76 lat po rajdzie, po śmierci Thomasa C. Griffina, nawigatora maszyny nr 9, (zm. w lutym 2013 w wieku 96 lat), Edwarda Saylora – mechanika pokładowego i strzelca w samolocie numer 15 (zmarłego w styczniu 2015 w wieku 95 lat), Roberta L. Hite’a – II pilota maszyny nr 16, który zmarł w marcu 2015 w wieku 95 lat oraz mechanika pokładowego i strzelca w samolocie numer 7 – Davida J. Thatchera w czerwcu 2016 (zm. w wieku 94 lat), przy życiu pozostawał już tylko jeden uczestnik nalotu: drugi pilot samolotu nr 1, podpułkownik Richard E. Cole. Zmarł on 9 kwietnia 2019 roku.

Sam Doolittle dożył sędziwego wieku 96 lat (zmarł w 1993 roku). W 1985 roku otrzymał z rąk prezydenta Ronalda Reagana (1911–2004) czwartą generalską gwiazdkę.

Najwięcej pamiątek związanych z rajdem Doolittle’a można obecnie zobaczyć w Narodowym Muzeum Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych koło Dayton. Najatrakcyjniejszą z nich jest oryginalny B-25 przekazany muzeum w 1958 roku. Nie jest to wersja samolotu, jaka brała udział w nalocie na Tokio, jednak malowanie i oznaczenia są takie same, jak w samolocie Doolittle’a. Silniki maszyny i wieżyczka górnego strzelca przykryte są pokrowcami, tak samo, jak w samolotach Doolittle’a na pokładzie Horneta. Całości ekspozycji dopełniają manekiny w mundurach lotników biorących udział w nalocie. W muzeum można zobaczyć spadochron jednego z członków rajdu, którego użył do skoku nad Chinami oraz elementy wyposażenia lotników i ich przedmioty osobiste. Fragmenty wraku jednego z samolotów oraz medale Doolittle’a są również eksponowane w National Air and Space Museum w Waszyngtonie.

21 kwietnia 1992 roku, w ramach obchodów 50. rocznicy wybuchu drugiej wojny światowej na Pacyfiku, z lotniskowca USS „Ranger” wystartowały dwa B-25, odtwarzając rozpoczęcie nalotu Doolittle’a na Tokio. Impreza odbyła się w obecności 1500 oficjalnych gości, w tym dwóch uczestników rajdu.

We wrześniu 2016 roku amerykański samolot bombowy o obniżonej wykrywalności Northrop Grumman B-21 opracowywany dla sił powietrznych Stanów Zjednoczonych w ramach programu Long Range Strike Bomber (LRS-B) został nazwany „Raider” dla upamiętnienia rajdu Doolittle’a.

Wpływy kulturowe

Kadr z filmu 30 sekund nad Tokio – B-25 startujące do nalotu

• W 1944 powstał w USA film pt. 30 sekund nad Tokio będący sfabularyzowanym i dostosowanym do potrzeb propagandy wojennej zapisem operacji i przygotowań do niej. W rolę Jamesa Doolittle’a wcielił się Spencer Tracy. Motyw nalotu na Tokio pojawił się ponownie w megaprodukcji z 2001 roku pt. Pearl Harbor. Tym razem rolę Doolittle’a powierzono Alecowi Baldwinowi. Motyw rajdu Doolittle’a pojawił się również w tle głównej akcji filmów z 1943 roku: Bombardier i Destination Tokyo. O rajdzie na Tokio i wypowiedzi Roosevelta o samolotach startujących z Shangri-La jest mowa w pierwszej scenie głośnego filmu z 1976 roku pt. Bitwa o Midway.
• W 1975 amerykański zespół grający muzykę postpunkową Pere Ubu jedną ze swoich piosenek zatytułował Thirty Seconds Over Tokyo.

Bibliografia

• Zbigniew Flisowski: Burza nad Pacyfikiem Tom 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989. ISBN 83-210-0412-1.
• Wielka Encyklopedia Lotnictwa nr. 8, dołączony film z serii Aviator.
• Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1995, s. 386. ISBN 83-902554-7-2.

Linki zewnętrzne

• Raport Jamesa „Jimmy” Doolittle’a z nalotu nad Japonię 18 kwietnia 1942 (ang.)