Rurkopławy
| Siphonophora[1] | |||
| Eschscholtz, 1829 | |||
 Physalia physalis | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd |
rurkopławy | ||
| Synonimy | |||
| |||
Rurkopławy, cewiopławy (Siphonophora) – rząd wyłącznie morskich, pelagicznych stułbiopławów (Hydrozoa) tworzących swobodnie pływające, wielopostaciowe kolonie (kormusy) złożone z osobników polipowatych i meduzowatych. Kolonie ich składają się z głównego pnia, na którym osadzone są osobniki o różnej budowie i mające różne znaczenie fizjologiczne. Osobniki meduzowate służą albo do lokomocji jako dzwony pływne i komory powietrzne (pneumatofory), albo wytwarzają komórki rozrodcze. U większości rurkopławów pień jest długi, a osobniki rozmieszczone są na całej jego długości. Wyróżnia się rurkopławy o wydłużonej łodydze i licznych trofozoidach, należące do podrzędu Siphonanthae oraz rurkopławy charakteryzujące się szerokim pniem w kształcie krążka i jednym tylko trofozoidem, należące do podrzędu Disconanthae. Jest to wynik dywergencji filogenetycznej. Rurkopławy występują w ciepłych, pełnosłonych morzach, głównie tropikalnych i subtropikalnych. Przykładowym przedstawicielem jest żeglarz portugalski (Physalia physalis).
Budowa i fizjologia[edytuj | edytuj kod]
Pień kolonii, jak i wszystkie osobniki składają się z ektodermy, entodermy i mezoglei. Część wewnętrzną pnia kolonii zajmuje jama chłonąco-trawiąca, która wchodzi do wszystkich osobników. W ten sposób istnieje łączność między wszystkimi częściami kolonii. Górny koniec pnia, zamknięty ślepo, jest silnie rozszerzony i ma głębokie wklęśnięcie wypełnione gazem, jest to tzw. pęcherz powietrzny – pneumatofor. Na krawędzi otworu, prowadzącego do wnętrza pęcherza, jest mięsień zwieracz, a nabłonek dna pęcherza złożony jest z komórek gruczołowych o zdolności wydzielania gazu o składzie zbliżonym do powietrza. Pęcherz powietrzny pełni rolę aparatu hydrostatycznego, pozwalającego zwierzęciu zmienić swój ciężar właściwy ciała. Gdy pęcherz jest wypełniony gazem, rurkopław pływa przy powierzchni wody. Jednak w przypadku silnego falowania wody powietrze zostaje usunięte z pęcherza przez skurcz ścianek i zwierzę opuszcza się w głąb. Aby ponownie wypłynąć na powierzchnię komórki gruczołowe wydzielają gaz, który zostaje utrzymany w pęcherzu dzięki skurczom mięśnia zwierającego. Poniżej pęcherza, na pniu kolonii, rozmieszczonych jest kilka dzwonów pławnych (nektoforów), mających postać niewielkich meduz ze zredukowanymi czułkami, manubrium i narządami zmysłów. Dzwony pławne służą do poruszania się rurkopławów. Ważną część kolonii stanowią gastrozoidy – czyli osobniki odżywcze. Są one podobne do polipów; u podstawy każdego z nich osadzony jest długi rozgałęziony czułek – arkan. Końce jego rozgałęzień są gęsto usiane parzydełkami. Za pomocą tego czułka odbywa się chwytanie i zabijanie zdobyczy, która zostaje potem przełknięta przez szeroki otwór gębowy gastrozoidu, wewnątrz którego odbywa się trawienie. W koloniach rurkopławów występują też inne, zbliżone do polipów osobniki – palony. Są to uproszczone gastrozoidy ze szczeliną zamiast otworu gębowego i z nie rozwiniętym prostym czułkiem. Mają prawdopodobnie znaczenie wydalnicze. Ważnymi elementami kolonii są meduzoidy płciowe – genofory. Mają one budowę typu meduzy i zawierają gonady. W kolonii występują dwa rodzaje tych meduzoidów – żeńskie i męskie.
Rozmieszczenie osobników w kolonii[edytuj | edytuj kod]
Wierzchołek pnia zajmuje pojedynczy pęcherz powietrzny. Pod nim są rozmieszczone dzwony pławne. Pozostałe osobniki są umieszczone na pniu grupami oddzielonymi pewnymi odstępami. Grupy te nazywane są kormidiami, przy czym każde z nich składa się zwykle z dwu meduzoidów płciowych, gastozoidu i palponu. Kormidia często bywają przykryte specjalną tarczką, będącą też przekształconym osobnikiem.
Rozmnażanie i rozwój[edytuj | edytuj kod]
W czasie rozmnażania płciowego z jaj, które formują się wewnątrz żeńskich meduzoidów, tworzą się larwy planule. Planula szybko przekształca się w larwę bardziej złożoną, na której poszczególne zooidy tworzą się przez pączkowanie.
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Rurkopławy są liczne w morzach ciepłych. Istnieją wśród nich formy drobne, jak i gatunki osiągające duże wymiary, u których długość pnia przekracza 1 m, a długość arkanów jest jeszcze większa. Ciało rurkopławów jest przejrzyste, a poszczególne jego części są jaskrawo zabarwione. Większość Siphonophora pływa całkowicie pogrążona w wodzie, jednak u Physali pęcherz powietrzny, o długości 30 cm, znajdujący się na wierzchołku skróconego pnia, wystaje ponad wodę. Takie rurkopławy nie mogą zanurzyć się pod powierzchnię wody, a ich pęcherz powietrzny służy im jako żagiel.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Do rurkopławów zaliczono około 160 gatunków zgrupowanych w kilkunastu rodzinach podzielonych na podrzędy[2]:
- Calycophorae (Calycophorina)
- Cystonectae (Cystonectina)
- Physonectae (Physophorina)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Siphonophora, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Daly et al. The phylum Cnidaria: A review of phylogenetic patterns and diversity three hundred years after Linneaeus. „Zootaxa”. 1668, s. 127-182, 2007. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- E. Grabda, Zoologia – bezkręgowce Tom I.
- Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
- Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-16108-8.