Przejdź do zawartości

Shambles

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Shambles
Ilustracja
Widok wzdłuż ulicy Shambles
Państwo

 Wielka Brytania

Kraj

 Anglia

Miejscowość

York

Położenie na mapie North Yorkshire
Mapa konturowa North Yorkshire, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Shambles”
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii
Mapa konturowa Wielkiej Brytanii, po prawej znajduje się punkt z opisem „Shambles”
Położenie na mapie Anglii
Mapa konturowa Anglii, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Shambles”
Ziemia53°57′34,0″N 1°04′48,4″W/53,959444 -1,080111
Multimedia w Wikimedia Commons

Shambles[a] – wąska ulica w centrum Yorku, w Anglii (Wielka Brytania). Jedna z głównych atrakcji turystycznych tego miasta[1], należy do najlepiej zachowanych średniowiecznych ulic w Europie[1][2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Wzmianka w Domesday Book z 1086 roku wskazuje, że w miejscu tym funkcjonowało ówcześnie targowisko z dwoma kramami rzeźniczymi[3][4]. W 1240 roku ulica, wówczas już prawdopodobnie gęsto zabudowana, została odnotowana pod nazwą Haymongergate, w 1394 roku – Nedlergate[b], a w 1426 roku – Great Flesh Shambles („wielki targ mięsny”). Ta ostatnia z czasem uległa skróceniu do obecnej – (The) Shambles[3]. Słowo shambles oznaczało w XV/XVI-wiecznej angielszczyźnie miejsce uboju lub sprzedaży mięsa (jatki)[5]. Współcześnie znaczenie to zanikło; słowo to oznacza zaś: bałagan, chaos, zamieszanie[6].

Ulica przez wiele wieków pozostawała skupiskiem zakładów rzeźniczych. W 1798 roku odnotowano ich tutaj 19, a w 1830 roku – 25 spośród 88 działających w całym mieście. Jeszcze w 1981 roku funkcjonowały dwa. Przy obu wylotach z ulicy mieściły się niegdyś średniowieczne kościoły – Świętego Krzyża(inne języki) (St Crux Church) oraz Świętej Trójcy(inne języki) (Holy Trinity Church), zburzone w latach 1887 i 1936[3]. Jedną z mieszkanek ulicy była Margaret Clitherow (1556–1586), święta katolicka, żona rzeźnika[3].

Ulica jako jedyna w okolicy zachowała swój średniowieczny charakter[3]. Wiele podobnych ulic wyburzono wraz z zabudową w XIX i na początku XX wieku ze względu na ich daleko idące zaniedbanie; mieściły się na nich slumsy[3][7]. Shambles już w XIX wieku była wzmiankowana jako atrakcja w przewodnikach turystycznych[4], zaczęła być przedmiotem zainteresowania konserwatorskiego w latach 30. XX wieku. Ulica przetrwała nienaruszona niemiecki nalot bombowy na York w kwietniu 1942 roku (tzw. Baedeker Blitz). W latach 50. XX wieku wiele budynków poddano renowacji[4] i objęto ochroną jako obiekty zabytkowe[8].

W przeprowadzonym w 2010 roku plebiscycie Google Street View Awards ulica została uznana za najbardziej malowniczą w Wielkiej Brytanii[9].

Ulica często podawana jest jako źródło inspiracji dla J.K. Rowling do stworzenia ulicy Pokątnej, skupiska sklepów dla czarodziejów w serii powieści Harry Potter[1][4]. Sama autorka w 2020 roku zaprzeczyła, że kiedykolwiek odwiedziła bądź widziała tę ulicę[10]. Według innej teorii ulica mogła być inspiracją dla autorów ekranizacji tego cyklu. Współcześnie (2025) na ulicy działają liczne sklepy tematycznie nawiązujące do Harry’ego Pottera, a sama ulica masowo odwiedzana jest przez turystów, często właśnie ze względu na ten związek, rzekomy bądź prawdziwy[11].

Opis

[edytuj | edytuj kod]

Wąska, brukowana ulica[9]. Jej zabudowę stanowią zasadniczo dwu- i trzykondygnacyjne domy mieszkalne, na parterach których mieszczą się sklepy i inne obiekty handlowo-usługowe, współcześnie głównie nastawione na obsługę turystów[3]. Dominuje zabudowa XV-wieczna[9], choć najstarsze budynki pochodzą z XIV wieku, a najnowsze z wieku XIX; część na przestrzeni wieków gruntownie przebudowano. Wiele budynków ma konstrukcję ryglową. Charakterystyczną cechą wielu z nich jest to, że ich górne kondygnacje są wysunięte w stronę ulicy, poza obrys parteru[3].

Wiele obiektów (łącznie 30) ujętych jest w rejestrze zabytkowych budynków jako zabytki klas II* i II[8].

  • Domy z XV wieku
    Domy z XV wieku
  • Narożnik ulic Shambles i Little Shambles
    Narożnik ulic Shambles i Little Shambles
  • Ulica w 1985 roku
    Ulica w 1985 roku
  • Ulica na wycinku planu Yorku z 1852 roku (w części prawej)
    Ulica na wycinku planu Yorku z 1852 roku (w części prawej)

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nazwa bywa podawana z przedimkiem określonym (The Shambles).
  2. ↑ Haymonger – sprzedawca siana, needler – igielnik (rzemieślnik wytwarzający igły)[12]. Przyrostek -gate pochodzi z języka staronordyckiego i oznacza ulicę. Współcześnie występuje w nazwach wielu ulic w Yorku, który we wczesnym średniowieczu był ośrodkiem osadnictwa wikingów (Jórvík(inne języki))[13].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Shambles. Visit York. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  2. ↑ Melanie Backe-Hansen: Britain's 10 best historic streets. The Telegraph, 2013-11-12. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h Houses: Shambles-The Stonebow. W: An Inventory of the Historical Monuments in City of York. T. 5: Central. Londyn: British History Online, 1981. [dostęp 2025-04-12].
  4. ↑ a b c d Shambles. York Civil Trust. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  5. ↑ shambles. etymonline (Online Etymology Dictionary). [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  6. ↑ shambles. Oxford Learner's Dictionaries. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  7. ↑ City of York Local Development Framework: ANNEX D Core Strategy Heritage Topic Paper and Heritage Impact Appraisal. City of York, styczeń 2011. s. 22. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  8. ↑ a b Search the list: Shambles, York. Historic England. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  9. ↑ a b c Shambles, York, named Britain's 'most picturesque'. BBC News, 2010-03-08. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  10. ↑ Daniel Willers: J.K. Rowling invited to visit Shambles after revealing she has 'never seen or been' to the medieval street. York Press, 2020-05-22. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  11. ↑ Adam Edwards: Genteel York has become a Harry Potter theme park. The Telegraph, 2025-03-19. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  12. ↑ Dictionary of Old Occupations: A-Z Index. Family Researcher. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
  13. ↑ Viking Place Names. Jorvik Viking Centre. [dostęp 2025-04-12]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Shambles&oldid=76832082”