Soła

Soła

Soła za Wieprzem
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Lokalizacja	śląskie małopolskie
Rzeka
Długość	88,9 km
Powierzchnia zlewni	1375 km²
Średni przepływ	18,8 m³/s Tresna
Źródło
Miejsce	Rajcza
Wysokość	776 m n.p.m.
Współrzędne	49°30′20,0″N 19°05′59,5″E
Ujście
Recypient	Wisła
Miejsce	ok. Oświęcimia
Wysokość	226 m n.p.m.
Współrzędne	50°03′12″N 19°14′47″E
Szlak
88,9 Rajcza 776 m n.p.m. Nickulina (potok) Milowski Potok Kamesznicki Potok Żabniczanka Leśnianka Koszarawa Żylica Łękawka Isepnica Wielka Puszcza 0 → ok. Oświęcimia
Położenie na mapie województwa śląskiego źródło ujście
Położenie na mapie Polski źródło ujście

Soła – rzeka w południowej Polsce. Przepływa kolejno przez: Kotlinę Żywiecką, Beskid Mały i Pogórze Śląskie i jest pierwszym dużym prawobrzeżnym dopływem Wisły. Długość 88,9 km, powierzchnia dorzecza 1,4 tys. km². Średni przepływ 18,8 m³ na sekundę, przepływ minimalny 1 m³/s, przepływ maksymalny zarejestrowany w 1958 roku w Tresnej 1382 m³/s. Potencjał powodziowy Soły jest bardzo poważny i zajmuje ona drugie miejsce po Dunajcu wśród karpackich dopływów Wisły.

Dorzecze Soły leży w strefie wysokich opadów sięgających od 750 do 1300 mm. Hydrologiczne półrocze letnie skupia 64% opadów, zimowe 36%. Trzy miesiące letnie (czerwiec, lipiec, sierpień) dają w sumie blisko 39% opadu rocznego, natomiast trzy miesiące zimowe (grudzień, styczeń, luty) tylko 17% opadu rocznego. Z przeprowadzonych badań hydrologicznych w latach 1891–1930 oraz od roku 1951 wynika, że wysokie stany wody występowały w miesiącach marzec–kwiecień spowodowane wiosennym topnieniem śniegu i lipiec–sierpień spowodowane nawalnymi deszczami. Te same przyczyny, które wywołują wysokie kulminacje wezbrań, wpływają równocześnie na skrócenie czasu wezbrań. Wezbrania letnie w dorzeczu Soły są zazwyczaj gwałtowne, lecz krótkotrwałe.

Rzeka zaczyna się jako połączenie kilku potoków górskich Beskidu Żywieckiego – najbardziej wyrazistym miejscem, od którego można mówić o rzece Soła, jest połączenie dwu dużych potoków górskich w miejscowości Rajcza (obok przystanku kolejowego), od którego to miejsca ciek o charakterze typowo górskim, potokowym, zmienia się bardziej w rzeczny. Potokami tworzącymi Sołę w tym miejscu są Rycerka (nazwa miejscowa: Potok Rycerki) i Woda Ujsolska (nazwa miejscowa: Ujsoła). Na mapach można spotkać inne miejsce początku Soły, ok. 5 km w górę rzeki, gdzie w miejscowości Sól do potoku Czerna wpada potok Solanka (albo Słanica). Utworzony z nich potok jest jednak kilkakrotnie mniejszy od Rycerki, do której wpada ok. 0,5 km przed połączeniem Rycerki i Ujsoły.

Górny bieg Soły zwany jest Solanką (albo Słanicą). Łącząc się z potokiem Czerną tworzy Sołę.

Brak wyraźnego źródła Soły zauważył już w połowie XIX w. Wincenty Pol w swej pracy pt. "Rzut oka na północne stoki Karpat", pisząc o tej rzece: Nastaje pod Beskidem z połączenia dziewięciu górskich potoków, które się w jeden prąd zlały koło wsi Rajczy, przy czym stwierdzenie "pod Beskidem" należy rozumieć jako "pod głównym grzbietem wododziałowym Karpat". Omawiając charakter Soły Pol pisał: Dolina jéj jest poprzeczna [tj. prostopadła do głównego grzbietu karpackiego], dziko górskiemi wodami poszarpana, kamieńcem zasuta aż powyżej miasta Kęty, tu wpływa na równie Soła i rozlewa się széroko wyrządzając wielkie szkody. I dalej: Od obydwu brzegów zabiéra Soła mnóstwo krótkich, górskich, nagłych potoków, które wielkie rumowiska skał ku jej dolinie wynoszą. Ze znaczniejszych rzéczek wpada do niej Koszarawa. Soła uchodzi do Wisły w okolicach Oświęcimia, zwiększając jej przepływ o około 59% (najwięcej w skali kraju). W XIX w., gdy nie było zapór wodnych tzw. Kaskady Soły, Wincenty Pol notował, że Soła na ujściu do Wisły tworzyła ...wielkie zaspy kamieńca i mułu.

Częste powodzie powodujące duże szkody (szczególnie ta z 1958, która spowodowała zalanie centrum Żywca), spowodowały konieczność wybudowania zespołu zapór na rzece w celu jej ujarzmienia. Zespół ten zwyczajowo nazywa się Kaskadą Soły.

Kaskada Soły składa się z trzech zbiorników wodnych:

• Jezioro Żywieckie – najwyżej położony zbiornik z zaporą i elektrownią w Tresnej
• Jezioro Międzybrodzkie – z zaporą i elektrownią w Porąbce
• Jezioro Czanieckie – z zaporą w Porąbce (z uwagi na zasilanie w wodę pitną Bielska-Białej i GOP-u nie dozwolone jest wykorzystanie rekreacyjne zbiornika).

Od 1937 r. istniał już zbiornik międzybrodzki zamknięty od północy zaporą w Porąbce. W latach 1958–1966 wybudowano zbiorniki zamknięte zaporami w Tresnej oraz drugą w Porąbce – tworzącą jezioro Czanieckie, a w latach 1971–1979 zrealizowano przedsięwzięcie inwestycyjne – elektrownię szczytowo-pompową Porąbka-Żar o mocy 500 MW ze sztucznym zbiornikiem na szczycie góry Żar. Jest to pierwsza w Polsce pełna kaskada rzeki zbudowana według zasady najbardziej efektywnego i kompleksowego wykorzystania oraz ochrony zasobów wodnych.

Główne zadania kaskady:

• ochrona przed powodziami
• zaopatrzenie w wodę pitną m.in. Katowic, Tychów i Bielska-Białej
• wyrównywanie przepływów górnej Wisły
• wykorzystanie mocy energetycznej do wytwarzania prądu

Powstałe zbiorniki wodne stworzyły również doskonałe warunki do turystyki, wypoczynku i rekreacji.

Soła w Milówce

Miejscowości położone nad Sołą:

• Rajcza
• Milówka
• Cisiec
• Węgierska Górka
• Cięcina
• Wieprz
• Żywiec
• Tresna
• Czernichów
• Międzybrodzie Żywieckie
• Międzybrodzie Bialskie
• Porąbka
• Czaniec
• Kobiernice
• Kęty
• Nowa Wieś
• Hecznarowice
• Bielany
• Łęki
• Grojec (powiat oświęcimski)
• Oświęcim

Zobacz też

• Rzeki Polski

Linki zewnętrzne

• Archiwalne zdjęcia rzeki w bibliotece Polona