Salomon August Andrée

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Salomon August Andrée
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

18 października 1854
Gränna

Data i miejsce śmierci

październik 1897
Wyspa Biała

Zawód, zajęcie

inżynier, fizyk, aeronauta i badacz polarny

Multimedia w Wikimedia Commons

Salomon August Andrée, znany także jako S.A. Andrée (ur. 18 października 1854 w Grännie w Szwecji, zm. w październiku 1897 na Wyspie Białej w archipelagu Svalbard) – szwedzki inżynier, fizyk, aeronauta i badacz polarny, który zginął podczas nieudanej próby zdobycia bieguna północnego balonem napełnionym wodorem.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Salomon August Andrée urodził się 18 października 1854 roku w Gränna w południowej Szwecji[1]. Był piątym dzieckiem farmaceuty Klasa Georga Andrée i jego żony Miny[1]. W 1871 roku podjął studia w sztokholmskim Królewskim Instytucie Technicznym, które ukończył w 1874 roku[1]. Po zakończeniu nauki pracował początkowo przez dwa lata jako inżynier-projektant w Sztokholmie[1].

W 1876 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych jako asystent działu szwedzkiego na wystawie światowej w Filadelfii[2]. Tam zapoznał się z technologią żeglugi powietrznej balonami[1]. Spotkał się tam z amerykańskim pionierem baloniarstwa Johnem Wisem (1808–1879) i przeczytał prace szwedzkiego meteorologa Carla Fabiana Björlinga (1839–1910) o wiatrach w zachodniej Europie Om vindarnas lagar och försöken till väderleksförutsägelser[3].

W kolejnym roku odbył kurs z zakresu ekonomii narodowej[2]. W latach 1880–1882 pracował jako asystent swojego dawnego profesora Gustafa Roberta Dahlandera (1834–1903) w Królewskim Instytucie Technologii[1].

W 1882 roku brał udział w szwedzkiej wyprawy do Svalbardu zorganizowanej pod kierownictwem Nilsa Ekholma (1848–1923) w ramach pierwszego Międzynarodowego Roku Polarnego ustanowionego z inicjatywy Karla Weyprechta (1838–1881)[1]. Przez rok miały być prowadzone skoordynowane pomiary fizyczne i meteorologiczne w całorocznych stacjach na terenie całej Arktyki[1]. Szwedzka wyprawa miała spędzić roku w Mosselbukta, lecz z uwagi na ciężkie warunki ostatecznie stacjonowała na Kapp Thordsen w Isfjorden, gdzie już od 1872 roku stał budynek[1] wzniesiony na potrzeby firmy eksploatującej fosforyty[4]. Andrée był odpowiedzialny za prowadzenie badań nad zjawiskami elektrycznymi w atmosferze[1]. Po powrocie opublikował wyniki swoich badań[1]. Jednak z uwagi na pomyłki popełnione przez Andrée przy wyliczeniu zapasu nafty na potrzeby ekspedycji, której nafty zabrakło, wyniki jego badań były kwestionowane przez Ekholma[1].

Po powrocie ze Svalbardu Andrée krótko pracował na stanowisku technicznym w Królewskim Instytucie Technologicznym, a następnie rozpoczął pracę w urzędzie patentowym, gdzie od 1895 roku pełnił funkcję głównego inżyniera[1]. W 1891 roku został wybrany do rady miasta Sztokholmu z listy partii liberalnej – opowiadał się za skróceniem czasu pracy pracowników miejskich i zaproponował budowę podziemnej sieci obejmującej wodociągi, kanalizację, sieć elektryczną[1].

W 1892 roku Andrée poznał Francesco Cettiego, pilota balonów i wkrótce dzięki dotacji fundacji Larsa Hierty (1801–1872) kupił własny balon „Svea”[2]. Na przestrzeni dwóch lat odbył 9 lotów, podczas których prowadził badania naukowe[1]. Prawdopodobnie jako pierwszy w Szwecji wykonał zdjęcia lotnicze[1]. Jako pierwszy odbył lot balonem ze Szwecji do Finlandii[2]. Przeleciał ponad 1300 km w ciągu mniej niż 40 godzin przy średniej prędkości 30 km na godzinę[3]. Podczas lotów doszedł do wniosku, że do sterowaniem balonem można używać lin do kontrolowania wysokości lotu[5]. Wkrótce zaczął planować wyprawę balonem na biegun północny[3].

Wyprawa balonowa na biegun północny[edytuj | edytuj kod]

Członkowie wyprawy Andréego: Nils Ekholm, Nils Strindberg i S. A. Andrée (1896)
Balon „Örnen” po rozbiciu (1897)
Uroczystość przywiezienia szczątków członków wyprawy Andréego do Sztokholmu (1930)
 Główny artykuł: Wyprawa balonowa Andréego.

3 lutego 1895 roku Andrée przedstawił propozycję zbadania północnego regionu polarnego przy użyciu balona[3]. Zaproponował dwie ekspedycje – lot nad biegun północny i z powrotem w 43 godziny oraz przelot nad Oceanem Arktycznym w 6 dni[5]. Uzyskawszy wsparcie Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk[5], króla Szwecji Oskara II (1829–1907), Alfreda Nobla (1833–1896) i Oscara Dicksona (1823–1897) zorganizował w 1897 roku taką wyprawę[2]. Budowę nowoczesnego balonu dostosowanego do potrzeb ekspedycji zlecił francuskiemu konstruktorowi balonów Henriemu Lachambre (1846–1904)[1]. Balon miał być m.in. wyposażony w ciemnię, tak by Andrée mógł wywoływać zdjęcia na pokładzie i przesyłać je gołębiami do Szwecji[5].

Na miejsce startu obrano wybrzeże zatoki Virgohamna w północnej części wyspy Danskøya na północno-zachodnim krańcu Svalbardu[2]. Oprócz Andréego w skład załogi wszedł Nils Ekholm i fotograf Nils Strindberg (1872–1897)[2]. Pierwsza próba startu w 1986 roku nie powiodła się z uwagi na brak wiatru z południa[2][6]. Ekholm zrezygnował z uczestnictwa w wyprawie[1].

Udany start balonu „Örnen” nastąpił rok później – 11 lipca 1897 roku[6]. Oprócz Andréego w skład załogi wszedł także inżynier Knut Frænkel (1870–1897) i Nils Strindberg; członkiem rezerwowym był Vilhelm Swedenborg (1869–1943)[3]. Początkowo balon przemieszczał się bardzo szybko, lecz po dwóch dniach, na szerokości 83°N wskutek mrozu i oblodzenia, został zepchnięty na pak lodowy, a załoga zdecydowała się na lądowanie[3]. Wylądowano ok. 500 km od Danskøya i ok. 700 km od bieguna[3]. Ostatnia wiadomość o wyprawie pochodziła z 16 lipca, kiedy to załoga statku wielorybniczego złapała gołębia pocztowego z listem nadanym z balonu 13 lipca o godz. 12.30 z pozycji 82°02′00″N 15°15′00″W/82,033333 -15,250000 z uspokajającą notatką zakończoną słowami „na pokładzie wszystko w porządku”[7][2].

Członkowie wyprawy wyruszyli w marsz na południe[3], odżywiając się mięsem niedźwiedzi polarnych[6]. Dotarli w okolice Wyspy Białej, lecz kra na której się znajdowali rozpadła się[6]. Rozbitkom udało się dotrzeć na ląd, gdzie założyli obóz, jednak żaden z nich nie przeżył[6]. Przyczyny śmierci upatrywano początkowo we włośnicy, której mogli nabawić się przez jedzenie surowego mięsa niedźwiedziego[6]. Później sugerowano również zatrucie jadem kiełbasianym[6], zatrucie dwutlenkiem węgla w namiocie i samobójstwa[1]. Wnikliwą analizę możliwych przyczyn śmierci przeprowadziła w 2013 roku także szwedzka lekarka Bea Uusma (ur. 1966), która doszła do wniosku, że Strindberg najprawdopodobniej wskutek ran odniesionych po ataku przez niedźwiedzia polarnego; Frænkel próbował go ratować, lecz sam został ranny i zmarł; przyczyny śmierci Andrée nie da się jednoznacznie określić[1].

W 1899 roku na wybrzeżu Ziemi Króla Karola znaleziono jedną z boi, którą wyprawa miała zrzucić na biegun północny, a rok później drugą[8]. Szczątki członków wyprawy odkryto na Wyspie Białej dopiero w 1930 roku[8] i przewieziono do Szwecji, gdzie zostały skremowane a prochy złożone we wspólnym grobie na cmentarzu Norra begravningsplatsen w Sztokholmie[1]. W pozostałościach obozu znaleziono również dwa dzienniki Andréego oraz zapiski Frænkla[8].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Na cześć Andréego nazwano na Svalbardzie:

  • obszar między Woodfjorden i Wijdefjorden – Ziemia Andréego[8][9]
  • niewielki lodowiec Andréebreen[10]
  • obszar pozbawiony lodu na zachodnim krańcu Wyspy Białej – Andréeneset[11]
  • zatokę na południowo-wschodnim wybrzeżu Wyspy Królewskiej – Andréebukta[12]

a także wyspę u wybrzeża Półwyspu Antarktycznego – Andrée Island[13].

W 1967 roku Per Olof Sundman opublikował powieść Podróż napowietrzna pana inżyniera Andrée, która została uhonorowana Nagrodą literacką Rady Nordyckiej w 1968 roku[14]. Jej adaptacja filmowa Lot orła, zrealizowana w 1982 przez Jana Troella z Maxem von Sydowem w roli Salomona Andréego była nominowana do Oscara w 1983 roku w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Store norske leksikon 2023 ↓.
  2. ↑ a b c d e f g h i Svenskt biografiskt lexikon ↓.
  3. ↑ a b c d e f g h Nuttall 2005 ↓, s. 89.
  4. ↑ Orwin 1939 ↓, s. 574.
  5. ↑ a b c d Mills 2003 ↓, s. 24.
  6. ↑ a b c d e f g Mills 2003 ↓, s. 25.
  7. ↑ Mileska 1974 ↓, s. 44–45.
  8. ↑ a b c d Nuttall 2005 ↓, s. 90.
  9. ↑ Norwegian Polar Data Centre – Andrée Land ↓.
  10. ↑ Norwegian Polar Data Centre – Andréebreen ↓.
  11. ↑ Norwegian Polar Data Centre – Andréeneset ↓.
  12. ↑ Norwegian Polar Data Centre – Andréebukta ↓.
  13. ↑ Gazetteer of the British Antarctic Territory ↓.
  14. ↑ Nordic Council Literature Prize ↓.
  15. ↑ The 55th Academy Awards 1983 ↓.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Salomon_August_Andrée&oldid=72717432”