Rhinoceros (zwierzę)

	Rhinoceros
	Linnaeus, 1758
	; Przedstawiciel rodzaju – nosorożec indyjski (R. unicornis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nieparzystokopytne
Rodzina	nosorożcowate
Podrodzina	Rhinocerotinae
Rodzaj	Rhinoceros
	Typ nomenklatoryczny
	Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758
Synonimy
	Naricornis Frisch, 1775; Monoceros Rafinesque, 1815; Unicornus Rafinesque, 1815; Eurhinoceros J.E. Gray, 1867; Zalabis Cope, 1879; Monocerorhinus Wüst, 1922; Sinorhinus Kretzoi, 1942; Punjabitherium Khan, 1971;
	Naricornis Frisch, 1775; Monoceros Rafinesque, 1815; Unicornus Rafinesque, 1815; Eurhinoceros J.E. Gray, 1867; Zalabis Cope, 1879; Monocerorhinus Wüst, 1922; Sinorhinus Kretzoi, 1942; Punjabitherium Khan, 1971;
Gatunki
	3 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	3 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rhinoceros – rodzaj ssaka z podrodziny Rhinocerotinae w obrębie rodziny nosorożcowatych (Rhinocerotidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Indiach, Nepalu, Indonezji i Wietnamie^[12]^[13]^[14].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 305–346 cm, ogona 66 cm, wysokość w kłębie 150–200 cm; masa ciała 1200–2000 kg (samice są lżejsze od samców)^[13].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Rhinoceros: gr. ρινοκερως rhinokerōs, ῥινοκερωτος rhinokerōtos „nosorożec”, od ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos”; κερας keras, κερως kerōs „róg”^[15].
Naricornis: łac. naris „nos”; cornu, cornus lub cornum, corni „róg”^[16]. Gatunek typowy: Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
Monoceros: gr. μονοκερως monokerōs „jednorożec”, od μονος monos „pojedynczy”; κερας keras, κερως kerōs „róg”^[17]. Gatunek typowy: Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
Unicornus: łac. unicornis „o jednym rogu”, od uni- „pojedynczy”, od unus „jeden”; cornu, cornus lub cornum, corni „róg”^[18]. Gatunek typowy: Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
Eurhinoceros: gr. ευ eu „dobry, typowy”; rodzaj Rhinoceros Linnaeus, 1758^[19]. Gatunek typowy: Rhinoceros javanicus É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1824 (= Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822).
Zalabis: gr. ζα- za- „bardzo”; λαβις „uchwyt, kleszcze”^[20]. Gatunek typowy: Rhinoceros sivalensis Falconer & Cautley, 1847 (= Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758).
Monocerorhinus: gr. μονος monos „pojedynczy”^[21]; κερας keras, κερατος keratos „róg”^[22]; ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos, pysk”^[23]. Gatunek typowy: Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822.
Sinorhinus: ang. Sino- „chiński”, od późnołac. Sinae „chiński”^[24]; ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos, pysk”^[23]. Gatunek typowy: Rhinoceros oweni Ringström, 1927 (= Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758).
Punjabitherium: Pendżab (ang. Punjab), Indie; θηριον thērion „dzike zwierzę”, od θηρ thēr, θηρος thēros „zwierzę”^[25]^[11]. Gatunek typowy: †Rhinoceros platyrhinus Falconer & Cautley, 1847.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[12]^[26]:

Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822 – nosorożec jawajski
Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758 – nosorożec indyjski

Opisano również azjatycki plejstoceński gatunek wymarły^[27]:

Rhinoceros platyrhinus Falconer & Cautley, 1847

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Nazwa odrzucona ze względów nomenklatorycznych decyzją ICZN^[3].
↑ Młodszy homonim Monoceros Lacépède, 1798 (Actinopterygii).
↑ Młodszy homonim Unicornus Montfort, 1810 (Mollusca).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Rhinoceros, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 56. (łac.).
↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 4. (niem.).
↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 56.
↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 219.
↑ J.E. Gray. Observations on the Preserved Specimens and Skeletons of the Rhinocerotidæ in the Collection of the British Museum and Royal College of Surgeons, including the Descriptions of Three New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 1009, 1867. (ang.).
↑ E.D. Cope. On the extinct species of Rhinoceridæ of North America and their allies. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 5 (2), s. 229, 1879. (ang.).
↑ E. Wüst. Beiträge zur Kenntnis der diluvialen Nashörner Europas. „Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”, s. 654, 1922. (niem.).
↑ M. Kretzoi. Bemerkungen zum System der Nachmiozänen Nashorn-Gattungen. „Földtani közlöny”. 72 (4–12), s. 317, 1942. (niem.).
↑ ^a ^b E. Khan. Punjabitherium gen. nov. An extinct rhinocerotid of the Siwaliks, Punjab, India. „Proceedings of the Indian National Science Academy”. A. 37 (2), s. 106, 1971. (ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 390. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b E. Dinerstein: Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. 2011, s. 179. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Rhinoceros. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 605.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 448.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 431.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 700.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 279.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 713.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 139.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 44.
↑ ^a ^b Jaeger 1944 ↓, s. 197.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 213.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 234.
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 167. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ H. Falconer & P.T. Cautley: Fauna antiqua sivalensis, being the fossil zoology of the Sewalik Hills, in the north of India. London: Smith, Elder and Co, 1847, s. ryc. 72, 75. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 1–224. (fr.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256. (ang.).

[4] Nazwa odrzucona ze względów nomenklatorycznych decyzją ICZN^[3].

[6] Młodszy homonim Monoceros Lacépède, 1798 (Actinopterygii).

[8] Młodszy homonim Unicornus Montfort, 1810 (Mollusca).

[itis-1] Rhinoceros, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[Linnaeus-2] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 56. (łac.).

[ICZN-3] F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).

[Frisch-5] J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 4. (niem.).

[CITEREFRafinesque1815[https://www.biodiversitylibrary.org/page/48310134_56]-7] Rafinesque 1815 ↓, s. 56.

[CITEREFRafinesque1815[https://www.biodiversitylibrary.org/page/48310350_219]-9] Rafinesque 1815 ↓, s. 219.

[Gray-10] J.E. Gray. Observations on the Preserved Specimens and Skeletons of the Rhinocerotidæ in the Collection of the British Museum and Royal College of Surgeons, including the Descriptions of Three New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 1009, 1867. (ang.).

[cope-11] E.D. Cope. On the extinct species of Rhinoceridæ of North America and their allies. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 5 (2), s. 229, 1879. (ang.).

[Wüst-12] E. Wüst. Beiträge zur Kenntnis der diluvialen Nashörner Europas. „Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”, s. 654, 1922. (niem.).

[kre-13] M. Kretzoi. Bemerkungen zum System der Nachmiozänen Nashorn-Gattungen. „Földtani közlöny”. 72 (4–12), s. 317, 1942. (niem.).

[khan-14] E. Khan. Punjabitherium gen. nov. An extinct rhinocerotid of the Siwaliks, Punjab, India. „Proceedings of the Indian National Science Academy”. A. 37 (2), s. 106, 1971. (ang.).

[Burgin&inni-15] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 390. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Dinerstein-16] E. Dinerstein: Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. 2011, s. 179. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-17] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Rhinoceros. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655761_605]-18] Palmer 1904 ↓, s. 605.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655604_448]-19] Palmer 1904 ↓, s. 448.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655587_431]-20] Palmer 1904 ↓, s. 431.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655856_700]-21] Palmer 1904 ↓, s. 700.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655435_279]-22] Palmer 1904 ↓, s. 279.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA713_713]-23] Palmer 1904 ↓, s. 713.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=169_139]-24] Jaeger 1944 ↓, s. 139.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=74_44]-25] Jaeger 1944 ↓, s. 44.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=227_197]-26] Jaeger 1944 ↓, s. 197.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=243_213]-27] Jaeger 1944 ↓, s. 213.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=264_234]-28] Jaeger 1944 ↓, s. 234.

[Cichocki&inni-29] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 167. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[fal&cau-30] H. Falconer & P.T. Cautley: Fauna antiqua sivalensis, being the fossil zoology of the Sewalik Hills, in the north of India. London: Smith, Elder and Co, 1847, s. ryc. 72, 75. (ang.).

[1]

[2]

[a]

[4]

[b]

[5]

[c]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[3]