Sokrat Starynkiewicz
| ||
![]() | ||
generał-major | ||
Data i miejsce urodzenia | 18 grudnia?/30 grudnia 1820 Taganrog, gradonaczalstwo taganroskie, Imperium Rosyjskie | |
Data i miejsce śmierci | 10 sierpnia?/23 sierpnia 1902 Warszawa, Królestwo Polskie | |
Przebieg służby | ||
Lata służby | 1836-1863 |



Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz, także Sokrates Starynkiewicz[1] (ros. Сократ Иванович Старынкевич; ur. 18 grudnia?/30 grudnia 1820 w Taganrogu, zm. 10 sierpnia?/23 sierpnia 1902 w Warszawie) – generał rosyjski, pełniący obowiązki prezydenta Warszawy w latach 1875–1892.
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z rodziny szlacheckiej[2]. Ojciec Iwan był filologiem klasycznym, dyrektorem gimnazjum w Taganrogu.
Uczył się w Instytucie Szlacheckim w Moskwie, który ukończył w wieku 16 lat[3]. Po kilkunastu miesiącach służby wojskowej w artylerii podjął studia w Wyższej Szkole Artylerii w Petersburgu, którą ukończył w 1841 w stopniu podporucznika[3].
Służył w armii od 1836. Po otrzymaniu stopnia oficerskiego pełnił służbę sztabową. W 1849 jako adiutant dowódcy korpusu brał udział w rosyjskiej interwencji na Węgrzech. Od 1855 roku pełnił służbę w Głównym Sztabie I Armii w Warszawie, gdzie awansował do stopnia pułkownika. W 1861 roku na rozkaz namiestnika Królestwa Polskiego dowodził akcją pacyfikacyjną przeciwko zbuntowanym chłopom pięciu gmin na Lubelszczyźnie.
Od 1863 kierował kancelarią generała-gubernatora noworosyjskiego i besarabskiego Pawła Kotzebue w Odessie; awansował wtedy na stopień generała-majora[4]. Podczas pięciu lat pracy na tym stanowisku dał się poznać ze swojej bezkompromisowej uczciwości, a także życzliwości i uprzejmości[5].
W latach 1868–1871 pełnił funkcję gubernatora chersońskiego[6].
Po przejściu na emeryturę zarządzał majątkami księcia Anatola Demidow San-Donato (a po śmierci Demidowa w 1870 majątkami jego syna Pawła) w guberniach kijowskiej i podolskiej[7].
Prezydent Warszawy[edytuj | edytuj kod]
1 grudnia 1875[1] na wniosek swego dawnego zwierzchnika generała-gubernatora warszawskiego Pawła Kotzebue został powołany na stanowisko prezydenta Warszawy (właśc. na stanowisko „pełniącego obowiązki prezydenta”, prezydentem nie został nigdy).
Największą zasługą Starynkiewicza było zbudowanie miejskiego systemu wodno-kanalizacyjnego ze Stacją Filtrów na Koszykach, dokąd doprowadzono wodę czerpaną z Wisły ze Stacji Pomp Rzecznych na Czerniakowie.
Dzięki jego energii przezwyciężono biurokratyczne przeszkody w Petersburgu dotyczące finansowania tego wielkiego projektu[8]. W ten sposób powstał jeden z najnowocześniejszych w Europie systemów dostarczania wody pitnej i odprowadzania ścieków, co znacząco poprawiło sytuację sanitarną miasta[9]. Usunięcie rynsztoków i kanałów umożliwiło także podniesienie estetyki przestrzeni publicznej, urządzenie nowych terenów zielonych i nasadzenia drzew[9].
Inne ważne dokonania Starynkiewicza na stanowisku prezydenta to m.in.:
- wzrost dochodów miasta (bez zwiększania obciążeń podatkowych mieszkańców) z 1,5 mln rubli w 1875 do 3,3 mln rubli w 1892[a][1]
- uruchomienie pierwszej publicznej linii tramwaju konnego (1881); w 1889 linii było 17[10]
- poszerzenie i wybrukowanie wielu ulic, tzw. kocie łby zastępowano granitową kostką, pod koniec jego prezydentury zastosowano także pierwsze nawierzchnie betonowe
- modernizacja oświetlenia ulic (3 tys. latarni gazowych), zadrzewienie ulic i modernizacja ich chodników
- powołanie Towarzystwa Asenizacyjnego, zajmującego się wywozem z miasta nieczystości, a z brukowanych ulic także błota i śniegu (1883)
- powołanie Komitetu Plantacyjnego (1889), odpowiedzialnego za tworzenie nowych parków, skwerów i pasów zieleni, inicjatora utworzenia m.in. parku Ujazdowskiego (1893)[11]; była to druga (obok Komitetu Kanalizacyjnego) stała organizacja obywatelska działająca przy magistracie[12]
- zainstalowanie przez amerykańskie towarzystwo International Bell Telephone pierwszej centrali i uruchomienie sieci telefonicznej[1]
- otwarcie wielkiego cmentarza Bródnowskiego na terenach wykupionych w tym celu przez miasto[1][13]
- renowacja kolumny Zygmunta[1]
- wystąpienie z inicjatywą budowy na cmentarzu Bródnowskim kaplicy rzymskokatolickiej (obecny kościół św. Wincentego à Paulo) i przekazanie na ten cel drewna użytego do renowacji kolumny Zygmunta[14]
- modernizacja oświetlenia ulicznego[1]
- budowa nowej gazowni na Woli[1]
- rozpoczęcie w 1885 projektu regulacji 11,7 km lewego brzegu Wisły od mostu Kierbedzia w górę rzeki[15]
- poszerzenie niektórych ulic i wytyczenie nowych[1]
- usprawnienie ruchu kołowego m.in. poprzez przebicie ul. Próżnej do placu Grzybowskiego (1880)[16] i ulicy Miodowej do Krakowskiego Przedmieścia (1888)[17];
- pozyskanie środków finansowych na wyposażenie kościoła Wszystkich Świętych (z racji pełnionego urzędu był członkiem komitetu budowy tej świątyni)[18]
- zbudowanie sieci skanalizowanych, ogólnodostępnych szaletów miejskich[1]
- wyodrębnienie w Wydziale Administracyjnym magistratu Sekcji Statystycznej i powołanie na stanowisko jej kierownika Witolda Załęskiego z którego inicjatywy w 1882 przeprowadzono na koszt miasta nowoczesny jednodniowy spis ludności Warszawy[19].
Cechował go proobywatelski styl sprawowania urzędu, m.in. z jego inicjatywy magistrat zapraszał przedstawicieli mieszkańców do uczestnictwa z głosem doradczym w posiedzeniach komisji planistycznych[20].
Za jego rządów obszar Warszawy nieznacznie się powiększył. Po zlikwidowaniu w 1875 okopów Lubomirskiego włączono ostatecznie do miasta cmentarze Powązkowski i żydowski. Inkorporacji uległ również obszar pomiędzy ulicami Wolską, Żytnią i Młynarską. Po kolejnych 14 latach przyłączono fragmenty Woli między ulicami Karolkową i Młynarską oraz mały obszar na Czerniakowie ze Stacją Pomp Rzecznych. Od tego czasu powierzchnia Warszawy wynosiła 32,7 km² i nie zmieniła się aż do wielkiej inkorporacji w 1916.
Starynkiewicz nie mówił po polsku, ale doskonale ten język rozumiał. Jego mieszkanie przy ul. Rysiej 5 stało otworem dla wszystkich. Na jego prośbę Polacy rozmawiali przy nim w ojczystym języku, sam używał rosyjskiego (lub francuskiego w rozmowach z Polakami nieznającymi rosyjskiego). Prasa warszawska określała go jako „Nasz Szanowny Prezydent”, co cenzura zmieniała na „Jego Ekscelencja jenerał-major S.I. Starynkiewicz”[21]. Jego liczne artykuły, które pisywał do warszawskich czasopism, były tłumaczone na język polski przez jego przyjaciela Józefa Keniga.
Zakończył urzędowanie 12 września 1892[1]. Pozostał w Warszawie[22]. Współpracował ze swoim następcą Mikołajem Bibikowem. Kierował Wydziałem Tanich Kuchni, działał w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności i Warszawskim Komitecie Statystycznym (jako jego wiceprzewodniczący)[22]. W uznaniu zasług przyznano mu bardzo wysoką emeryturę w wysokości 3 tys. rubli rocznie[23].
Zmarł w Warszawie. Zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany na cmentarzu prawosławnym na Woli – w jego zachodniej części, przy cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej (wcześniej i obecnie kościół św. Wawrzyńca). W związku z zamknięciem dla pochówków części nekropolii, która przylegała do zwróconej w 1916 Kościołowi katolickiemu świątyni, jego ciało zostało ok. 1932 ekshumowane i pochowane w obecnym miejscu we wschodniej części cmentarza prawosławnego (kwatera 42)[24].
Był urzędnikiem carskim, który reformował miasto na chwałę Imperium Rosyjskiego. W swoich pamiętnikach wielokrotnie podkreślał, że jest rosyjskim patriotą. Jednocześnie jest uważany za jednego z najbardziej zasłużonych prezydentów miasta, cieszył się uznaniem już współczesnych (m.in. Bolesława Prusa i Aleksandra Świętochowskiego). Był powszechnie lubiany i szanowany przez mieszkańców Warszawy za uczciwość, pracowitość oraz życzliwość dla Polaków[25][26][22]. W jego pogrzebie wzięło udział około 100 tys. osób.
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Sfera jego życia prywatnego przez długi czas pozostawała „białą kartą”, do czasu pojawienia się w 2000 r. na wystawie w Muzeum Historycznym m. st. Warszawy pt. „Sankt Petersburg i Warszawa na przełomie XIX i XX wieku” jego zamieszkałej w Paryżu prawnuczki, Elizabeth Starynkevicz-Millet. Udostępniła ona później kuratorowi tej wystawy, Andrzejowi Sołtanowi, kopię dziennika S. Starynkiewicza pisanego w latach 1887–1897. W 2005 r. dziennik ten został wydany przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Można się z niego dowiedzieć, że Sokrat Starynkiewicz miał żonę Tanię (nazywał ją „Taniczką”) oraz czterech synów i córkę (córki)[potrzebny przypis]. Najstarszy, Aleksander, lekarz-chirurg w jednym z warszawskich szpitali, zmarł w 1883 w wyniku zakażenia, którego nabawił się podczas operacji. Najmłodszy – Paweł – zmarł na gruźlicę. Pozostali dwaj to Konstanty, który wybrał karierę wojskową, dosłużył się stopnia generała i będąc gubernatorem symbirskim, zginął w 1906 w wyniku zamachu bombowego, oraz Dymitr – który był anarchistą, sprzyjał rewolucji październikowej i zmarł w 1919 r. w Rostowie. Najmłodsza z rodzeństwa – Maria – zmarła w 1941 podczas blokady Leningradu[21].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
- Plac Sokratesa Starynkiewicza, założony i nazwany imieniem prezydenta w 1893[27][28]. Przed utworzeniem placu, w 1892 nazwę Sokratesa Starynkiewicza nadano czasowo ul. Filtrowej[29].
- Popiersie z 1907 dłuta Jan Woydygi znajdujące się na terenie Zespołu Stacji Filtrów Williama Lindleya. Zniszczone podczas powstania warszawskiego, zostało zrekonstruowane w 1996[30].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ludność Warszawy wynosiła w 1870 roku 269,2 tys. osób, w 1880 roku 310 tys. osób, a w 1892 roku 490,4 tys. osób. Zob. Bogusawa Bulska i in.: 400 lat stołeczności Warszawy w świetle statystyki 1596–1996. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Statystyczne. Oddział Warszawski, 1997, s. 205.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 807. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 8. ISBN 83-01-02798-3.
- ↑ a b Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 9. ISBN 83-01-02798-3.
- ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11, 15. ISBN 83-01-02798-3.
- ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11. ISBN 83-01-02798-3.
- ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11–12. ISBN 83-01-02798-3.
- ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 12–13. ISBN 83-01-02798-3.
- ↑ Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 194. ISBN 83-89632-04-7.
- ↑ a b Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 207. ISBN 978-83-235-2572-1.
- ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 295–296. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ Grzegorz Mika. Miasto i ogród. „Skarpa Warszawska”, s. 34, lipiec 2018.
- ↑ Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 193. ISBN 83-89632-04-7.
- ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 395. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 396. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 119. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 6.
- ↑ Tomasz Grygiel: Pałac Małachowskich i dom Roeslera. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 62. ISBN 83-01-02662-6.
- ↑ Jarosław Zawadzki: Kościół Wszystkich Świętych w Warszawie. Warszawa: Parafia Wszystkich Świętych w Warszawie, 1997, s. 27, 32. ISBN 83-908838-0-5.
- ↑ Maria Nietyksza: Statystyka ludnościowa Warszawy w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku [w:] 130 lat statystyki Warszawy 1864–1994. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1995, s. 35–36.
- ↑ Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 208. ISBN 978-83-235-2572-1.
- ↑ a b K. Held-Olsińska, Rosyjski warszawiak.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 808. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 209. ISBN 978-83-235-2572-1.
- ↑ Piotr Paszkiewicz, Michał Sandowicz: Wolski cmentarz prawosławny w Warszawie. Przewodnik. Warszawa: Komisja Opieki nad Zabytkami przy Metropolii Prawosławnej, 1990, s. 8.
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 192.
- ↑ Benedykt Hertz: Na taśmie 70-lecia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 46.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 808. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 367. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 203.
- ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 59. ISBN 83-88973-59-2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-02798-3.
- Sokrates Starynkiewicz, Dziennik 1887-1897, 2001.
- Antoni Zaleski, Towarzystwo Warszawskie. Listy do przyjaciółki przez baronową XYZ, 1971.
- Krystyna Held-Olsińska, Rosyjski warszawiak, [w:] „Polityka” 2012, nr 37, s. 58-60.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Biogram Sokratesa Starynkiewicza w Internetowym Polskim Słowniku Biograficznym
- Artykuł o Sokratesie Starynkiewiczu na stronach „Przeglądu Prawosławnego”