Skalmierzyce
51°42′09″N 17°58′49″E/51,702500 17,980278| Artykuł |
51°42′9″N 17°58′49″E |
|---|---|
| - błąd |
38 m |
| WD |
51°42'0.0"N, 17°58'0.1"E, 51°42'3.49"N, 17°57'47.99"E |
| - błąd |
14 m |
| Odległość |
1033 m |
| wieś | |
 Diecezjalne Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Skalmierzyckiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
2212[1] |
| Strefa numeracyjna |
62 |
| Kod pocztowy |
63-460[2] |
| Tablice rejestracyjne |
POS |
| SIMC |
0204748 |
Położenie na mapie gminy Nowe Skalmierzyce  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego  | |
| 51°42′09″N 17°58′49″E/51,702500 17,980278
| |
Skalmierzyce (pot. Stare Skalmierzyce, niem. (Alt) Skalmierschütz) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nowe Skalmierzyce, nad strugą Ciemna, na Wysoczyźnie Kaliskiej, w Kaliskiem, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, graniczy z miastem Nowe Skalmierzyce, ok. 13 km na wschód od Ostrowa Wielkopolskiego.
Siedziba władz Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce. Od 1 stycznia 2010 do 31 grudnia 2022 jedyna wieś w Polsce, na terenie której mieściła się siedziba gminy miejsko-wiejskiej, na obszarze której znajdowało się miasto (Nowe Skalmierzyce).
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Skalmierzyce usytuowane są w centralnej części gminy Nowe Skalmierzyce. Przez wieś przebiega DK25 na odcinku Kalisz – Ostrów Wielkopolski oraz linia kolejowa nr 14. Około 1,5 km od stacji Nowe Skalmierzyce, ok. 3 km od przystanku kolejowego Ociąż.
Granica administracyjna wsi Skalmierzyce z miastem Nowe Skalmierzyce przebiega wzdłuż ulicy Boczkowskiej i Podkockiej.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Pod koniec XVI w. leżały w powiecie kaliskim województwa kaliskiego[3]. Miejscowość przynależała administracyjnie przed rokiem 1887 do powiatu odolanowskiego. W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Skalmierzyce, od 1973 gminy Nowe Skalmierzyce. W latach 1975–1998 do województwa kaliskiego, a w latach 1887–1975 i od 1999 do powiatu ostrowskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Znane od 1343 jako wieś kościelna kapituły gnieźnieńskiej, wymieniane jako Scarbimirzyce, Skarmyerzyce, Skarbimierzyce i in[4][5]. W przywileju z 1357 król Kazimierz III Wielki potwierdził własność kapituły proboszczów katedralnych[4].
Pod koniec XVI w. liczyły około 10 gospodarstw, w tym rzemieślnika oraz karczmę[5]. W 1618 były w posiadaniu Stanisława Łubieńskiego, późniejszego biskupa płockiego[4].
W latach 1510–1723 dochodziło kilkakrotnie do sporów o rozgraniczanie wsi Skalmierzyce z osadą Oswaldowo pod Ociążem[4].
W XIX w. na terenie wsi założono osadę z komorą celną przy granicy Królestwa Polskiego, która w 1908 została wyodrębniona przez ówczesne władze pruskie jako nowa miejscowość – Skalmierzyce Nowe[6]. Komora celna w Skalmierzycach odgrywała istotną rolę w handlu na terenie powiatu odolanowskiego[7]. Pod koniec wieku miejscowość zajmowała obszar 718 ha i liczyła 955 mieszkańców[4].
Na początku XX w. w Skalmierzycach funkcjonował targ, dla kupców i nabywców z okolicznych wsi[7].
Sanktuarium w Skalmierzycach[edytuj | edytuj kod]
Kościół[edytuj | edytuj kod]
Początki kultu maryjnego w Skalmierzycach sięgają XV w[8]. Pierwszy drewniany kościół parafii pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej istniał już przed 1343[8]. Około 1600 Piotr Tylicki wybudował, w miejsce starego, nowy drewniany kościół, konsekrowany w 1643 przez biskupa sufragana Jana Madalińskiego[4].
W 1791 kościół drewniany zastąpiono murowanym oraz dobudowano kaplicę pw. św. Józefa[4].
W kościele w Skalmierzycach zachowały się trzy prace dłuta ludowego rzeźbiarza Józefa Wawrzyńczaka: rzeźba św. Katarzyny (1886), rzeźba św. Antoniego oraz antypendium ołtarza Ostatnia Wieczerza, według malowidła Leonarda da Vinci[7][9].
Przy kościele w 1909 powstał budynek Domu Katolickiego, przed którym rośnie dąb posadzony w pierwszą rocznicę odzyskania niepodległości (11 listopada 1919)[10].
Obraz[edytuj | edytuj kod]
Murowana kaplica Matki Boskiej powstała w 1621 w stylu późnorenesansowym – zbudowana na rzucie kwadratu, nakryta kopułą z dekoracją stiukową[7]. Wewnątrz kaplicy umieszczono pochodzący z ok. XV/XVI w. obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus (Matka Boska Skalmierzycka), otoczony licznymi darami wotywnymi pielgrzymów za udzielone cuda i łaski[7][8].
Jednym z najcenniejszych darów jest srebrny ryngraf z 1634, podarowany przez króla Władysława IV Wazę w podziękowaniu za zwycięstwo nad Turkami osmańskimi[8].
4 września 1966 prymas Polski Stefan Wyszyński, dokonał koronacji obrazu[7].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego[11]:
kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1791–1792, przebudowany w 1873 i na początku XX w.
- kaplica Matki Boskiej Skalmierzyckiej z 1621 roku, późnorenesansowa
- kaplica św. Józefa z 1791 roku, nakryta sklepieniem krzyżowym
- cmentarz kościelny
- fragment murowanego ogrodzenia z kapliczką, bramą główną z końca XVIII w.
Pozostałe:
- park przykościelny[12]
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
- Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza
Ludzie związani ze Skalmierzycami[edytuj | edytuj kod]
- Gunther von Hagens – niemiecki lekarz, wynalazca plastynacji
- Piotr Łyszczak – działacz społeczny, powstaniec śląski, poseł na Sejm II RP
- Zygmunt Pawlaczyk – pilot wojskowy i cywilny
- Saturnina Wadecka – pisarka, autorka utworów dla dzieci i młodzieży
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wieś Skalmierzyce w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2022-12-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1169 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 246.
- ↑ a b c d e f g Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X, dir.icm.edu.pl, 1889 [dostęp 2017-07-14].
- ↑ a b Folder Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce - 55-lecie nadania praw miejskich, noweskalmierzyce.pl, 2017 [dostęp 2017-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-30].
- ↑ Kolejne miejskie kamienice z nowymi elewacjami, noweskalmierzyce.pl [dostęp 2017-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-07].
- ↑ a b c d e f Ostrów Wielkopolski – dzieje miasta i regionu, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, ISBN 83-210-0851-8.
- ↑ a b c d Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Skalmierzycach, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2017-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-07].
- ↑ Skalmierzyce, Galeria Wielkopolska [dostęp 2020-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-05].
- ↑ Dom Katolicki w Skalmierzycach, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2017-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-14].
- ↑ Rejestr zabytków, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu, poznan.wuoz.gov.pl [dostęp 2017-07-14] (pol.).
- ↑ Parki krajobrazowe - Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce, noweskalmierzyce.pl [dostęp 2017-10-08].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
- Siedziba gminy: Skalmierzyce
