Sanatorium pod Klepsydrą

Sanatorium pod Klepsydrą – tytuł zbioru opowiadań Brunona Schulza, opublikowanego w 1937 r. nakładem Wydawnictwa "Rój".

Powstanie zbioru

Wydanie przez Schulza w 1933 r. pierwszego tomu opowiadań pt. Sklepy cynamonowe częściowo zmieniło sytuację pisarza. Stał się on osobą znaną w kręgach literackich i sława ta dotarła z czasem także do rodzinnego Drohobycza, gdzie pracował jako nauczyciel. Po latach starań pisarz otrzymał od dyrekcji gimnazjum płatny urlop (styczeń−czerwiec 1936), który pozwolił mu poświęcić czas na pisanie. Powstały wówczas opowiadania Jesień, Republika marzeń, a także najdłuższe − Wiosna. Część utworów ze zbioru jest jednak znacznie starsza, powstała jeszcze przed wydaniem Sklepów cynamonowych.

Treść

Utwory z obu Schulzowskich zbiorów stanowią trudną do oddzielenia całość. Podobnie jak w Sklepach cynamonowych, głównym bohaterem, i jednocześnie narratorem opowieści, jest Józef, noszący wyraźne podobieństwo do samego autora. Centrum świata Józefa, dojrzewającego nastoletniego chłopca, stanowi małe prowincjonalne miasteczko, w którym można dostrzec współczesny Schulzowi, galicyjski Drohobycz.

Rzeczywistość opowiadań swobodnie miesza się z fantastyką. Przedmioty nabierają właściwości istot żywych, zwierzęta uzyskują cechy ludzkie, banalne czynności podnoszone są do rangi mitu. Mit ten ma na celu zachowanie, utrwalenie odchodzącego świata dającego bohaterowi oparcie i bezpieczeństwo. Opoką trwałości jest z jednej strony dom rodzinny i prowadzony przez schorowanego ojca sklep, z drugiej chyląca się ku upadkowi C. K. monarchia. Młodego Józefa szczególnie fascynuje Ojciec, postać wieloznaczna, funkcjonująca na pograniczu świata żywych i umarłych.

Twórczość Schulza jest silnie związana z jego biografią, co było przedmiotem licznych badań i ustaleń literaturoznawczych.

Recepcja

Podobnie jak wydane cztery lata wcześniej Sklepy cynamonowe, Sanatorium pod Klepsydrą podzieliło krytyków. Artykuł życzliwy Schulzowi napisał m.in. Artur Sandauer, nieprzychylne recenzje pochodziły m.in. od Kazimierza Wyki i Stefana Napierskiego. Schulz, podobnie jak inni awangardowi artyści lat trzydziestych – pisał wiele lat później Jerzy Jarzębski – stał się ośrodkiem zasadniczych sporów dotyczących koncepcji literatury, kultury, społecznych funkcji pisarstwa itd. Nader często, warto dodać, argumentowano na podstawie fałszywej interpretacji utworów.

Mimo kontrowersji Bruno Schulz został uhonorowany w 1938 r. Złotym Wawrzynem Akademickim nadawanym na wniosek Polskiej Akademii Literatury. Było to najważniejsze wyróżnienie w życiu pisarza.

Po II wojnie światowej twórczość Schulza miała być decyzją nowych władz wymazana z pamięci czytelników. Czasy stalinowskie nie potrzebowały awangardy, lecz powielania socrealistycznych schematów. Schulzowi, który nie pasował do nowych czasów, przyklejono etykietę "formalisty" i burżuazyjnego dekadenta, co skazywało jego dorobek na zapomnienie.

Powrót do świadomości społecznej nastąpił po odwilży gomułkowskiej. W 1957 wydano Sanatorium i Sklepy, co było możliwe dzięki staraniom najgorętszych zwolenników tej twórczości: Jerzego Ficowskiego oraz Artura Sandauera. Od tego czasu datuje się wzrost zainteresowania prozą Schulza.

Obecnie oba zbiory opowiadań są uznawane za jedne z najwybitniejszych dokonań literatury polskiej okresu międzywojennego.

Tytuły opowiadań w zbiorze

• Księga
• Genialna epoka
• Wiosna
• Noc lipcowa
• Mój ojciec wstępuje do strażaków
• Druga jesień
• Martwy sezon
• Sanatorium pod Klepsydrą
• Dodo
• Edzio
• Emeryt
• Samotność
• Ostatnia ucieczka ojca

Zobacz też

• Kanon na koniec wieku "Rzeczpospolitej"

Bibliografia

• Jerzy Jarzębski, Wstęp. W: Bruno Schulz: Opowiadania; Wybór esejów i listów. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998. ​ISBN 83-04-04451-X​.
• Jerzy Jarzębski: Schulz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1999 ​ISBN 83-7023-741-X​

Linki zewnętrzne

• Teksty opowiadań ze zbioru Sanatorium pod Klepsydrą w witrynie brunoschulz.org
• Sanatorium pod Klepsydrą w serwisie Wolne Lektury