Sękacz
 |
Ten artykuł od 2011-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
| deser | |
 sękacz podlaski | |
| Inne nazwy |
dziad, bankuch, kołacz |
|---|---|
| Rodzaj |
biszkopt |
| Kuchnia | |
| Miejsce powstania | |
| Obróbka żywności |
pieczenie |
| Odmiany | |
|
mazurski, z Puszczy Rominckiej, sejneński / bankuchen, z Suchowoli | |
| Składniki | |
.jpg)
Sękacz (inaczej dziad, bankuch, kołacz; lit. šakotis, niem. Baumkuchen, Prügelkrapfen; fr. gâteau à la broche, ciasto z rożna) – wypiek cukierniczy z ciasta biszkoptowo-tłuszczowego, pieczonego nad otwartym ogniem na obracającym się rożnie w kształcie drewnianego wałka lub wydłużonego stożka. Pochodzenie tego ciasta jest niejasne. Obecnie regionalna specjalność w Niemczech (góry Harz i Saksonia-Anhalt), Szwajcarii, Francji, Rumunii, Węgrzech, Litwie, Białorusi, Szwecji, a w Polsce na Kaszubach[1] i Suwalszczyźnie.
Forma[edytuj | edytuj kod]
Gotowy sękacz jest podobny do ściętego pnia drzewa z sękami. W wyniku polewania rożna kolejnymi warstwami ciasta w przekroju sękacza widoczne są grubsze warstwy jasnego ciasta przedzielone ciemnymi warstewkami ciasta spieczonego, co przypomina słoje roczne w pniu drzewa. Spływający w trakcie pieczenia nadmiar ciasta tworzy zastygające sople, które w ostatecznym efekcie naśladują sęki. Gotowy sękacz może być pokryty lukrem lub czekoladą.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia sękacza w jego obecnej postaci sięga prawdopodobnie średniowiecza. Polacy poznali przepis na sękacz i technologię jego produkcji od Jaćwingów, plemienia bałtyckiego zamieszkującego w średniowieczu tereny na północ od Mazowsza. Ten rodzaj dużego ciasta mógł być łatwo wykonywany na otwartych paleniskach kuchni tamtych czasów, a jego efektowny, naśladujący twór przyrody kształt odpowiadał gustom epoki. W dalszej perspektywie historycznej technika pieczenia ciasta nad otwartym ogniem na rożnie była znana od czasów prehistorycznych.
Obecnie tradycja pieczenia sękacza zachowała się w różnych miejscach w Niemczech (Niemcy środkowe, zwłaszcza rejon gór Harzu), Szwajcarii, we Francji, Rumunii, na Węgrzech, na Litwie, na Białorusi, w Szwecji, we wschodniej Polsce oraz na Kaszubach. Sękacz stał się też jednym z ulubionych ciast w Japonii, gdzie jest również obecnie wypiekany.
O pochodzeniu sękacza istnieją rozmaite, zwykle sprzeczne ze sobą, legendy. Według jednej z nich najstarszy przepis pochodzi od wędrownego średniowiecznego czeladnika, który służąc u pewnego piekarza pierników w Berlinie zaznajomił go z ciastem, którego wyrób poznał w czasie pobytu w Chociebużu. Z Berlinem łączy też sękacz notatka z 1682 r. w dziele Johannesa Sigismunda Elsholza lekarza nadwornego elektora saskiego pt. Gewürztes Brot und von allerhand Gebackenes (Chleb korzenny i o wszelkich wypiekach), która wymienia Baumkuchen[2], po łacinie Placenta cylindrica, jako specjalność berlińską.
W Polsce tradycja uznaje, że pierwsze sękacze upieczono w miejscowości Berżniki koło Sejn na Suwalszczyźnie z okazji odwiedzin królowej Bony. Według innych podań sękacze zostały sprowadzone na Litwę z Niemiec przez Radziwiłłów, a następnie za pośrednictwem szlacheckich dworów trafiły do bogatszych chałup chłopskich.
Odmiany wpisane na listę produktów tradycyjnych[edytuj | edytuj kod]
Sękacz mazurski – wpisany na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi dnia 1 stycznia 2006 roku w kategorii Wyroby piekarnicze i cukiernicze w woj. warmińsko-mazurskim[3].
Sękacz z Puszczy Rominckiej – również wpisany na tą samą listę dnia 15 października 2020 roku[4].
Sękacz sejneński / bankuchen – wpisany na listę produktów tradycyjnych w dnia 13 marca 2006 roku w kategorii Wyroby piekarnicze i cukiernicze w woj. podlaskim[5].
Sękacz z Suchowoli – również wpisany na tą samą listę dnia 7 sierpnia 2014 roku[6].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- mrowisko, ciasto podobne w formie
- kurtoszkołacz
- Baumkuchen
- trdelník
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Krótka historia ciasta pieczonego na drewnianym wałku.. [dostęp 2016-05-03]. (pol.).
- ↑ Poradnik Językowy – archiwum cyfrowe, poradnik-jezykowy.uw.edu.pl [dostęp 2023-12-03].
- ↑ Sękacz mazurski - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2023-12-03] (pol.).
- ↑ Sękacz z Puszczy Rominckiej - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2023-12-03] (pol.).
- ↑ Sękacz sejneński / bankuchen - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2023-12-03] (pol.).
- ↑ Sękacz z Suchowoli - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2023-12-03] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jadwiga A. Spiel i inni, Skład chemiczny, cechy sensoryczne i właściwości przeciwutleniające sękacza mazurskiego, PTTŻ – Polskie Towarzystwo Technologii Żywności, wydawnictwo naukowe, 2011, s. 120 [dostęp 2023-12-03] (pol.).