Rutelowate
| Rutelinae | |
| MacLeay, 1819 | |
.jpg) Chrysina aurigans | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina |
rutelowate |
.jpg)
Rutelowate, zmianowcowate (Rutelinae) – podrodzina lub rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych. Należy tu ponad 4 000 gatunków. Ciepłolubne, rozprzestrzenione kosmopolitycznie. Polifagiczne. Larwy żerują na podziemnych częściach roślin, rozkładającej się materii roślinnej lub kompoście. Dorosłe odżywiają się liśćmi i kwiatami. Niektóre gatunki uznawane za szkodniki.
Taksonomia i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Nazwę Rutelidae wprowadził w 1819 roku W.S. Macleay[1]. Od pracy Blancharda z 1851 takson ten traktowany był jako podrodzina Scarabaeidae[2]. Pod koniec XX wieku głównie wśród entomologów francuskich i włoskich pojawiać się zaczął trend do wynoszenia poszczególnych podrodzin Scarabaeidae, w tym rutelowatych, do rangi rodzin. Takie podejście zwykle jest krytykowane przez entomologów środkowoeuropejskich[3] i rzadko jest logicznie uargumentowane[4]. Prace systematyzujące podział chrząszczy, zarówno Lawrence'a i Newtona z 1995 roku[5], jak i autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku[1], traktują rutelowate jako podrodzinę poświętnikowatych (Scarabaeidae)[5][1]. Według stanu 2016 rok taka systematyka przyjęta jest na stronach Biodiversity Map[6] i BioLib.cz[7]. Rutelowate w randze rodziny występują natomiast w Fauna Europaea[8] oraz Scarabs: World Scarabaeidae Database P. Schoolmeestersa[9]. Trzecią opcją jest stosowane przez niektórych badaczy traktowanie Rutelinae jako podrodziny Melolonthidae[10].
Podział rutelowatych na plemiona jest stabilny, ale niektóre z nich mogą być parafiletyczne[2]. Wyróżnia się 7 plemion[1][2][7]:
- Adoretini Burmeister, 1844
- Alvarengiini Frey, 1975
- Anatistini Lacordaire, 1856
- Anomalini Streubel, 1839
- Anoplognathini MacLeay, 1819
- Geniatini Burmeister, 1844
- Rutelini MacLeay, 1819
Niekiedy do podrodziny tej włącza się również Hopliini[2], które w systematyce Boucharda i innych są zaliczane do Melolonthinae[1]. W przypadku wyniesienia rutelowatych do rangi rodziny Hopliinae bywają doń włączane jako podrodzina[8].
Według stanu na 1972 rok do rutelowatych zalicza się ponad 4100 gatunków, należących do około 200 rodzajów[2].
Polską nazwę zwyczajową rutelowate zaproponował w 1996 roku Marek Bunalski[3]. Wykorzystana została m.in. w Entomologii Stosowanej[11]. Ponadto dla grupy tej spotykana jest polska nazwa zmianowcowate[12].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Chrząszcze małe do średnich[13], o ciele podłużno-owalnym[2], różnorodnie ubarwionym[13]. Dziewięcio- lub dziesięcioczłonowe czułki zwieńczone są trójczłonową buławką. Warga górna, z wyjątkiem Anomalacra, wystaje nieco za wierzchołek nadustka. Odnóża przednie o poprzecznych biodrach[2] i dwuzębnych goleniach[13]. Odnóża środkowej pary mają po dwie przylegające ostrogi na goleniach. Na wszystkich parach nóg pazurki niezależnie ruchome, nierównej długości (na każdej z nóg jeden zredukowany, niekiedy całkiem zanikły), często lekko podzielone na wierzchołkach. Tarczka oraz pygidium za wierzchołkami pokryw widoczne[2].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owady ciepłolubne, polifagiczne[13]. Larwy żerują na rozkładającej się materii roślinnej, kompoście lub organach podziemnych roślin. Dorosłe są fitofagami, odżywiającymi się liśćmi i kwiatami roślin. Imagines mogą uczestniczyć w zapylaniu[2].
Takson kosmopolityczny[2]. W Polsce występują 4 gatunki: nałanek krzyżowiec (A. agricola), nałanek kłosiec (C. segetum), listnik zmiennobarwny (A. dubia) i ogrodnica niszczylistka (P. horticola)[6].
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Niektóre gatunki wymienia się jako szkodniki upraw polowych, sadów, winnic i drzew liściastych[13]. Należą tu m.in. Popillia japonica i gatunki z rodzaju listnik (Anomala)[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ a b c d e f g h i j k Mary Liz Jameson: Rutelinae. [w:] Generic Guide to New World Scarab Beetles [on-line]. UNL State Museum - Division of Entomology. [dostęp 2016-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-15)].
- ↑ a b Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996.
- ↑ Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].
- ↑ a b J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779-1006.
- ↑ a b Rutelinae. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
- ↑ a b Rutelinae. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
- ↑ a b Rutelidae. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
- ↑ P. Schoolmeesters: Scarabs: World Scarabaeidae Database (version Jan 2016). [w:] Species 2000 & ITIS Catalogue of Life [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
- ↑ Andrés Ramírez-Ponce, Alberto Bitar, Daniel Curoe, Two new species of Paranomala (Coleoptera: Melolonthidae: Rutelinae: Anomalini) from Mexico and Costa Rica with remarkable modifications on the pronotum, „Revista Mexicana de Biodiversidad”, 85 (4), 2014, s. 1054–1060, DOI: 10.7550/rmb.45731.
- ↑ Barbara Wilkaniec, Stanisław Burdajewicz, Wojciech Kubasik, Wanda Nowacka, Janusz Nowacki, Hanna Piekarska-Boniecka, Paweł Trzciński: Entomologia Stosowana. Barbary Wilkaniec (red.). Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 2006. ISBN 83-7160-412-2.
- ↑ Przemysław Wylegała, Andrzej Batycki, Krzysztof Zając, Radosław Jaros: Plan Ochrony Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Operat ochrony zwierząt. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008. [dostęp 2016-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-13)].
- ↑ a b c d e Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 16.