Przejdź do zawartości

Rhinocerotini

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rhinocerotini
J.E. Gray, 1821[1]
Ilustracja
Nosorożec indyjski (R. unicornis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

nieparzystokopytne

Nadrodzina

Rhinocerotoidea

Rodzina

nosorożcowate

Podrodzina

nosorożce

Plemię

Rhinocerotini

Typ nomenklatoryczny

Plemię: RhinocerosLinnaeus, 1758
Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758

Rodzaje i gatunki

Rhinoceros Linnaeus, 1758[36]
6 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Rhinocerotini – monotypowe plemię ssaków z podrodziny nosorożców (Rhinocerotinae) w obrębie rodziny nosorożcowatych (Rhinocerotidae).

Genetyka

[edytuj | edytuj kod]

Większość nosorożcowatych cechuje się diploidalną liczbą chromosomów 82, także nosorożec indyjski i jawajski. Tylko nosorożec czarny ma 84. Jest to prawie największa liczba chromosomów wśród ssaków, jedynie pewne gatunki gryzoni mają ich więcej w genomie[37].

Ewolucja

[edytuj | edytuj kod]

Nosorożcowate są starą rodziną ssaków. Pojawiły się jeszcze w epoce eoceńskiej, wywodząc się z tej samej grupy, co dwie inne blisko spokrewnione rodziny nosorożców, Hyracodontidae, do których zaliczały się największe lądowe ssaki wszech czasów, jak Paraceratherium, a także prowadzące częściowo wodny tryb życia Amynodontidae. Pierwsze właściwe nosorożcowate pojawiły się w Euroazji i były niewielkimi zwierzętami, dopiero późnej zwiększając swe rozmiary zgodnie z zasadą Cope’a. Nie miały też jeszcze rogów. W oligocenie osiągnęły już znaczną różnorodność, choć nie opanowały jeszcze Afryki, z którą kojarzą się obecnie. W epoce tej istniały już formy o średnich i dużych rozmiarach. W oligocenie pojawiły się też pierwsze rogate nosorożce, Diceratherium. Był to także jedyny znany przedstawiciel amerykańskiej megafauny przez 10 milionów lat[37].

Nosorożcowate osiągnęły istotny sukces ewolucyjny, obejmując szeroki zakres nisz ekologicznych. Dzięki dużym rozmiarom mogły wykarmić się szorstkim, słabej jakości pokarmem, w tym niską roślinnością bogatą w krzemionkę, na co odpowiedziały molaryzacją przedtrzonowcow. Jej stopień nie był jednak w obrębie gatunku cechą stałą, co doprowadziło do istotnego zamieszania w XX-wiecznej paleontologii, kiedy to na podstawie takich niestałych cech opisywano taksony, które potem okazywały się synonimiczne. Zwierzęta te zasiedliły Amerykę, Europę i Azję, a także Afrykę. Ich sukces z oligocenu nie trwał jednak wiecznie, jako że w miocenie doszło do wymarcia części linii wskutek zmian klimatycznych. Wymarły prawie wszystkie nosorożcowate amerykańskie, w Eurazji przetrwały tylko dwie linie. Przedstawiciele jednej z nich przypominały dzisiejsze nosorożce sumatrzańskie. Z tej właśnie linii wywodzi się sławny nosorożec włochaty, zamieszkujący w plejstocenie tereny północy Euroazji[37].

Dzisaiejsze nosorożcowate dzieli się na dwie linie: afrykańskie Dicerotinae i azjatyckie Rhinocerotinae z rodzajem Rhinoceros, obejmującym nosorożce indyjskiego i jawajskiego. Pozycja nosorożca sumatrzańskiego na drzewie rodowym nosorożcowatych nie została do końca wyjaśniona. Zazwyczaj zalicza się go tej samej podrodziny, jednakże część autorów uważa go za bliższego nosorożcowatym afrykańskim, z którymi łączy go posiadanie obu rogów[37]

W przeciwieństwie do starego nosorożca sumatrzańskiego gatunki z rodzaju Rhinoceros są znacznie młodsze. Nosorożec indyjski i nosorożec jawajski pojawiły się w środkowym plejstocenie[37].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Plemię obejmuje gatunki występujące w Indiach, Nepalu, Indonezji i Wietnamie[38][39][40].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 305–346 cm, ogona 66 cm, wysokość w kłębie 150–200 cm; masa ciała 1200–2000 kg (samice są lżejsze od samców)[39][41].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj Rhinoceros zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae w publikacji swojego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt, roślin i minerałów[36]. Gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) nosorożec indyjski (R. unicornis).

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Rhinoceros: gr. ρινοκερως rhinokerōs, ῥινοκερωτος rhinokerōtos ‘nosorożec’, od ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos’; κερας keras, κερως kerōs ‘róg’[42].
  • Naricornis: łac. naris ‘nos’; cornu, cornus lub cornum, corni ‘róg’[43]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
  • Monoceros: gr. μονοκερως monokerōs ‘jednorożec’, od μονος monos ‘pojedynczy’; κερας keras, κερως kerōs ‘róg’[44]. Gatunek typowy: Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
  • Unicornus: łac. unicornis ‘o jednym rogu’, od uni- ‘pojedynczy’, od unus ‘jeden’; cornu, cornus lub cornum, corni ‘róg’[45]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
  • Eurhinoceros: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’; rodzaj Rhinoceros Linnaeus, 1758[46]. Gatunek typowy: Gray wymienił trzy gatunki – Rhinoceros javanicus É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1824 (= Rhinoceros sondaicus A.G. Desmarest, 1822), Rhinoceros nasalis J.E. Gray, 1868 (= Rhinoceros sondaicus A.G. Desmarest, 1822) i Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) Rhinoceros javanicus É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1824 (= Rhinoceros sondaicus A.G. Desmarest, 1822)[47].
  • Zalabis: gr. ζα- za- ‘bardzo’; λαβις ‘uchwyt, kleszcze’[48]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros sivalensis Falconer & Cautley, 1847 (= Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758).
  • Monocerorhinus: gr. μονος monos ‘pojedynczy’[49] ; κερας keras, κερατος keratos ‘róg’[50] ; ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, pysk’[51]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822.
  • Sinorhinus: ang. Sino- ‘chiński’, od późnołac. Sinae ‘chiński’[52]; ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, pysk’[51]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros oweni Ringström, 1927 (= Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758).
  • Punjabitherium: Pendżab (ang. Punjab), Indie; θηριον thērion ‘dzike zwierzę’, od θηρ thēr, θηρος thēros ‘zwierzę’[53][35]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Rhinoceros platyrhinus Falconer & Cautley, 1847.

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do plemienia należy jeden rodzaj Rhinoceros z następującymi występującymi współcześnie gatunkami[54][41][38][55]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[55] Podgatunki[39][38][41] Rozmieszczenie geograficzne[39][38][41] Podstawowe wymiary[39][41][e] Status
IUCN[56]
Rhinoceros sondaicus A.G. Desmarest, 1822 nosorożec jawajski 3 podgatunki (w tym 2 wymarłe) zachodnia Jawa; wymarły w kontynentalnej Azji Południowej i Południowo-Wschodniej (ostatni osobnik został zabity w Wietnamie w 2010 roku) i Sumatrze; zakres wysokości: 0–600 m n.p.m. DC: 305–344 cm
DO: brak danych
MC: 1200–1500 kg 		 CR 
Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758 nosorożec indyjski gatunek monotypowy niziny w Himalajach w Nepalu i Indiach; wymarły w Pakistanie, Bhutanie i Bangladeszu; zakres wysokości: 0–415 m n.p.m. DC: 335–346 cm
DO: około 66 cm
MC: około 2000 kg 		 VU 

Kategorie IUCN:  VU  – gatunek narażony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony.

Opisano również gatunki wymarłe[57]:

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Rhinoceroscidæ Burnett, 1829.
  2. ↑ Nazwa odrzucona, publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego.[27].
  3. ↑ Młodszy homonim Monoceros de Lacépède, 1798 (Actinopterygii).
  4. ↑ Młodszy homonim Unicornus Montfort, 1810 (Mollusca).
  5. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 306, 1821. (ang.). 
  2. ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 56. (fr.).
  3. ↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 337–344, 1825. (ang.). 
  4. ↑ J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. Cz. 16. London: Richard Taylor, 1828, s. 74. (ang.).
  5. ↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Quadrupeda, or Quadrupeds, being the arrangement of the true four-footed Beasts indicated in outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 28, s. 352, 1829. (ang.). 
  6. ↑ Ch.-L. Bonaparte: Saggio di una distribuzione metodica degli animali vertebrati. Roma: Antonio Boulzaler, 1831, s. 11. (wł.).
  7. ↑ R.-P. Lesson: Nouveau Tableau du Règne Animal: Mammifères. Paris: Arthus Bertrand, 1842, s. 158. (fr.).
  8. ↑ R. Owen: Odontography: or a treatise on the comparative anatomy of the teeth, their physiological relations, mode of development and microscopic structure, in the vertebrate animals. London: Hippolyte Baillier, 1845, s. 587. (ang.).
  9. ↑ Ch.-L. Bonaparte: Conspectus systematum: Mastozoölogiae. Editio altera reformata. Ornithologiae. Editio reformata additis synonymi Grayanis et Selysanis. Herpetologiae et amphibiologiae. Editio altera reformata. Icthyologiae. Editio reformata. Lugduni Batavorum: E.J. Brille, 1850, s. tabela. (łac.).
  10. ↑ J.-Ch. Chenu & A.G. Desmarest: Pachydermes. W: J.-Ch. Chenu: Encyclopédie d’histoire naturelle; ou, traité complet de cette science d’après les travaux des naturalistes les plus éminents de tous les pays et de toutes les époques: Buffon, Daubenton, Lacépède, G. Cuvier, F. Cuvier, Geoffroy Saint-Hilaire, Latreille, De Jussieu, Brongniart, etc.. Cz. 7: Pachydermes, ruminants, édentés, cétacés, marsupiaux et monotrèmes. Paris: Maresq, 1857, s. 1. (fr.).
  11. ↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clviii. (niem.).
  12. ↑ J.E. Gray. Observations on the Preserved Specimens and Skeletons of the Rhinocerotidæ in the Collection of the British Museum and Royal College of Surgeons, including the Descriptions of Three New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 1005, 1867. (ang.). 
  13. ↑ T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 12, 1872. (ang.). 
  14. ↑ J.E. Gray: Hand-list of the edentate, thick-skinned and ruminant mammals in the British Museum. London: The Trustees, 1873, s. 45. (ang.).
  15. ↑ E. Blyth. Catalogue of mammals and birds of Burma. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. Supplement. 44 (2), s. 50, 1875. (ang.). 
  16. ↑ J.F. von Brandt. Tentamen synopseos Rhinooerotidum viventium et fossilium. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de Saint-Pétersbourg”. VIIe série. 26 (5), s. 25, 1878. (łac.). 
  17. ↑ a b c L. Dollo. Rhinocéros vivants et fossiles. „Revue des questions scientifiques”. 17, s. 295, 1885. (fr.). 
  18. ↑ F. Ameghino. Contribución al conocimiento de los mamiferos fósiles de la República Argentina. „Acta de la Academia Nacional de Ciencias Exactas”. 6, s. 894, 1889. (hiszp.). 
  19. ↑ K.A. von Zittel: Traité de paléontologie. T. 4: Vertebrata (Mammalia). Munchen and Leipzig: R. Oldenburg, 1891, s. 288. (niem.).
  20. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 768, 1904. (ang.). 
  21. ↑ H. Winge: Jordfundne og nulevende hovdyr (Ungulata) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over hovdyrenes indbyrdes slægtskab. Kjøbenhavn: H. Hagerup, 1906, s. 71, seria: E Museo Lundii. Triede Bind. Første halvbind. (duń.).
  22. ↑ H. Granvik. On mammals from the eastern slopes of Mount Elgon, Kenya Colony. Mammals collected by the Swedish Mount Elgon Expedition 1920. „Lunds Universitets Årsskrift (n.s.;2)”. 21 (3), s. 27, 1924. (ang.). 
  23. ↑ K. Heißig. Paläontologische und geologische Untersuchungen im Tertiär von Pakistan 5. Rhinocerotidae (Mamm.) aus den unteren und mittleren Siwalik-Schichten. „Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften (mathematisch-naturwissenschaftliche Klasse)”. Neue folge. 152, s. 16, 1972. (niem.). 
  24. ↑ D.R. Prothero, E. Manning & C.B. Hanson. The phylogeny of the Rhinocerotoidea (Mammalia, Perissodactyla). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 87 (4), s. 350, 1986. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1986.tb01340.x. (ang.). 
  25. ↑ D.R. Prothero & R.M. Schoch: Origin and evolution of the Perissodactyla: summary and synthesis. W: D.R. Prothero & R.M. Schoch (redaktorzy): The evolution of perissodactyls. New York: Oxford University Press, 1989, s. 534, seria: Oxford Monographs on Geology and Geophysics, 15. ISBN 978-0195060393. (ang.).
  26. ↑ M.C. McKenna & S.K. Bell: Classification of mammals above the species level. Nowy Jork: Columbia University Press, 1997, s. 482. ISBN 978-0-231-11013-6. (ang.).
  27. ↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.). 
  28. ↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 4. (niem.).
  29. ↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 56.
  30. ↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 219.
  31. ↑ J.E. Gray. Observations on the Preserved Specimens and Skeletons of the Rhinocerotidæ in the Collection of the British Museum and Royal College of Surgeons, including the Descriptions of Three New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 1009, 1867. (ang.). 
  32. ↑ E.D. Cope. On the extinct species of Rhinoceridæ of North America and their allies. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 5 (2), s. 229, 1879. (ang.). 
  33. ↑ E. Wüst. Beiträge zur Kenntnis der diluvialen Nashörner Europas. „Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”. Jahrgang 1922, s. 654, 1922. (niem.). 
  34. ↑ M. Kretzoi. Bemerkungen zum System der Nachmiozänen Nashorn-Gattungen. „Földtani közlöny”. 72 (4–12), s. 317, 1942. (niem.). 
  35. ↑ a b E. Khan. Punjabitherium gen. nov. An extinct rhinocerotid of the Siwaliks, Punjab, India. „Proceedings of the Indian National Science Academy”. A. 37 (2), s. 106, 1971. (ang.). 
  36. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 56. (łac.).
  37. ↑ a b c d e E. Dinerstein, Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 144-, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
  38. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 390. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  39. ↑ a b c d e E. Dinerstein: Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. 2011, s. 179. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  40. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Rhinoceros. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
  41. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 637. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  42. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 605.
  43. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 448.
  44. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 431.
  45. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 700.
  46. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 279.
  47. ↑ M. Kretzoi. Präokkupierte und durch ältere zu ersetzende Säugetiernamen. „Földtani Közlöny”. 72 (1), s. 349, 1941. (węg.). 
  48. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 713.
  49. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 301.
  50. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 51.
  51. ↑ a b Jaeger 1959 ↓, s. 221.
  52. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 239.
  53. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 262.
  54. ↑ N.S. Upham, C.J. Burgin, J. Widness, M.A. Becker, H. Handika, J.S. Zijlstra & D.G. Huckaby: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.3) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-09-12]. (ang.).
  55. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 167. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  56. ↑ Taxonomy: Rhinoceros – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-21]. (ang.).
  57. ↑ P.-O. Antoine, D. Becker, L. Pandolfi & D. Geraads: Evolution and Fossil Record of Old World Rhinocerotidae. Appendix 1. Rhinocerotid Genera and Species Recognised in the Old World, from Eocene Times Onwards, with their Stratigraphical and Geographical Ranges and Last References. W: M. Melletti, B. Talukdar & D. Balfour (redaktorzy): Rhinos of the World. Ecology, Conservation and Management. Cham: Springer, 2025, s. 45. ISBN 978-3-031-67168-5. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rhinocerotini&oldid=77591113”