Służba Bezpieczeństwa Ukrainy
 Logo SBU | |
 Flaga SBU | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia |
20 września 1991 |
| Szef | |
| Zatrudnienie |
ok. 29 000 osób (2017) |
| Adres | |
| ul. Wołodymirska 32-35, Kijów | |
Położenie na mapie Kijowa  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego  | |
 50°27′02,4966″N 30°30′56,9008″E/50,450693 30,515806
| |
| Strona internetowa | |
Służba Bezpieczeństwa Ukrainy, SBU (ukr. Служба безпеки України) – ukraińska służba specjalna podległa Prezydentowi Ukrainy, kontrolowana przez Radę Najwyższą Ukrainy. Powstała 20 września 1991 z ukraińskich struktur radzieckiego KGB. Do zadań SBU należy m.in. kontrwywiad, ochrona informacji niejawnych, kontrola proliferacji materiałów przydatnych do produkcji broni masowego rażenia. Walka z przestępczością gospodarczą, przestępczością komputerową itd.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Powstała we wrześniu 1991 Służba Bezpieczeństwa Ukrainy jest następczynią struktur KGB działających w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. W formacji pozostawiono większość byłych funkcjonariuszy radzieckich[1]. Pierwszym szefem SBU został gen. Nikołaj Gołuszko[2].
SBU prowadziła śledztwo w sprawie morderstwa dziennikarza Heorhija Gongadze, o którego zlecenie zamordowania oskarżano prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmę[3]. 6 lutego 2008 SBU opublikowała tzw. Księgę faktów, dokument mający być dowodem na brak udziału OUN-B w mordach dokonywanych podczas II wojny światowej na Żydach. Zdaniem wielu historyków, tak ukraińskich, jak i zagranicznych, źródło to jest mistyfikacją[4][5].
W 2009 r. formacji udało się ujawnić siedmiu szpiegów i szesnastu agentów obcych służb działających na terenie Ukrainy[6]. W 2010 funkcjonariusze SBU mieli zastraszać działaczki kobiecego ruchu Femen[7].
Według oficjalnych danych ukraińskiej parlamentarnej Komisji Bezpieczeństwa Narodowego z lutego 2016, po aneksji Krymu przez Federację Rosyjską struktury SBU opuściło 10% personelu formacji[8][9].
21 grudnia 2017 funkcjonariusze SBU aresztowali dwóch ukraińskich urzędników państwowych pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Rosji[10].
Podział[edytuj | edytuj kod]
Po reformie 14 października 2005 działalność wywiadowczą przejęła i prowadzi Служба зовнішньої розвідки України, Służba Zownisznioji Rozwidky Ukrajiny (pol. Służba Wywiadu Zagranicznego Ukrainy). SZR prowadzi wywiad jako jedyna służba specjalna poza Головне управління розвідки Міністерства оборони України (Głównym Zarządem Wywiadu Ministerstwa Obrony Ukrainy) – wywiad wojskowy.
W 2017 r. Służba Bezpieczeństwa Ukrainy zatrudniała około 29 tysięcy pracowników[11].
Łamanie praw człowieka i naruszanie wolności słowa przez SBU[edytuj | edytuj kod]
Funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa Ukrainy dopuścili się łamania praw człowieka podczas poszukiwania seryjnego mordercy Anatolija Onoprijenki. Jurij Mozola, pierwszy podejrzany w śledztwie, zmarł w obwodowym areszcie SBU we Lwowie, w wyniku długotrwałych tortur[12].
W 2008 r. część deputowanych Rady Najwyższej Ukrainy zwróciła się do prokuratury w sprawie zbadania oskarżeń o łamanie prawa przez szefa SBU[13].
Według raportów misji obserwacyjnej ONZ ds. praw człowieka na Ukrainie, personel SBU jest odpowiedzialny za liczne przypadki łamania praw człowieka, takie jak wymuszone zaginięcia, przemoc seksualna i tortury[14][15][16][17].
W 2016 r. Amnesty International i Human Rights Watch poinformowały, że SBU prowadzi tajne więzienia, w których cywile są przetrzymywani w odosobnieniu, poddawani niewłaściwemu traktowaniu i torturom[18]. Dziennikarze „Ukraińskiej prawdy” dotarli do informacji o istnieniu jednego w takich ośrodków w Charkowie[19].
Ukraiński Helsiński Związek Praw Człowieka uważał SBU za głównego naruszającego prawa człowieka na Ukrainie[20].
W grudniu 2017 misja Organizacji Narodów Zjednoczonych na Ukrainie wyraziła zaniepokojenie sytuacją wolności opinii i wypowiedzi na Ukrainie, która stoi w obliczu „narastających wyzwań”. Według doniesień ONZ SBU wykorzystuje szeroką interpretację i stosowanie ukraińskiego kodeksu karnego wobec niezależnych ukraińskich dziennikarzy, blogerów i działaczy medialnych[21].
Szefowie Służby Bezpieczeństwa Ukrainy[edytuj | edytuj kod]
- Mykoła Gołuszko (20 września 1991 – 6 listopada 1991)
- Jewhen Marczuk (6 listopada 1991 – 12 lipca 1994)
- Wałerij Malikow (12 lipca 1994 – 3 lipca 1995)
- Wołodymyr Radczenko (3 lipca 1995 – 22 kwietnia 1998)
- Łeonid Derkacz (22 kwietnia 1998 – 10 lutego 2001)
- Wołodymyr Radczenko (10 lutego 2001 – 2 września 2003)
- Ihor Smeszko (4 września 2003 – 4 lutego 2005)
- Ołeksandr Turczynow (4 lutego 2005 – 8 września 2005)
- Ihor Driżczany (8 września 2005 – 22 grudnia 2006)
- Wałentyn Naływajczenko (p.o., 22 grudnia 2006 – 11 marca 2010)
- Wałerij Choroszkowski (11 marca 2010 – 18 stycznia 2012)
- Ihor Kalinin (3 lutego 2012 – 9 stycznia 2013)
- Ołeksandr Jakymenko (9 lutego 2013 – 24 lutego 2014)
- Wałentyn Naływajczenko (24 lutego 2014 – 2 lipca 2015)
- Wasyl Hrycak (2 lipca 2015 – 29 sierpnia 2019)
- Iwan Bakanow (od 29 sierpnia 2019-17 lipca 2022[22])
Funkcjonariusze SBU polegli w trakcie wojny na wschodzie Ukrainy[edytuj | edytuj kod]
- kpt. Genadij Biłyczenko – kwiecień 2014
- kpt. Dmitrij Manzik – marzec 2015
Medale za posługę lat w SBU[edytuj | edytuj kod]
-
10 lat służby -
15 lat służby -
20 lat służby -
25 lat służby
.png){kind=small}
.png){kind=small}
.png){kind=small}
.png){kind=small}
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ How Russian Spy Games Are Sabotaging Ukraine’s Intelligence Agency – WSJ [online], web.archive.org, 19 maja 2017 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-19].
- ↑ Українські спецслужби. Перемоги і поразки останнього століття [online], Радіо Свобода [dostęp 2020-10-26] (ukr.).
- ↑ Як розкривали справу Гонгадзе [online], web.archive.org, 12 marca 2007 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2007-03-12].
- ↑ Falsifying World War II history in Ukraine – May. 08, 2011 [online], KyivPost [dostęp 2020-10-26].
- ↑ Марко Царинник: Історична напівправда гірша за одверту брехню [online], LB.ua [dostęp 2020-10-26].
- ↑ Seven spies, 16 special service agents exposed in Ukraine in 2009 – Dec. 30, 2009 [online], KyivPost, 30 grudnia 2009 [dostęp 2020-10-26].
- ↑ Kiev’s Topless Protestors: 'The Entire Ukraine Is a Brothel’ [online], web.archive.org, 3 listopada 2011 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2011-11-03].
- ↑ Після анексії Крим покинули лише 10% співробітників СБУ [online], Українська правда [dostęp 2020-10-26] (ukr.).
- ↑ Після анексії Криму на материк виїхало лише 217 співробітників СБУ [online], Українська правда [dostęp 2020-10-26] (ukr.).
- ↑ Ukraine may have just sniffed out two Russian spies among its ranks [online], Newsweek, 21 grudnia 2017 [dostęp 2020-10-26] (ang.).
- ↑ У СБУ розповіли, скільки співробітників працює в спецслужбі [online], glavcom.ua [dostęp 2020-10-26] (ukr.).
- ↑ Amnesty International Report 1997 – Ukraine [online], web.archive.org, 8 października 2012 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-08].
- ↑ Ukrainian MPs ask prosecution to probe Security Service head on several claims [online], web.archive.org, 28 grudnia 2008 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2008-12-28].
- ↑ https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/UAReport19th_EN.pdf.
- ↑ https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/ReportCRSV_EN.pdf.
- ↑ Правозахисники: і бойовики, і СБУ незаконно утримують людей [online], Українська правда [dostęp 2020-10-28] (ukr.).
- ↑ Потаємні місця несвободи: що ховає СБУ від делегації ООН проти катувань [online], www.eurointegration.com.ua [dostęp 2020-10-28].
- ↑ Ukraine: „You don’t exist”: Arbitrary detentions, enforced disappearances, and torture in Eastern Ukraine [online], www.amnesty.org [dostęp 2020-10-26] (ang.).
- ↑ ЗМІ знайшли нові факти існування таємного ізолятора СБУ [online], Українська правда [dostęp 2020-10-28] (ukr.).
- ↑ Правозахисники назвали СБУ головним порушником прав людини [online], Українська правда [dostęp 2020-10-28] (ukr.).
- ↑ https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/UAReport20th_EN.pdf.
- ↑ Prezydent Zełenski zwolnił szefa SBU i prokurator generalną. Może chodzić o pomoc zdrajcom [online], wiadomosci.onet.pl [dostęp 2022-07-17] (pol.).