Rodzina Koniecznych z Dzierążni
Rodzina Koniecznych – polska rodzina rolnicza z Dzierążni odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” za pomaganie Żydom podczas II wojny światowej[1][2][3][4].
Życiorysy
[edytuj | edytuj kod]| Data urodzenia |
1888 |
|---|---|
| Data śmierci |
1974 |
| Narodowość |
polska |
| Odznaczenia | |
| |
| Data urodzenia |
1890 |
|---|---|
| Data śmierci |
1974 |
| Narodowość |
polska |
| Odznaczenia | |
|
| |
| Data urodzenia |
22 sierpnia 1922 |
|---|---|
| Narodowość |
polska |
| Odznaczenia | |
|
| |
| Data urodzenia |
5 lipca 1925 |
|---|---|
| Narodowość |
polska |
| Odznaczenia | |
|
| |
| Data urodzenia |
1919 |
|---|---|
| Data śmierci |
2008 |
| Narodowość |
polska |
| Odznaczenia | |
|
| |
Maciej (ur. 1888) i Marianna (ur. 1890) Konieczni wraz z trójką dzieci – Piotrem (ur. 1919), Honoratą (ur. 1922) i Mieczysławem (ur. 1925) – prowadzili gospodarstwo rolne w kolonii Dzierążnia (w części wsi zwanej Ameryka[3][4]), w gminie Działoszyce[1][2].
W czasie II wojny światowej i okupacji, w pobliskich Działoszycach okupanci niemieccy utworzyli getto[5]. Jego likwidacja nastąpiła 2 października 1942 roku. Wówczas około 1500 miejscowych Żydów pognano do Miechowa, a stamtąd deportowano do obozu zagłady w Bełżcu. Około 500 osób uznanych za niezdolnych do transportu, głównie starców, Niemcy zamordowali na miejscu[6].
W czasie okupacji niemieckiej rodzina Koniecznych udzieliła schronienia grupie Żydów, którzy zdołali uciec z getta w Działoszycach; byli wśród nich znajomi Koniecznych, z którymi przed wojną mieli powiązania handlowe[2]. Jako pierwsi, w listopadzie 1942 roku, o schronienie poprosili szewc Chaim Frenkel z synem Zeligiem (ur. 1935)[4]. Wkrótce, w tym samym miesiącu[4], dołączyli do nich członkowie rodzin Olmerów (piekarze), Ikowiczów i Lauferów: Lola (Laja) Olmer z domu Ikowicz (ur. 1907) z mężem Sydneyem (Symchą, ur. 1909), ich syn Lenart (Loke, Lolek, Lejbus), siostra Symchy Tonia (Tobcia, Tola; po mężu Krystal); Manie Laufer (ur. 1914) i jej mąż Morysa (Mońka, ur. 1912), oraz Uszer (Aszer) Rafałowicz (ur. 1910); najpóźniej, w marcu 1943, dołączył do grupy brat Toli, złotnik Borys Ikowicz (Ickowicz, ur. 1915). Początkowo przebywali oni w zabudowaniach gospodarczych należących do gospodarstwa Koniecznych, następnie przygotowano dla nich dwa specjalne schrony (ziemianki, jedną pod domem, drugą pod stodołą)[1][2][4].
Opiekę nad ukrywanymi sprawowała przede wszystkim córka gospodarzy, Honorata Konieczna, przy wsparciu pozostałych członków rodziny (Honorata zajmowała się gotowaniem i praniem, Marianna odbierała z kryjówek wiadra z nieczystościami, a Piotr przynosił ukrywanym różne przedmioty, w tym gazety)[4]. Aby nie wzbudzać podejrzeń sąsiadów, prace w gospodarstwie wykonywano głównie nocą, a ukrywający się mogli jedynie wtedy na krótko opuścić kryjówkę. Mężczyźni z rodziny pełnili nocne warty[1][2].
Z biegiem czasu mieszkańcy okolicy zaczęli domyślać się, że w gospodarstwie mogą przebywać osoby pochodzenia żydowskiego, zwracając uwagę na zwiększone zużycie żywności i częste wypieki chleba. W lecie 1943 roku do niemieckiej żandarmerii w Działoszycach dotarło doniesienie o możliwym ukrywaniu Żydów w gospodarstwie Koniecznych. Podczas rewizji Niemcy zastali w domu jedynie Honoratę i jej ojca, Macieja. Żandarmi grozili im bronią, domagając się wydania ukrywanych osób. Dzięki stanowczej postawie Honoraty, która zaprzeczyła oskarżeniom, i po bezskutecznym poszukiwaniu okolicy, Niemcy odjechali[1][2].
Konieczni kilkakrotnie przechowywali, przez krótsze okresy, również innych żydowskich zbiegów[4].
W 1943 Chaim Frenkel opuścił kryjówkę, został złapany i rozstrzelany[4]. Pozostała dziewiątka ukrywanych Żydów przetrwała wojnę, pozostając u Koniecznych do stycznia 1945 roku, kiedy do wsi wkroczyła Armia Czerwona. Po zakończeniu działań wojennych ocaleni Żydzi na krótko powrócili do Działoszyc; póżniej po pobycie w Gliwicach wyemigrowali do Izraela i Stanów Zjednoczonych, utrzymując kontakt listowny z rodziną Koniecznych[1][2].
W uznaniu za udzieloną pomoc i narażenie życia, 28 grudnia 1988 roku instytut Jad Waszem w Jerozolimie nadał Maciejowi i Mariannie Koniecznym oraz ich dzieciom – Honoracie Rosze-Koniecznej, Mieczysławowi i Piotrowi – tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[1][2].
Według niektórych źródeł, rodzinie pomagała też córka Maria Ostrowska z d. Konieczna (1928-1977); nie została jednak odznaczona[3][4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Polacy ratujący Żydów w czasie Zagłady: przywracanie pamięci. Warszawa, kwiecień 2013, Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich, 2013, s. 29, ISBN 978-83-935994-5-5 [dostęp 2025-10-04].
- ↑ a b c d e f g h Konieczny Maciej & Konieczna Marianna ; Son: Mieczyslaw ; Son: Piotr ; Daughter: Rosa Honorata (Konieczna) [online], @yadvashem [dostęp 2025-10-04] (ang.).
- ↑ a b c Krzysztof Urbański: Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2004, s. 228. ISBN 83-7271-260-3.
- ↑ a b c d e f g h i Historia pomocy – Rodzina Koniecznych | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2020-02-03].
- ↑ Działoszyce | Zapomniane [online] [dostęp 2025-10-04].
- ↑ Robert Kuwałek: Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010, s. 246. ISBN 978-83-925187-8-5.