Sokrat Starynkiewicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Sokrat Starynkiewicz
Сократ Старынкевич
Ilustracja
generał artylerii
Pełne imię i nazwisko

Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz

Data i miejsce urodzenia

18 grudnia?/ 30 grudnia 1820
Taganrog, gradonaczalstwo taganroskie, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

10 sierpnia?/ 23 sierpnia 1902
Warszawa, Królestwo Polskie, Imperium Rosyjskie

Przebieg służby
Lata służby

1836–1892

Siły zbrojne

Coat of Arms of Russian Empire.svg Armia Imperium Rosyjskiego

Odznaczenia
Order Korony Żelaznej (Austro-Węgry) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława IV klasy (Imperium Rosyjskie)
Multimedia w Wikimedia Commons
Ostatnie posiedzenie Magistratu Warszawy z udziałem prezydenta Sokrata Starynkiewicza, 1892
Kondukt pogrzebowy Sokrata Starynkiewicza na placu Teatralnym w Warszawie, 26 sierpnia 1902
Tablica pamiątkowa na wieży ciśnień w Zespole Stacji Filtrów
Popiersie Sokratesa Starynkiewicza na terenie Zespołu Stacji Filtrów
Grób na cmentarzu prawosławnym w Warszawie

Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz[1][2], także Sokrates Starynkiewicz[3] (ros. Сократ Иванович Старынкевич; ur. 18 grudnia?/ 30 grudnia 1820 w Taganrogu, zm. 10 sierpnia?/ 23 sierpnia 1902 w Warszawie) – generał rosyjski, pełniący obowiązki prezydenta Warszawy w latach 1875–1892.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny szlacheckiej[4]. Ojciec Iwan był filologiem klasycznym, dyrektorem gimnazjum w Taganrogu[5]. Był najstarszy spośród dziesięciorga dzieci Starynkiewiczów[5].

Uczył się w Instytucie Szlacheckim w Moskwie, który ukończył w wieku 16 lat[6]. Po kilkunastu miesiącach służby wojskowej w artylerii podjął studia w Wyższej Szkole Artylerii w Petersburgu, którą ukończył w 1841 w stopniu podporucznika[6].

Po otrzymaniu stopnia oficerskiego pełnił służbę sztabową. W 1849 jako adiutant dowódcy korpusu brał udział w rosyjskiej interwencji na Węgrzech. Od 1855 roku pełnił służbę w Głównym Sztabie I Armii w Warszawie, gdzie awansował do stopnia pułkownika. W 1861 roku na rozkaz namiestnika Królestwa Polskiego dowodził akcją pacyfikacyjną przeciwko zbuntowanym chłopom pięciu gmin na Lubelszczyźnie.

Od 1863 kierował kancelarią generała-gubernatora noworosyjskiego i besarabskiego Pawła Kotzebue w Odessie; awansował wtedy na stopień generała-majora[7]. Podczas pięciu lat pracy na tym stanowisku dał się poznać ze swojej bezkompromisowej uczciwości, a także życzliwości i uprzejmości[8].

W latach 1868–1871 pełnił funkcję gubernatora chersońskiego[9].

Po przejściu na emeryturę zarządzał majątkami księcia Anatola Demidow San-Donato (a po śmierci Demidowa w 1870 majątkami jego syna Pawła) w guberniach kijowskiej i podolskiej[10].

Prezydent Warszawy[edytuj | edytuj kod]

16 października 1875 na wniosek generała-gubernatora warszawskiego Pawła Kotzebue − swego dawnego zwierzchnika − został powołany na stanowisko prezydenta Warszawy (właśc. na stanowisko „pełniącego obowiązki prezydenta”, ten tytuł nie został zmieniony do końca jego urzędowania w 1892)[11][12]. Przyjechał do Warszawy i rozpoczął urzędowanie 1 grudnia 1875[12].

Po zapoznaniu się z sytuacją w swoim nowym miejscu pracy za najpilniejszą uznał poprawę stanu higieny w mieście i zdrowotności jego mieszkańców[12]. Jego największą zasługą było zbudowanie w kolejnych latach miejskiego systemu wodno-kanalizacyjnego ze Stacją Filtrów na Koszykach, dokąd ze Stacji Pomp Rzecznych na Czerniakowie doprowadzono wodę czerpaną z Wisły.

 Osobne artykuły: Zespół Stacji Filtrów w Warszawie i Stacja Pomp Rzecznych w Warszawie.

Dzięki swojej energii i umiejętności przekonywania przezwyciężył biurokratyczne przeszkody w Petersburgu dotyczące finansowania tego wielkiego projektu[13], a także krytykę jego licznych polskich przeciwników (m.in. właścicieli warszawskich kamienic)[14]. Przesłanie przez Starynkiewicza szczegółów planowanych rozwiązań wodno-kanalizacyjnych do prasy wywołało bowiem medialną burzę[14]. Odpowiadając na głosy krytyczne opublikował on wtedy kilkanaście artykułów polemicznych, przekonywał swoich adwersarzy w bezpośrednich rozmowach, a w 1880 zorganizował trzy publiczne spotkania z kierownikiem prac Williamem Heerleinem Lindleyem, w czasie których wyjaśniono wiele kwestii spornych[14]. W 1881, po zaakceptowaniu projektu przez cara Aleksandra III, Starynkiewicz powołał Komitet Budowy Kanalizacji i Wodociągów m. Warszawy (nazywany zwyczajowo Komitetem Kanalizacyjnym) i sam stanął na jego czele[14]. Na jednym z posiedzeń Komitetu podjęto decyzję, że przy pracach wodociągowych i kanalizacyjnych będą zatrudniani inżynierowie i robotnicy polscy oraz że materiały budowalne i półfrabrykaty będą kupowane w kraju[14]. Budowę rozpoczęto w 1883[14].

W Warszawie powstał jeden z najnowocześniejszych w Europie systemów dostarczania wody pitnej i odprowadzania ścieków, co znacząco poprawiło sytuację sanitarną miasta[15]. Usunięcie rynsztoków i kanałów umożliwiło także podniesienie estetyki przestrzeni publicznej, urządzenie nowych terenów zielonych i nasadzenia drzew[15].

Inne dokonania Starynkiewicza na stanowisku prezydenta to m.in.:

  • wzrost dochodów miasta (bez zwiększania obciążeń podatkowych mieszkańców) z 1,5 mln rubli w 1875 do 3,3 mln rubli w 1892[a][3]
  • uruchomienie pierwszej publicznej linii tramwaju konnego (1881)[16]; w 1889 linii było 17[17]
  • poszerzenie i wybrukowanie wielu ulic, tzw. kocie łby zastępowano granitową kostką, pod koniec jego prezydentury zastosowano także pierwsze nawierzchnie betonowe
  • powołanie Towarzystwa Asenizacyjnego, zajmującego się wywozem z miasta nieczystości, a z brukowanych ulic także błota i śniegu (1883)
  • powołanie Komitetu Plantacyjnego (1889), odpowiedzialnego za tworzenie nowych parków, skwerów i pasów zieleni, inicjatora utworzenia m.in. parku Ujazdowskiego (1893)[18]; była to druga (obok Komitetu Kanalizacyjnego) stała organizacja obywatelska działająca przy magistracie[19]
  • zainstalowanie przez amerykańskie towarzystwo International Bell Telephone pierwszej centrali i uruchomienie sieci telefonicznej[3]
  • otwarcie cmentarza Bródnowskiego na terenach wykupionych w tym celu przez miasto[3][20]
  • renowacja kolumny Zygmunta[3]
  • wystąpienie z inicjatywą budowy na cmentarzu Bródnowskim kaplicy rzymskokatolickiej (obecny kościół św. Wincentego à Paulo) i przekazanie na ten cel drewna użytego do renowacji kolumny Zygmunta[21]
  • modernizacja oświetlenia ulicznego[3] (wprowadzenie na polecenie Starynkiewicza gazowych latarni dwupalnikowych zamiast jednopalnikowych)[22]
  • budowa nowej gazowni na Woli[3]
  • rozpoczęcie w 1885 projektu regulacji 11,7 km lewego brzegu Wisły od mostu Kierbedzia w górę rzeki[23]
  • poszerzenie niektórych ulic i wytyczenie nowych[3]
  • usprawnienie ruchu kołowego m.in. poprzez przebicie ul. Próżnej do placu Grzybowskiego (1880)[24] i ulicy Miodowej do Krakowskiego Przedmieścia (1888)[25];
  • pozyskanie środków finansowych na wyposażenie kościoła Wszystkich Świętych (z racji pełnionego urzędu był członkiem komitetu budowy tej świątyni)[26]; budowę tego kościoła, sam będąc głęboko wierzącym prawosławnym, wspierał także ze środków prywatnych[22]
  • wsparcie finansowe przez miasto restauracji katedry św. Jana i kościoła św. Anny[22]
  • zbudowanie sieci skanalizowanych, ogólnodostępnych szaletów miejskich[3]
  • wyodrębnienie w Wydziale Administracyjnym magistratu Sekcji Statystycznej i powołanie na stanowisko jej kierownika Witolda Załęskiego z którego inicjatywy 9 lutego 1882[22] przeprowadzono na koszt miasta nowoczesny jednodniowy spis ludności Warszawy[27]; drugi taki spis przeprowadzono 1 stycznia 1887[22]; Starynkiewicz uważał, że statystyka jest niezbędna do kierowania gospodarką miejską[22] (pełnił także funkcję wiceprzewodniczącego Warszawskiego Komitetu Statystycznego)[28].

Cechował go proobywatelski styl sprawowania urzędu, m.in. z jego inicjatywy magistrat zapraszał przedstawicieli mieszkańców do uczestnictwa z głosem doradczym w posiedzeniach komisji planistycznych[29].

Za jego rządów obszar Warszawy nieznacznie się powiększył. Po zlikwidowaniu w 1875 okopów Lubomirskiego włączono do miasta cmentarze Powązkowski i żydowski. Inkorporacji uległ również obszar pomiędzy ulicami Wolską, Żytnią i Młynarską. Po kolejnych 14 latach przyłączono fragmenty Woli między ulicami Karolkową i Młynarską oraz mały obszar na Czerniakowie ze Stacją Pomp Rzecznych. W 1889 przyłączono także fragment Targówka, Szmulowiznę i Nową Pragę[30]. Od tego czasu powierzchnia Warszawy wynosiła 32,7 km² i nie zmieniła się aż do wielkiej inkorporacji w 1916.

Starynkiewicz nie mówił po polsku, ale doskonale ten język rozumiał. Jego mieszkanie przy ul. Rysiej 5 stało otworem dla wszystkich. Na jego prośbę Polacy rozmawiali przy nim w ojczystym języku, sam używał rosyjskiego (lub francuskiego w rozmowach z Polakami nieznającymi rosyjskiego). Prasa warszawska określała go jako „Nasz Szanowny Prezydent”, co cenzura zmieniała na „Jego Ekscelencja jenerał-major S.I. Starynkiewicz”[31]. Jego liczne artykuły, które pisywał do warszawskich czasopism, były tłumaczone na język polski przez jego przyjaciela Józefa Keniga.

W latach 1875–1895 był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, a na przełomie lata 80. i 90. XIX wieku był przewodniczącym Wydziału Tanich Kuchni towarzystwa[32]. Udostępniał sale magistratu w pałacu Jabłonowskich na imprezy świąteczne dla ubogich dzieci, amatorskie przedstawienia z których dochód był przeznaczony na cele dobroczynne, a także filantropijne koncerty[32]. Organizował także pomoc dla powodzian podczas wylewów Wisły (największe miały miejsce w latach 1880, 1884 i 1888)[32].

Zakończył urzędowanie 12 września 1892[3]. Pozostał w Warszawie[28]. Współpracował ze swoim następcą Mikołajem Bibikowem. W uznaniu zasług przyznano mu bardzo wysoką emeryturę w wysokości 3 tys. rubli rocznie[33].

Zmarł w Warszawie. W jego pogrzebie wzięło udział około 100 tys. osób. Zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany na cmentarzu prawosławnym na Woli – w jego zachodniej części, przy cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej (wcześniej i obecnie kościół św. Wawrzyńca). W związku z zamknięciem dla pochówków części nekropolii, która przylegała do zwróconej w 1916 Kościołowi katolickiemu świątyni, jego ciało zostało ok. 1932 ekshumowane i pochowane w obecnym miejscu we wschodniej części cmentarza prawosławnego (kwatera 42)[34].

W swoich pamiętnikach wielokrotnie podkreślał, że jest rosyjskim patriotą. Jednocześnie jest uważany za jednego z najbardziej kompetentnych i zasłużonych prezydentów miasta, cieszył się uznaniem już współczesnych (m.in. Bolesława Prusa i Aleksandra Świętochowskiego). Był powszechnie lubiany i szanowany przez mieszkańców Warszawy za uczciwość, pracowitość oraz życzliwość dla Polaków[28][35][36].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Sfera jego życia prywatnego przez długi czas pozostawała „białą kartą”, do czasu pojawienia się w 2000 r. na wystawie w Muzeum Historycznym m. st. Warszawy pt. „Sankt Petersburg i Warszawa na przełomie XIX i XX wieku” jego zamieszkałej w Paryżu prawnuczki, Elizabeth Starynkevicz-Millet. Udostępniła ona później kuratorowi tej wystawy, Andrzejowi Sołtanowi, kopię dziennika S. Starynkiewicza pisanego w latach 1887–1897. W 2005 dziennik został wydany przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Był żonaty z Tatianą z domu Tukałową[32] (nazywał ją „Taniczką”). Miał czterech synów i córkę[32]. Najstarszy, Aleksander, lekarz chirurg w Szpitalu Ujazdowskim[32], zmarł w 1883 w wyniku zakażenia, którego nabawił się podczas operacji. Został pochowany na cmentarzu prawosławnym w Warszawie[32]. Najmłodszy – Paweł – zmarł na gruźlicę. Pozostali dwaj to Konstanty, który wybrał karierę wojskową, dosłużył się stopnia generała i będąc gubernatorem symbirskim, zginął w 1906 w Charkowie w wyniku zamachu bombowego[37], oraz Dymitr – który był anarchistą, sprzyjał rewolucji październikowej i zmarł w 1919 r. w Rostowie. Najmłodsza z rodzeństwa – Maria – zmarła w 1941 podczas blokady Leningradu[31].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ludność Warszawy wynosiła w 1870 roku 269,2 tys. osób, w 1880 roku 310 tys. osób, a w 1892 roku 490,4 tys. osób. Zob. Bogusawa Bulska i in.: 400 lat stołeczności Warszawy w świetle statystyki 1596–1996. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Statystyczne. Oddział Warszawski, 1997, s. 205.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Starynkiewicz Sokrat I., [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-08-23].
  2. ↑ Norman Davies: Boże igrzysko. Historia Polski. books.google.pl, 2020. [dostęp 2022-08-23]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 807. ISBN 83-01-08836-2.
  4. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 8. ISBN 83-01-02798-3.
  5. ↑ a b Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 223, 2002. 
  6. ↑ a b Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 9. ISBN 83-01-02798-3.
  7. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11, 15. ISBN 83-01-02798-3.
  8. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11. ISBN 83-01-02798-3.
  9. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11–12. ISBN 83-01-02798-3.
  10. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 12–13. ISBN 83-01-02798-3.
  11. ↑ Marian Marek Drozdowski. Sokrates Starynkiewicz. Dziennik 1887–1897. „Kronika Warszawy”. 2 (129), s. 71, 2006. 
  12. ↑ a b c Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 224, 2002. 
  13. ↑ Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 194. ISBN 83-89632-04-7.
  14. ↑ a b c d e f Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 225, 2002. 
  15. ↑ a b Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 207. ISBN 978-83-235-2572-1.
  16. ↑ Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 227, 2002. 
  17. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 295–296. ISBN 83-06-00089-7.
  18. ↑ Grzegorz Mika. Miasto i ogród. „Skarpa Warszawska”, s. 34, lipiec 2018. 
  19. ↑ Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 193. ISBN 83-89632-04-7.
  20. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 395. ISBN 83-06-00089-7.
  21. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 396. ISBN 83-06-00089-7.
  22. ↑ a b c d e f Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 228, 2002. 
  23. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 119. ISBN 83-06-00089-7.
  24. ↑ Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 6.
  25. ↑ Tomasz Grygiel: Pałac Małachowskich i dom Roeslera. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 62. ISBN 83-01-02662-6.
  26. ↑ Jarosław Zawadzki: Kościół Wszystkich Świętych w Warszawie. Warszawa: Parafia Wszystkich Świętych w Warszawie, 1997, s. 27, 32. ISBN 83-908838-0-5.
  27. ↑ Maria Nietyksza: Statystyka ludnościowa Warszawy w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] 130 lat statystyki Warszawy 1864–1994. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1995, s. 35–36.
  28. ↑ a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 808. ISBN 83-01-08836-2.
  29. ↑ Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 208. ISBN 978-83-235-2572-1.
  30. ↑ Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 226, 2002. 
  31. ↑ a b K. Held-Olsińska, Rosyjski warszawiak.
  32. ↑ a b c d e f g h i j k l m Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 229, 2002. 
  33. ↑ Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 209. ISBN 978-83-235-2572-1.
  34. ↑ Piotr Paszkiewicz, Michał Sandowicz: Wolski cmentarz prawosławny w Warszawie. Przewodnik. Warszawa: Komisja Opieki nad Zabytkami przy Metropolii Prawosławnej, 1990, s. 8.
  35. ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 192.
  36. ↑ Benedykt Hertz: Na taśmie 70-lecia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 46.
  37. ↑ a b Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 230, 2002. 
  38. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 367. ISBN 83-86619-97X.
  39. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 203.
  40. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 59. ISBN 83-88973-59-2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-02798-3.
  • Sokrates Starynkiewicz, Dziennik 1887-1897, 2001.
  • Antoni Zaleski, Towarzystwo Warszawskie. Listy do przyjaciółki przez baronową XYZ, 1971.
  • Krystyna Held-Olsińska, Rosyjski warszawiak, [w:] „Polityka” 2012, nr 37, s. 58–60.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Prezydenci Warszawy
Prezydenci Warszawy (1792–1863)
Komisarze Warszawy (1863–1915)
Prezydenci Warszawy (1916–1939)
Burmistrz komisaryczny Warszawy
(1939–1944)
Komisaryczni prezydenci Warszawy
(1939–1941)
Prezydenci Warszawy (1944–1950)
Przewodniczący Prezydium Rady
Narodowej Warszawy (1950–1973)
Prezydenci Warszawy (od 1973)

Herb Warszawy

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sokrat_Starynkiewicz&oldid=68898121”