s/y Witeź

s/y Witeź

Bandera	Polska
Właściciel	YKP
Armator	Port Gdynia
Historia
Data wycofania ze służby	1939
Dane techniczne
Długość całkowita (L)	12,5 m
Szerokość (B)	2,7 m
Zanurzenie (D)	1,2 m
Pojemność	5,7 RT
Ożaglowanie
Typ ożaglowania	slup Marconi
Liczba żagli	2
Powierzchnia ożaglowania	75 m²
Wysokość masztów	17
Liczba masztów	1

Witeź – pierwszy polski jacht pełnomorski, zakupiony w roku 1925 dla założonego w tym samym roku Yacht Klubu Polski. Jednostka, na której polscy żeglarze wypłynęli po raz pierwszy – pod dowództwem gen. Mariusza Zaruskiego – na Morze Bałtyckie.

Żeglarstwo po odzyskaniu niepodległości Polski

Dostęp do Bałtyku Polska odzyskała w roku 1919, na mocy Traktatu wersalskiego. Wkrótce do kraju wrócili z zagranicy żeglarze, m.in. gen. Mariusz Zaruski, Antoni Aleksandrowicz, Konstanty Maciejewicz. Zaczęto tworzyć żeglarskie stowarzyszenia i kluby, m.in. Otton Weiland powołał Stowarzyszenie Przyjaciół Żeglarstwa, powstał Chojnicki Klub Żeglarski (Charzykowy) i inne.

W roku 1924 utworzono Yacht Klub Polski (rejestracja w dniu 10 grudnia 1924) liczący początkowo 25 członków. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego został Antoni Aleksandrowicz, który opracował statut klubu. W dniu 6 lutego wybrano władze klubowe; pierwszym komandorem YKP został gen. Mariusz Zaruski – od 1923 roku adiutant generalny prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, autor pierwszego polskiego podręcznika żeglarstwa („Współczesna Żegluga Morska”, wyd. 1904, 1919–1920). Antoni Aleksandrowicz pełnił funkcję wicekomandora. Opracował regulaminy klubowe i zaprojektował flagę, proporzec, znak pieczęci, ubiór klubowy.

Ich starania doprowadziły do kupna w Gdańsku, w lipcu 1925 roku, używanego jachtu pełnomorskiego, nazwanego „Witeż”. Wkrótce Klub zbudował własną przystań (pierwszą – na Wiśle, według projektu A. Aleksandrowicza), zakupił łodzie żaglowe, a wśród nich – poza „Witeziem” – kolejne jednostki morskie („Carmena", Junak", „Jurand" i inne). Zakupiono również – dla celów szkoleniowych – morski kuter „Gryf". Rejsy szkoleniowe Młodzieżowej Kadry Żeglarskiej prowadzono na Wiśle i na morzu, m.in. w ramach przysposobienia wojskowego w bazie Marynarki Wojennej w Gdyni-Oksywiu).

Cele działań wyrażał Zaruski m.in. w słowach:

… pomimo odzyskania wybrzeża morskiego jesteśmy dotychczas lądowym społeczeństwem, nie mamy zaufania do morza, boimy się jemu swe kapitały powierzyć – kategorie naszego myślenia są czysto lądowe. Jak najspieszniej potrzeba nam się zabrać do pracy, … , wychować pokolenie ludzi znających morze, rozmiłowanych w nim do najwyższej tęsknoty. Niech jachty nasze staną się pionierami tej idei, niech rozwiną bandery polskie na wszystkich morzach Europy.

Charakterystyka jachtu Witeź

Jacht „Witeź” był małym jachtem morskim, bardziej regatowym niż turystycznym. Miał ożaglowanie typu Marconi o powierzchni 75 m², stosunkowo dużej jak na małe wymiary kadłuba – długość 12,5 m, szerokość 2,7 m i zanurzenie 1,5 m. Cytując opinię gen. Zaruskiego:

Jest to typ statku żag­lo­wego, któremu w razie ciszy morskiej wystarczy, ażeby załoga w żagle dmuchała, a wnet się porwie do lotu.

Wbrew opiniom, że jacht nie zapewnia bezpieczeństwa w czasie rejsów morskich, taką decyzję podjęto. Gen. Zaruski pisał:

należało koniecz­nie odbyć wycieczkę dalszą, ażeby zachęcić wątpiących, pokazać na żywym przykła­dzie, że jacht nie tylko do zdobycia puharu na regatach służy, lecz może iść w zamorskie, dalekie nawet kraje.

Pierwsze rejsy

Rejs Polska–Szwecja–Dania (20 – 30 sierpnia 1925)

Po kilkudniowych przygotowaniach (w zaopatrzeniu jachtu pomogła marynarka wojenna, m.in. przekazując szczegółowe mapy) 20 sierpnia 1925 roku „Witeź” wyszedł w morze z południowego molo portu morskiego w Gdyni. Załogę stanowili: Mariusz Zaruski jako kapi­tan statku, Antoni Aleksan­dro­wicz jako zastęp­ca kapi­tana oraz dwaj człon­ko­wie YKP, żeglarze – Michał Laudański i Helio­dor Sztark, „konsul-kuk”, polski konsul w Kolonii i na Murmanie (w rejsie brał też udział p. B.). Jacht był żegnany przez kapitana portu z żoną i nieliczne grono zainteresowanych. Na morzu odebrał nadane kodem flagowym życzenia „Szczęśliwej drogi” od ORP "Podhalanin".

Witeź w porcie Rønne
(fot. Antoni Aleksandrowicz)

Płynął wzdłuż brzegu do Gdańska, a następnie wybrał kierunek na Latarnię Morską na Helu i dalej, na Rozewie i Latarnię Morską w Jastarni. O świcie następnego dnia minęli Latarnię Morską Rozewie i wybrali kurs na Karlshamn (Szwecja) – cel rejsu.

Po wyjściu z Karlshamn napotkano sztorm, w tym biały szkwał, który położył jacht, jednak nie doszło do uszkodzeń. Ze względu na niesprzyjającą pogodę zatrzymano się w zacisznej przystani na Han-ö – szwedzkiej skalistej wysepce z latarnią morską, z populacją 250 mieszkańców trudniących się rybołówstwem. Następnego dnia ominęli przylądek Hammeren (zob. Hammershus) na Bornholmie i zacumowali w Rønne. M. Zaruski wspominał owacyjne przyjęcie załogi „Witezia” przez duńskich marynarzy. W trasie powrotnej jacht ponownie dzielnie walczył z silnymi szkwałami. Warunki w Zatoce Gdańskiej przez 5 dni uniemożliwiały wejście do Gdyni. Ostatecznie pierwszy polski rejs bałtycki zakończył się w tym samym miejscu, w którym został rozpoczęty 10 dni wcześniej (M. Zaruski: „Tłumów i tym razem nie było”).

Kolejne rejsy morskie

W roku 1926 zorganizowano dwa zagraniczne rejsy na „Witeziu”:

• do Szwecji, Danii i Niemiec (dowodzący: komandor H. Pistl),
• do Szwecji (dowodzący: gen. M. Zaruski).

W drugim z tych rejsów (trzecia wyprawa „Witezia”) do załogi jachtu należeli: komandor Witold Żelechowski, Michał Laudański, Janusz Albrecht i Stanisław Bobiński. W kolejnym, czwartym rejsie „Witezia” uczestniczyli: gen. Zaruski (kapitan), Stanisław Kosko (zastępca kapitana), Michał Laudański, Feliks Hłasko i Antoni Żmigrodzki.

W roku 1927 zorganizowano wyprawę do Łotwy i Szwecji (czwarty rejs gen. Zaruskiego), a w lecie 1928 roku – rejs do Kopenhagi (załoga: gen. M. Zaruski, Michał Laudański, Zygmunt Horyd, Stanisław Mańkowski i Feliks Wadowski).

Relacje Mariusza Zaruskiego z rejsów na „Witeziu”

Okładka broszury M. Zaruskiego (1925)

Mariusz Zaruski opublikował cztery broszury o wyprawach na „Witeziu”. We wstępie do pierwszej z nich wydawca napisał m.in.:

Oddając do druku opis pierwszej podróży yachtu polskiego na wody zagraniczne, żywimy nadzieję, że stanie się on zachę­tą dla wszyst­kich, intere­su­ją­cych się rozwo­jem naszej żeg­lugi i spor­tów wod­nych, do wypró­bo­wa­nia sił swoich na morzu, pośred­nio zaś – do opa­no­wania przez nas morza.

Kolejne broszury dotyczą rejsów z lat 1925–1928:

• rejs pierwszy – Żaglowym yachtem przez Bałtyk. Pierwsza podróż yachtu polskiego do Szwecji 20 VIII–30 VIII 1925, Warszawa 1925,
• rejs trzeci – Na pokładzie „Witezia”. Trzecia podróż żaglowego yachtu „Witeź” w r. 1926 do Szwecji, Wydawnictwo Yacht-Klubu Polskiego, Warszawa 1927,
• rejs czwarty – Na yachcie „Witeź”. Czwarta podróż żaglowego yachtu „Witeź” w r. 1927 do Łotwy i Szwecji, Instytut Wydawniczy Ligi Morskiej i Rzecznej, Warszawa 1928,
• rejs piąty – Moja czwarta podróż na „Witeziu”, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1930.

Wszystkie cztery broszury wydano ponownie jako III rozdział książki Na skrzydłach jachtów pt. Na jachcie „Witeź” .

Zobacz też

• s/y Witeź II