Roszpunka ząbkowana

Roszpunka ząbkowana
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
Rodzaj	roszpunka
Gatunek	roszpunka ząbkowana
	Nazwa systematyczna
	Valerianella dentata (L.) All.; Fl. Pedem. 1: 4 (1785)
Synonimy
	Fedia dasycarpa Steven; Fedia dentata (L.) Bernh.; Fedia microcarpa Rchb.; Fedia mixta Vahl; Fedia morisonii Spreng.; Fedia rugulosa Hornem.; Masema dentatum (L.) Dulac; Odontocarpa dentata (L.) Raf.; Valeriana locusta var. dentata L.; Valerianella dasycarpa Link; Valerianella dentata (L.) Pollich; Valerianella dentata var. eriocarpa Ewart; Valerianella dentata subsp. eriosperma (Wallr.) Holub; Valerianella dentata f. leiosperma (Wallr.) Kojic; Valerianella dentata var. macrocarpa (Velen.) Ancev, Delip. & M.Popova; Valerianella godayana Fanlo; Valerianella hispidiuscula Mérat; Valerianella lingulata C.Presl; Valerianella morisonii (Spreng.) DC.; Valerianella otodonta Pomel; Valerianella pubescens Mérat;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Roszpunka ząbkowana, roszponka ząbkowana^[4]^[5] (Valerianella dentata (L.) All.) – gatunek rośliny należący do rodziny przewiertniowatych. Występuje w Europie, zachodniej Azji i północno-zachodniej Afryce. W Polsce rozpowszechniony zwłaszcza na południu, na północnym wschodzie nie występuje. Rośnie jako chwast w uprawach polowych.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje od Pakistanu na wschodzie, poprzez Turkmenistan, Iran, Irak, Syrię i Turcję po rejon Kaukazu i południową Rosję, dalej przez Ukrainę, Białoruś sięga po południową część Półwyspu Skandynawskiego oraz pozostały obszar Europy południowej, środkowej i zachodniej, a także północno-zachodnią część Afryki, Wyspy Kanaryjskie i Maderę^[3]^[6].

W Polsce gatunek jest rozpowszechniony w południowej i środkowej części kraju (tam jest najczęściej spotykanym przedstawicielem rodzaju^[7]), rzadki na zachodzie i północnym zachodzie, brak zupełnie go w części północno-wschodniej kraju^[8].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna osiągająca od 15 do 50 cm wysokości, od połowy widlasto rozgałęziona^[7].
Łodyga: Kanciasta, w dole na kantach z włoskami skierowanymi w dół, w górze z zadziorkami^[7].
Liście: Liście odziomkowe o łopatkowatym kształcie tworzą rozetę. Górne liście łodygowe są lancetowate do równowąsko podługowatych. Osiągają do 6 cm długości i 0,5–0,7 cm szerokości. Dolne liście z nielicznymi włoskami tylko u nasady, wyższe z włoskami także na brzegu i czasem też na górnej powierzchni. Od spodu na nerwach zdarzają się zadziorki. U nasady liści znajdują się nierównej długości ząbki^[7].
Kwiaty: Zebrane w podbaldaszki w widlasto rozgałęzionym kwiatostanie złożonym mającym postać dwuramiennej wierzchotki, z pojedynczymi kwiatami w rozwidleniach. Podsadki u nasady frędzlowato ząbkowane. Przysadki wspierające poszczególne kwiaty lancetowate. Kielich widoczny w postaci ząbkowanego rąbka wokół jajowatej zalążni. Korona kwiatu szerokolejkowata, biaława do niebieskawej, z jedną z czterech łatek nieco większą od pozostałych, osiąga do 1,5 mm długości, z czego dolną połowę stanowi rurka^[7].
Owoce: Jajowato stożkowate niełupki, z jednej strony spłaszczone, z drugiej wypukłe, zwieńczone sześcioząbkowym rąbkiem kielicha, z czego jeden ząbek jest większy od pozostałych, trójkątny. Wraz z rąbkiem kielicha owoce osiągają od 2,1 do 3,2 mm długości i od 1 do 1,5 mm szerokości. Wypukła komora nasienna jest żeberkowato obrzeżona i oddzielona bruzdami od części płonnej owocu^[7]. Wyróżniana jest odmiana eriosperma (Wallr.) Janchen, czasem podnoszona do rangi osobnego gatunku V. mixta Dufr., cechująca się owocami pokrytymi hakowatymi włoskami^[5].

Górne liście i podsadki
Fragment kwiatostanu
Pokrój w czasie owocowania
Owoce odm. typowej
Owoce odm. eriosperma

Gatunki podobne: Wszystkie środkowoeuropejskie gatunki roszpunek są podobne (poza wyróżniającą się kulistymi główkami kwiatów i owoców oraz kielichem z wyraźnymi 6 ząbkami roszpunką koroniastą V. coronata). Poza analizą budowy owoców wygodnymi cechami ułatwiającymi rozpoznanie roszpunki ząbkowanej są ząbkowane nasady liści, zwłaszcza frędzlowate ząbki podsadek, oraz obecność pojedynczych kwiatów w rozwidleniach kwiatostanu^[7]^[5].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna kwitnąca w czerwcu i lipcu^[7], czasem do sierpnia^[5]. Rośnie jako chwast w uprawach polowych^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Centauretalia cyani^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Valeriana dentata (L.) All.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-05-05].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 198, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 443-444. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Taxon: Valerianella dentata (L.) Pollich. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-05-05].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Krzysztof Rostański: Rodzina: Valerianaceae, Kozłkowate. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 345-346.
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 570, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).

[powo-3] Valeriana dentata (L.) All.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-05-05].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 198, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[klucz-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 443-444. ISBN 83-01-14342-8.

[grin-6] Taxon: Valerianella dentata (L.) Pollich. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-05-05].

[rostanski-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Krzysztof Rostański: Rodzina: Valerianaceae, Kozłkowate. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 345-346.

[8] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 570, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]