Rynek Trybunalski w Piotrkowie Trybunalskim

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rynek Trybunalski
Centrum
Ilustracja
Północna pierzeja Rynku (2015)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Piotrków Trybunalski

Plan
Plan przebiegu ulicy
Położenie na mapie Piotrkowa Trybunalskiego
Mapa konturowa Piotrkowa Trybunalskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Rynek Trybunalski”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Rynek Trybunalski”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Rynek Trybunalski”
Ziemia51°24′29,7″N 19°41′45,9″E/51,408250 19,696070
Multimedia w Wikimedia Commons

Rynek Trybunalski – główny rynek Starego Miasta w Piotrkowie Trybunalskim.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Rynek Trybunalski położony jest w centrum Piotrkowa, około 900 m od dworca PKP i PKS[1]. Rynek jest centralnym punktem dobrze zachowanego średniowiecznego układu urbanistycznego Starego Miasta w Piotrkowie[1].

Z każdego narożnika Rynku odchodzą ulice[1][2]:

Współcześnie rynek nosi nazwę Rynek Trybunalski, natomiast w przeszłości określany był różnymi nazwami, m.in. Stary Rynek, Plac Trybunalski[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Rynek został wytyczony w XIV wieku[1]. Jego wymiary szacowane są na około 50 x 65 m[5], 40 x 60 m[6], 45 x 65 m[7], 50 x 63 m (pow. 2 wężysk)[8]. Z narożników Rynku pierwotnie wychodziło osiem ulic, z których dwie (ul. Sieradzka i Grodzka) prowadziły do bram w murach miejskich Piotrkowa[7].

Rynek pełnił rolę placu targowego – znajdowały się na nim kramy i jatki przeznaczone do prowadzenia handlu, z których pobierano opłaty na rzecz pana miasta[9]. Do połowy XIX w. Rynek pełnił też funkcję centrum administracyjnego miasta, którą utracił po rozebraniu ratusza[10].

Być może w XV wieku na Rynku został wybudowany jednopiętrowy ceglany ratusz, aczkolwiek pewne jest istnienie ratusza dopiero w połowie wieku XVI[11]. W późniejszym czasie ratusz był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w 1611 roku dobudowano do niego wieżę[10]. Obok ratusza znajdowała się waga miejska oraz pręgierz[9]. Ratusz był siedzibą władz miejskich do 1863[10]. Po 1867 roku został rozebrany[10]. Przyjmuje się, że w wiekach XVI–XVIII w ratuszu obradował Trybunał Koronny[10].

Jeszcze w XIX w. kamienice w zachodniej i południowej pierzei miały w przyziemiu głębokie podcienia[12]. W 1839 roku Ignacy Marczewski, piotrkowski budowniczy obwodowy, opracował plan zamurowania podcieni w pierzei zachodniej[12]. Również w 1839 roku rozebrano w południowej pierzei Rynku fasady budynków z podcieniami, co spowodowało zmniejszenie powierzchni kamienic, niewielkie zwiększenie powierzchni Rynku i powstanie nowej linii pierzei południowej[12].

Przekazy[edytuj | edytuj kod]

Rynek i ulice można by to wszystko zasklepić i dachem przykryć, kamienice szczupłe, zwyczajnie trzy okna mające w facjacie, składają rynek, na którego śrzodku stoi ratusz mały, wszystkie kamienie farbowane po wierzchu i we śrzodku, rzadko która jest bez wielkiej sali i prędzej brakuje pokoju wygodnego sypialnego jak przestronnej izby do jadania […] Szczupły rynek tak ma przybliżone okna kamienic do ratusza, że mówiących patronów słyszeć można we wszystkich prawie kamienicach[13].

Franciszek Salezy Jezierski, Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Panorama Rynku – północna, wschodnia i południowa pierzeja (2011)

Zabudowania wokół Rynku pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku, jednak budynki stoją często na fundamentach dawniejszych obiektów, w tym średniowiecznych[1]. Kamienice do XIX w. miały wąskie fasady oraz podcienia wsparte na murowanych słupach, za którymi znajdowały się sklepy[4]. W wyniku licznych pożarów i zniszczeń obecnie kamienice mają w większości elewacje klasycystyczne i eklektyczne, aczkolwiek zachowały się także wcześniejsze detale architektoniczne[3]. Fasady charakterystyczne dla Piotrkowa z czasów I Rzeczypospolitej zostały w większości zastąpione architekturą eklektyczną, typową dla ówczesnych miast gubernialnych[14]. Ujednolicenie stylistyczne zabudowań miało m.in. miejsce w trakcie usuwania zniszczeń po pożarze miasta w 1865 roku[15].

Na kamienicach umieszczone są liczne tablice poświęcone wydarzeniom historycznym i postaciom związanym z miastem[10]. Na płycie Rynku zaznaczony jest zarys fundamentów ratusza, znajduje się tu także zrekonstruowany pręgierz i tablica upamiętniająca 400-lecie powstania Trybunału Koronnego[10][1].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Rynek wraz z całym Starym Miastem wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem 89-IX-35 z 24.07.1948, z 1.02.1962 i z 23.02.2004 jako „dzielnica staromiejska – plac Trybunalski”[16].

Do rejestru zabytków wpisane są budynki[16]:

  • nr 1 – dom, 1. poł. XIX w.
  • nr 2 – dom, XVII, XIX w.
  • nr 3 (Rwańska 1) – kamienica, 1. poł. XVIII, XX w.
  • nr 4 – dom, poł. XIX w.
  • nr 5 – dom, XIX w.
  • nr 7 – kamienica, 1796, 1855, 1903
  • nr 8 (Grodzka 2) – kamienica, (k. XIII), XVIII, 1869
  • nr 9 – dom, poł. XIX w.
  • nr 10 – dom, 2. poł. XVIII w.
  • nr 11 – kamienica, 1770, 1846
  • nr 12 (Łazienna Mokra 2) – dom, XVIII w.

Wszystkie powyższe budynki znajdują się także w gminnej ewidencji zabytków miasta Piotrkowa Trybunalskiego[17].

Galerie[edytuj | edytuj kod]

  • Widoki historyczne
  • Odrys widoku Rynku sprzed pożaru miasta w 1786 roku
    Odrys widoku Rynku sprzed pożaru miasta w 1786 roku
  • Wschodnia i południowa pierzeja (1910–1915)
    Wschodnia i południowa pierzeja (1910–1915)
  • Zachodnia i północna pierzeja (przed 1918)
    Zachodnia i północna pierzeja (przed 1918)
  • Zachodnia pierzeja (przed 1918)
    Zachodnia pierzeja (przed 1918)
  • Wschodnia pierzeja (1925)
    Wschodnia pierzeja (1925)
  • Wschodnia i południowa pierzeja (około 1933)
    Wschodnia i południowa pierzeja (około 1933)
  • Widok Rynku z wieży kościoła św. Jakuba (około 1933)
    Widok Rynku z wieży kościoła św. Jakuba (około 1933)
  • Ratusz przed rozbiórką (XIX w.)
    Ratusz przed rozbiórką (XIX w.)
  • Widoki współczesne
  • Wschodnia i południowa pierzeja (2019)
    Wschodnia i południowa pierzeja (2019)
  • Północna i wschodnia pierzeja (2019)
    Północna i wschodnia pierzeja (2019)
  • Południowa pierzeja (2011)
    Południowa pierzeja (2011)
  • Południowo-wschodni narożnik z ul. Grodzką i Konarskiego (2019)
    Południowo-wschodni narożnik z ul. Grodzką i Konarskiego (2019)
  • Północno-zachodni narożnik z ul. Sieradzką i Rwańską (2007)
    Północno-zachodni narożnik z ul. Sieradzką i Rwańską (2007)
  • Rekonstrukcja pręgierza (2012)
    Rekonstrukcja pręgierza (2012)
  • Kamienice
  • Rynek Trybunalski 1 (Szewska 1)
    Rynek Trybunalski 1 (Szewska 1)
  • Rynek Trybunalski 2 (Sieradzka 2)
    Rynek Trybunalski 2 (Sieradzka 2)
  • Rynek Trybunalski 3 (Rwańska 1)
    Rynek Trybunalski 3 (Rwańska 1)
  • Rynek Trybunalski 4
    Rynek Trybunalski 4
  • Rynek Trybunalski 5 (Plac Czarnieckiego 1)
    Rynek Trybunalski 5 (Plac Czarnieckiego 1)
  • Rynek Trybunalski 6 (Plac Czarnieckiego 10)
    Rynek Trybunalski 6 (Plac Czarnieckiego 10)
  • Rynek Trybunalski 7
    Rynek Trybunalski 7
  • Rynek Trybunalski 8 (Grodzka 2)
    Rynek Trybunalski 8 (Grodzka 2)
  • Rynek Trybunalski 9
    Rynek Trybunalski 9
  • Rynek Trybunalski 10
    Rynek Trybunalski 10
  • Rynek Trybunalski 11
    Rynek Trybunalski 11
  • Rynek Trybunalski 12 (ul. Łazienna Mokra 2)
    Rynek Trybunalski 12 (ul. Łazienna Mokra 2)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Dzielnica staromiejska – plac Trybunalski w Piotrkowie Trybunalskim. Regionalny Katalog Zabytków Województwa Łódzkiego. [dostęp 2019-11-19].
  2. ↑ Open Street Map. [dostęp 2019-11-20].
  3. ↑ a b Gminny program opieki nad zabytkami 2014 ↓, s. 17.
  4. ↑ a b Witanowski 1923 ↓, s. 53.
  5. ↑ Atlas historyczny Polski 1998 ↓, s. 93.
  6. ↑ Sadowski 2013 ↓, s. 269.
  7. ↑ a b Kalinowski i Rutkowski 1954 ↓, s. 86.
  8. ↑ Piotrków Trybunalski i okolice 2008 ↓, s. 73.
  9. ↑ a b Baran-Kozłowski 2017 ↓, s. 34.
  10. ↑ a b c d e f g Rynek Trybunalski. Centrum Informacji Turystycznej. Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego. [dostęp 2019-11-19].
  11. ↑ Sadowski 2013 ↓, s. 269–270.
  12. ↑ a b c Głowacki 1990 ↓, s. 64.
  13. ↑ Głowacki 1990 ↓, s. 62.
  14. ↑ Głowacki 1990 ↓, s. 59.
  15. ↑ Głowacki 1990 ↓, s. 61.
  16. ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2019-11-20].
  17. ↑ Gminny program opieki nad zabytkami 2014 ↓, s. 35.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Atlas historyczny Polski. Województwo sieradzkie i łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Część II Komentarz Indeksy. Henryk Rutkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1998. ISBN 83-86301-75-9.
  • Wojciech Baran-Kozłowski. Prastare dzieje Piotrkowa – czyli słów parę o mieście Piotrkowie. „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”. t. 18 z. 2, s. 21–37, 2017. 
  • Kazimierz Głowacki. Dylematy rewaloryzacji piotrkowskiego Starego Miasta. „Ochrona Zabytków”. 43/2 (169), s. 59–66, 1990. 
  • Gminny program opieki nad zabytkami gminy miasta Piotrków Trybunalski na lata 2015–2018, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego, 2014.
  • Wojciech Kalinowski, Henryk Rutkowski. Piotrków Trybunalski. „Ochrona Zabytków”. 7/2 (25), s. 77–93, 1954. 
  • Piotrków Trybunalski i okolice. Przewodnik turystyczny. Piotrków Trybunalski – Łódź: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego; Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego, 2008. ISBN 978-83-927264-4-9.
  • Łukasz M. Sadowski. Piotrków Trybunalski: miasto królewskie i miasto gubernialne. „Sztuka Europy Wschodniej”. 1, s. 269–277, 2013. 
  • Michał Rawita Witanowski: Przewodnik po Piotrkowie Trybunalskim (z planem miasta). Piotrków: Wydawnictwo Oddziału Piotrkowskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, 1923.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rynek_Trybunalski_w_Piotrkowie_Trybunalskim&oldid=62900624”