Rzeki na Węgrzech

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Obecnie wszystkie rzeki na Węgrzech należą do zlewiska Morza Czarnego. Niegdyś na terenie Węgier istniał również duży obszar bezodpływowy (o powierzchni ponad 5 tys. km²), którego wody trafiały do wówczas endoreicznego jeziora Balaton, jednak w wyniku uregulowania górnego biegu rzeki Sió w październiku 1863 roku, stał się on częścią dorzecza Dunaju[1][2].

Całe terytorium Węgier znajduje się w dorzeczu Dunaju. Mimo że jest on jedyną rzeką główną przepływającą przez ten kraj, sieć rzeczna Węgier, składająca się z drugiej pod względem długości rzeki Europy oraz jej dopływów, jest stosunkowo gęsta i dobrze rozwinięta[3].

Sieć rzeczna w Kotlinie Panońskiej

Najdłuższe rzeki Węgier[edytuj | edytuj kod]

Poniższa tabela przedstawia 10 najdłuższych rzek płynących przez teren Węgier.

Lp. Rzeka Długość w granicach Węgier (km) Długość (km) Komitaty Recypient
1. Cisa (Tisza) 597[4] 966[5]  Szabolcs-Szatmár-Bereg,  Borsod-Abaúj-Zemplén,  Hajdú-Bihar,
 Jász-Nagykun-Szolnok,  Heves,  Bács-Kiskun,  Csongrád-Csanád 		Dunaj
2. Dunaj (Duna) 417[6][7] 2857[3]  Győr-Moson-Sopron,  Komárom-Esztergom,  Pest,  Budapeszt,
 Fejér,  Bács-Kiskun,  Tolna,  Baranya 		Morze Czarne
3. Raba (Rába) 188[8] 311[9]  Vas,  Győr-Moson-Sopron,  Veszprém Dunaj
4. Zagyva 179 179[10]  Nógrád,  Heves,  Jász-Nagykun-Szolnok,  Pest Cisa
5. Hortobágy-Berettyó 167 167[11]  Szabolcs-Szatmár-Bereg,  Hajdú-Bihar,  Jász-Nagykun-Szolnok,  Békés Keresz
6. Ipola (Ipoly) 143[12] 212[9][13]  Nógrád,  Pest Dunaj
7. Drawa (Dráva) 133[14] 749[15]  Somogy,  Baranya Dunaj
8. Keresz (Körös) 129 129[16]  Békés,  Jász-Nagykun-Szolnok,  Csongrád-Csanád Cisa
9. Zala 126[a][17] 126[18]  Vas,  Zala,  Somogy jezioro Balaton
10. Sajó 125[19] 229[20]  Borsod-Abaúj-Zemplén Cisa
Zakole Dunaju pod Wyszehradem
Zakole Dunaju pod Wyszehradem

Rzeki Węgier o największej powierzchni zlewni[edytuj | edytuj kod]

Powierzchnia Węgier liczy około 90 030 km² i w całości znajduje się w dorzeczu Dunaju. W jego obrębie można wyróżnić wiele zlewni dopływów tej rzeki, wśród których mocno wyróżnia się zlewnia Cisy, zajmująca ponad połowę terytorium Węgier (powyżej 46 tys. km²). Ponadto niektóre węgierskie rzeki odprowadzające wodę z rozległych obszarów, jak np. Drawa czy Marusza, nie mają rozbudowanej sieci dopływów na terenie Węgier, a większa część ich zlewni znajduje się często poza granicami tego kraju.

Lp. Rzeka Powierzchnia zlewni (km²) Udział węgierskiej
powierzchni zlewni[b] (%)
Na Węgrzech Całkowita
1. Dunaj 90 030[21] 801 463 11,6
2. Cisa 46 213[22] 157 186 29,4
3. Sió 14 728[23] 14 728 100
4. Keresz 12 942[24] 27 537 47,0
5. Raba 6847[9] 11 327 60,4
6. Drawa 6154[14] 40 154 15,3
7. Hortobágy-Berettyó 5771[24] 5771 100
8. Zagyva 5578[24] 5578 100
9. Sajó 5545[24] 12 708 43,6
10. Szybki Keresz 3248[25] 9211 35,3

Rzeki Węgier o największym przepływie[edytuj | edytuj kod]

Wiele rzek o dużych wielkościach przepływu na terenie Węgier, przez znaczną część swojego biegu płynie poza granicami tego kraju[26]. Dobrym tego przykładem jest m.in. Marusza, która, choć zajmuje 4. miejsce wśród węgierskich rzek o największym przepływie, liczy na terenie Węgier niecałe 50 km, a wielokrotnie dłuższy jej odcinek znajduje się na obszarze Rumunii.

Lp. Rzeka Średnia wielkość
przepływu[27] (m³/s) 		Miejsce pomiaru
1. Dunaj 2350 Budapeszt
2. Cisa 820[28] Segedyn
3. Drawa 653 Aljmaš[c][d]
4. Marusza (Maros) 155 Makó
5. Mura 154,8 Gornja Radgona[c]
6. Bodrog 115 Streda nad Bodrogom[e]
7. Samosz (Szamos) 114 Satu Mare[f][g][29]
8. Keresz 100[30] Gyomaendrőd
9. Sajó 65,6 Ónod
10. Sió 39 Siófok

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Wiele węgierskich rzek meandruje zarówno w środkowym, jak i dolnym biegu, jednak część z nich została uregulowana działalnością człowieka. Po regulacji długość rzek takich jak Cisa została skrócona nawet o kilkaset kilometrów[31], czego skutkiem jest duża liczba starorzeczy w dolinach Dunaju, Cisy i Drawy[32]. Ponadto pomiędzy największymi rzekami i wzdłuż niektórych płynących przez tereny bagienne, utworzono kanały żeglugowe (węg. csatorna), takie jak Keleti-főcsatorna, łączący Cisę z Berettyó, czy Dunavölgyi-főcsatorna, prowadzący wody wzdłuż Dunaju w regionie Międzyrzecza Dunaju i Cisy[33]. Największe zagęszczenie sieci rzecznej występuje na terenach nizinnych Kotliny Panońskiej (Mała i Wielka Nizina Węgierska)[34]. W obrębie Karpat i Kraju Zadunajskiego sieć rzeczna jest bardziej skąpa, a ponadto przez obszary te nie płynie wiele rzek o znaczących wielkościach przepływu.

Geneza[edytuj | edytuj kod]

W neogenie niemal na całym obszarze dzisiejszych Węgier rozciągało się zamknięte Morze Panońskie. Największą rzeką uchodzącą do niego był Dunaj, którego ujście znajdowało się wówczas na południu obecnego Kraju Zadunajskiego, a w dolnym biegu jego wody płynęły wzdłuż obecnej doliny Drawy. W późnym pliocenie, w wyniku fałdowań orogenezy alpejskiej Morze Panońskie zaczęło stopniowo zanikać, formując dzisiejszy teren Kotliny Panońskiej, a Dunaj zmienił bieg w północno-zachodnich Węgrzech na zbliżony do obecnego[35]. Powstał wówczas m.in. przełom Dunaju w okolicy Wyszehradu, poza tym na terenie Wielkiej i Małej Niziny Węgierskiej ukształtowały się doliny dużych rzek odprowadzających wodę z Alpidów, jak na przykład najobszerniejsza dolina Cisy czy doliny mniejszych rzek, takich jak Keresz lub Raba[36]. Niektóre fragmenty rzek były modyfikowane tektonicznie jeszcze w czwartorzędzie, czego dobrym przykładem jest odcinek Dunaju przecinający Węgry południkowo, z północy na południe[37].

Ochrona przeciwpowodziowa i energia wodna[edytuj | edytuj kod]

Elektrownia wodna w Tiszalök

W celu zapobiegania powodziom, które wielokrotnie w historii występowały na obszarze Kotliny Panońskiej (w przypadku Węgier głównie w dolinach Cisy i Dunaju)[38], w procesie regulacji koryt rzecznych utworzone zostały sztuczne zbiorniki wodne, jak na przykład Tisza-tó[39]. Kolejnym ważnym elementem systemu ochrony powodziowej na Węgrzech są stworzone w wyniku działalności człowieka obszary zalewowe (szczególnie w środkowym biegu Cisy). Łączny obszar wszystkich teras zalewowych na terenie Węgier, powstałych zarówno naturalnie, jak i poprzez działalność ludzką, wynosi około 21 200 km² (niemal 23% powierzchni kraju)[40]. Zmiana podejścia do ochrony przeciwpowodziowej nastąpiła wskutek katastrofalnych wezbrań w latach 1997, 1999, 2000 i 2001, po których odstąpiono od hydrotechnicznej regulacji rzek na rzecz zwiększania pojemności retencyjnej dolin i ochrony ich walorów przyrodniczych[41].

Hydroelektrownie nie mają dużego udziału w produkcji energii na Węgrzech[42]. W 2015 roku całkowita moc wytwarzana przez elektrownie wodne wynosiła około 57 MW, z czego prawie połowa (28 MW) została uzyskana przez elektrownię w Kisköre z zaporą na Cisie. Elektrownią wodną, która generowała wówczas drugą największą moc (12,9 MW) jest tama w Tiszalök, korzystająca z przepływu wód tej samej rzeki. Pozostałe elektrownie, umiejscowione m.in. na Kereszu, Rabie czy Hornadzie, nie przekroczyły 3 MW produkowanej mocy[43][44].

Żegluga śródlądowa[edytuj | edytuj kod]

Na obszarze Węgier spławnych jest 1864 km dróg wodnych[45]. Najważniejsze z nich to Dunaj, Cisa, a także Drawa, spośród których największą rolę odgrywa Dunaj, będący częścią VII Paneuropejskiego Korytarza Transportowego[46]. Mimo to, na węgierskich szlakach wodnych niewielki jest udział transportu ładunków (ok. 8–10% na Dunaju i niecałe 2% na Cisie). Najistotniejsze z punktu widzenia transportu towarowego są porty śródlądowe w Dunaújváros i Csepel, gdzie wymiana handlowa w 2019 roku przekroczyła 1 mln ton, a także porty w Baja, Mohaczu, Komárom i port Győr-Gönyű[47]. Dużo większe znaczenie ma transport pasażerski, średnio w ciągu roku w komunikacji śródlądowej na Węgrzech uczestniczy około 7,5 mln pasażerów, spośród których większość korzysta z promów[40].

Jakość wód[edytuj | edytuj kod]

Według danych z międzynarodowego planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Dunaju z roku 2015 większość jednolitych części wód rzecznych była w umiarkowanym stanie ekologicznym[48].

Obszary źródłowe[edytuj | edytuj kod]

Większość rzek płynących przez teren Węgier ma swoje źródła w Alpach, Karpatach lub niewysokich wzniesieniach Kotliny Panońskiej[49]. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest Dunaj, którego źródła znajdują się w niemieckim Schwarzwaldzie[50][51]. Nie licząc tej rzeki oraz Drawy (ze źródłami we Włoszech), a także licznych cieków biorących swój początek na terenie Węgier, wszystkie rzeki przepływające przez ten kraj mają źródła na obszarze 5 państw: Słowacji, Ukrainy i Rumunii na północy i wschodzie[52], a także Słowenii oraz Austrii na zachodzie Węgier[40].

Wschodnia część kraju[edytuj | edytuj kod]

W północno-wschodnich Węgrzech dominują rzeki wypływające ze stoków Wewnętrznych i Centralnych Karpat Zachodnich, takie jak Ipola (źródła w Rudawach Weporskich)[53] czy Hornad (źródła w Niżnych Tatrach)[54]. Ponadto wiele rzek w zlewni górnego i środkowego biegu Cisy, jak również sama Cisa, ma źródła w Karpatach Wschodnich, czego dobrym przykładem jest Bodrog, który powstaje z połączenia rzek Ondawy (ze źródłami w Beskidzie Niskim)[55] i Latoricy (źródła w Beskidach Połonińskich)[56][57]. W miejscu tym należy również wspomnieć o szczególnym przypadku Maruszy, której źródła zlokalizowane są w Wewnętrznych Karpatach Wschodnich, sama rzeka przepływa przez Siedmiogród, a także tworzy przełom między Górami Zachodniorumuńskimi i Karpatami Południowymi, następnie oddając wody Cisie w jej dolnym biegu, w południowo-wschodnich Węgrzech[58]. Pozostałe rzeki płynące przez obszar Węgier na wschód od Cisy, mają swoje źródła w Górach Zachodniorumuńskich, jak na przykład Berettyó (źródła w górach Seș)[59], lub, w przypadku wielu mniejszych rzek i strumieni, na terenie Wielkiej Niziny Węgierskiej.

Środkowa część kraju[edytuj | edytuj kod]

W przypadku środkowych Węgier, najdłuższe rzeki (skupione na północy regionu), jak przykładowo Zagyva, wypływają z węgierskich Karpat, w szczególności z Czerhatu, Mátry, a także Gór Bukowych[60]. Przez środkową i południową część obszaru, położoną w stosunkowo wąskim Międzyrzeczu Dunaju i Cisy, płynie niewiele rzek, a większość z nich ma bardzo małe wartości przepływu. Jest to spowodowane znaczną płaskością terenu między Cisą i Dunajem oraz niedużą powierzchnią zlewisk cieków, które przepływają przez tamten region[24].

Zachodnia część kraju[edytuj | edytuj kod]

Najdłuższe rzeki w zachodnich Węgrzech mają źródła w Alpach Wschodnich. Przykładowo, Drawa wypływa z włoskich Dolomitów[61], a źródła jej najdłuższego dopływu, Mury, znajdują się w masywie Wysokich Taurów[62]. Mimo to, większość rzek w regionie zachodnich Węgier (głównie dopływy Dunaju, Drawy oraz Raby) ma swoje źródła na terenie Średniogórza Zadunajskiego, Wysoczyzn Zadunajskich i Kotliny Zadunajskiej. Rzeki takie jak Marcal (źródła w Lesie Bakońskim)[63] czy Kapos (źródła w Kotlinie Zadunajskiej) cechują się zdecydowanie większą długością i przepływem w porównaniu do cieków wodnych wypływających z obszaru Wielkiej Niziny Węgierskiej[64][65].

Lista większych węgierskich rzek[edytuj | edytuj kod]

Dorzecze Dunaju[edytuj | edytuj kod]

Ujście Bodrogu do Cisy w mieście Tokaj
Most na Rabie w miejscowości Vág
Drawa niedaleko Drávaszabolcs

Zlewisko jeziora Balaton[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Według niektórych źródeł Zala liczy ok. 139 km długości, co plasowałoby ją na 7. miejscu wśród najdłuższych rzek na Węgrzech.
  2. ↑ Wobec całkowitego obszaru zlewni danej rzeki.
  3. ↑ a b Brak danych o pomiarach przepływu na granicy węgiersko-chorwackiej.
  4. ↑ W słoweńskim Mariborze wartość przepływu wynosi około 300 m³/s.
  5. ↑ Nie prowadzono pomiarów przepływu na węgierskim odcinku rzeki.
  6. ↑ Pomiar przeprowadzony ok. 15 km od granicy Rumunii z Węgrami.
  7. ↑ Przed spiętrzeniem dolnego biegu rzeki, średni jej przepływ wynosił około 210 m³/s.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ A Közlekedés [online], www.sulinet.hu [dostęp 2021-01-02].
  2. ↑ János 1886 ↓.
  3. ↑ a b Danube River, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  4. ↑ Megosztom, Feltérképezték a Tisza forrásvidékét | DÉLMAGYAR Szeged, Szeged és környéke [online], DÉLMAGYAR [dostęp 2021-01-05] (węg.).
  5. ↑ Danube + The Tisza River [online], danube.panda.org [dostęp 2021-01-02].
  6. ↑ Danube Commission - Donaukommission - Commission du Danube - Дунайская Комиссия - [online], Danube Commission - Donaukommission - Commission du Danube - Дунайская Комиссия [dostęp 2021-01-05] (ang.).
  7. ↑ Dunai országok
  8. ↑ Lászlóné 2002 ↓.
  9. ↑ a b c Chilton 2011 ↓.
  10. ↑ Jánoshida - Zagyva [online].
  11. ↑ Hortobágy-Berettyó – Körösvidéki Horgász Egyesületek Szövetsége [online] [dostęp 2021-01-02] (węg.).
  12. ↑ Ipoly folyó - tó , horgásztó , horgászvíz részletes adatai [online], pecatavak.hu [dostęp 2021-01-05].
  13. ↑ Szilágyi 2015 ↓.
  14. ↑ a b Szalay 2014 ↓.
  15. ↑ Drawa, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-01-02].
  16. ↑ Duray 2014 ↓.
  17. ↑ Magyarország legnagyobb folyóinak vízgyűjtő területe. Tények Könyve. Kézikönyvtár [online], www.arcanum.hu [dostęp 2021-01-06].
  18. ↑ Kobor 2016 ↓.
  19. ↑ A Sajóról röviden [online], users.atw.hu [dostęp 2021-01-05].
  20. ↑ Шайо [online], bse.sci-lib.com [dostęp 2021-01-02].
  21. ↑ ICPDR 2004 ↓.
  22. ↑ MTDEWD 2010 ↓.
  23. ↑ Sió csatorna - Látnivaló részletei - Siófok Város Hivatalos Weboldala [online], Siófok Város Önkormányzata [dostęp 2021-01-18] (węg.).
  24. ↑ a b c d e ICPDR 2008 ↓.
  25. ↑ Tentiş 2006 ↓.
  26. ↑ Gábor 2015 ↓.
  27. ↑ Vízügyi honlap [online], www.vizugy.hu [dostęp 2021-01-06].
  28. ↑ Tisza [online], www.vizugy.hu [dostęp 2021-01-06].
  29. ↑ Râul Someş - Enciclopedia României - prima enciclopedie online despre România [online], enciclopediaromaniei.ro [dostęp 2021-01-06].
  30. ↑ Кёрёш (река) [online], bse.sci-lib.com [dostęp 2021-01-06].
  31. ↑ Guelmino János: Tisza-parti jegyzetek [online], www.zetna.org [dostęp 2021-01-17].
  32. ↑ Summary [online], www.sulinet.hu [dostęp 2021-01-18].
  33. ↑ Horgászható csatornák hazánkban [online], www.horgasz.hu [dostęp 2021-01-18] (węg.).
  34. ↑ Krzysztof, O Nizinie Węgierskiej [online], Galeria Łódzka, 14 września 2017 [dostęp 2021-01-19] (pol.).
  35. ↑ Chu 2018 ↓.
  36. ↑ Makovinska 2018 ↓.
  37. ↑ Radivojević 2012 ↓.
  38. ↑ Takács 2014 ↓.
  39. ↑ Cartographia, Lake Tisza [online], funiQ [dostęp 2021-01-17] (ang.).
  40. ↑ a b c Hungary. International Commission for the Protection of the Danube River [online], www.icpdr.org.
  41. ↑ Sendzimir, J., P. Magnuszewski, Z. Flachner, P. Balogh, G. Molnar, A. Sarvari, Z. Nagy. Assessing the resilience of a river management regime: informal learning in a shadow network in the Tisza River Basin. „Ecology and Society”. 13, 1, s. 11, 2007. 
  42. ↑ Szuhi Attila, Vízenergia és vízi-erőművek Magyarországon [online], Energiahir.hu, 22 grudnia 2016 [dostęp 2021-01-17] (węg.).
  43. ↑ Megosztom, Átadták a törpe vízerőművet Szentgotthárdon [online], VAOL [dostęp 2021-01-17] (węg.).
  44. ↑ Magyarországi vízierőművek légifotókon [online], www.civertan.hu [dostęp 2021-01-17].
  45. ↑ Transport wodny śródlądowy w Grupie Wyszehradzkiej: Zbliżenie na Węgry - GospodarkaMorska.pl [online], Gospodarka morska - portal branżowy, portal morski [dostęp 2021-01-17] (pol.).
  46. ↑ Węgry – Sekretariat Koordynujący ds. Morskich 17+1 [online], ceec-china-maritime.org [dostęp 2021-01-17].
  47. ↑ 3. Focus on Hungary [online], CCNR - Observation Du Marché [dostęp 2021-01-17] (ang.).
  48. ↑ ICPDR 2015 ↓.
  49. ↑ Prochorow 1978 ↓.
  50. ↑ Magyarország folyói. Sulinet Hírmagazin [online], hirmagazin.sulinet.hu [dostęp 2021-01-05].
  51. ↑ Sundseth 2010 ↓.
  52. ↑ Ukraińcy i Rumuni zanieczyszczają węgierskie rzeki. „To nie jest godne norm europejskich” - napisał węgierski prezydent. DobraPogoda24.pl [online], dobrapogoda24.pl [dostęp 2021-01-06].
  53. ↑ Stelczer 1961 ↓.
  54. ↑ Sándor 2009 ↓.
  55. ↑ Ondawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 533.
  56. ↑ MŽPSR 2014 ↓.
  57. ↑ Latorcza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 98.
  58. ↑ Marusza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 143.
  59. ↑ Izvoarele Barcaului, Muntii Ses. Romania-natura [online], web.archive.org, 18 sierpnia 2013 [dostęp 2021-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-08-18].
  60. ↑ A Zagyvának nincs forrása? [online], A mi vidékünk [dostęp 2021-01-05].
  61. ↑ Drava nell'Enciclopedia Treccani [online], www.treccani.it [dostęp 2021-01-06] (wł.).
  62. ↑ Hornich 2001 ↓.
  63. ↑ Vízállások [online], edukovizig.hu [dostęp 2021-01-06].
  64. ↑ A Marcal folyó honlapja - nyitóoldal [online], web.archive.org, 18 maja 2015 [dostęp 2021-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-18].
  65. ↑ A Pallas nagy lexikona [online], mek.niif.hu [dostęp 2021-01-06].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Rzeki w państwach Europy (Rzeki Europy)

Europa zaznaczona na mapie Ziemi

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rzeki_na_Węgrzech&oldid=72728664”