Sokrat Starynkiewicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz
Ilustracja
generał-major
Data i miejsce urodzenia 18 grudnia?/30 grudnia 1820
Taganrog, gradonaczalstwo taganroskie, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci 10 sierpnia?/23 sierpnia 1902
Warszawa, Królestwo Polskie
Przebieg służby
Lata służby 1836-1863
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Ostatnie posiedzenie Magistratu Warszawy z udziałem prezydenta Sokrata Starynkiewicza, 1892
Kondukt pogrzebowy Sokrata Starynkiewicza na placu Teatralnym w Warszawie, 26 sierpnia 1902
Tablica pamiątkowa na wieży ciśnień w Zespole Stacji Filtrów
Popiersie Sokratesa Starynkiewicza na terenie Zespołu Stacji Filtrów
Grób na cmentarzu prawosławnym w Warszawie

Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz, także Sokrates Starynkiewicz[1] (ros. Сократ Иванович Старынкевич; ur. 18 grudnia?/30 grudnia 1820 w Taganrogu, zm. 10 sierpnia?/23 sierpnia 1902 w Warszawie) – generał rosyjski, pełniący obowiązki prezydenta Warszawy w latach 1875–1892.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny szlacheckiej[2]. Ojciec Iwan był filologiem klasycznym, dyrektorem gimnazjum w Taganrogu.

Uczył się w Instytucie Szlacheckim w Moskwie, który ukończył w wieku 16 lat[3]. Po kilkunastu miesiącach służby wojskowej w artylerii podjął studia w Wyższej Szkole Artylerii w Petersburgu, którą ukończył w 1841 w stopniu podporucznika[3].

Służył w armii od 1836. Po otrzymaniu stopnia oficerskiego pełnił służbę sztabową. W 1849 jako adiutant dowódcy korpusu brał udział w rosyjskiej interwencji na Węgrzech. Od 1855 roku pełnił służbę w Głównym Sztabie I Armii w Warszawie, gdzie awansował do stopnia pułkownika. W 1861 roku na rozkaz namiestnika Królestwa Polskiego dowodził akcją pacyfikacyjną przeciwko zbuntowanym chłopom pięciu gmin na Lubelszczyźnie.

Od 1863 kierował kancelarią generała-gubernatora noworosyjskiego i besarabskiego Pawła Kotzebue w Odessie; awansował wtedy na stopień generała-majora[4]. Podczas pięciu lat pracy na tym stanowisku dał się poznać ze swojej bezkompromisowej uczciwości, a także życzliwości i uprzejmości[5].

W latach 1868–1871 pełnił funkcję gubernatora chersońskiego[6].

Po przejściu na emeryturę zarządzał majątkami księcia Anatola Demidow San-Donato (a po śmierci Demidowa w 1870 majątkami jego syna Pawła) w guberniach kijowskiej i podolskiej[7].

Prezydent Warszawy[edytuj | edytuj kod]

1 grudnia 1875[1] na wniosek swego dawnego zwierzchnika generała-gubernatora warszawskiego Pawła Kotzebue został powołany na stanowisko prezydenta Warszawy (właśc. na stanowisko „pełniącego obowiązki prezydenta”, prezydentem nie został nigdy).

Największą zasługą Starynkiewicza było zbudowanie miejskiego systemu wodno-kanalizacyjnego ze Stacją Filtrów na Koszykach, dokąd doprowadzono wodę czerpaną z Wisły ze Stacji Pomp Rzecznych na Czerniakowie.

 Osobne artykuły: Zespół Stacji Filtrów w Warszawie i Stacja Pomp Rzecznych w Warszawie.

Dzięki jego energii przezwyciężono biurokratyczne przeszkody w Petersburgu dotyczące finansowania tego wielkiego projektu[8]. W ten sposób powstał jeden z najnowocześniejszych w Europie systemów dostarczania wody pitnej i odprowadzania ścieków, co znacząco poprawiło sytuację sanitarną miasta[9]. Usunięcie rynsztoków i kanałów umożliwiło także podniesienie estetyki przestrzeni publicznej, urządzenie nowych terenów zielonych i nasadzenia drzew[9].

Inne ważne dokonania Starynkiewicza na stanowisku prezydenta to m.in.:

  • wzrost dochodów miasta (bez zwiększania obciążeń podatkowych mieszkańców) z 1,5 mln rubli w 1875 do 3,3 mln rubli w 1892[a][1]
  • uruchomienie pierwszej publicznej linii tramwaju konnego (1881); w 1889 linii było 17[10]
  • poszerzenie i wybrukowanie wielu ulic, tzw. kocie łby zastępowano granitową kostką, pod koniec jego prezydentury zastosowano także pierwsze nawierzchnie betonowe
  • modernizacja oświetlenia ulic (3 tys. latarni gazowych), zadrzewienie ulic i modernizacja ich chodników
  • powołanie Towarzystwa Asenizacyjnego, zajmującego się wywozem z miasta nieczystości, a z brukowanych ulic także błota i śniegu (1883)
  • powołanie Komitetu Plantacyjnego (1889), odpowiedzialnego za tworzenie nowych parków, skwerów i pasów zieleni, inicjatora utworzenia m.in. parku Ujazdowskiego (1893)[11]; była to druga (obok Komitetu Kanalizacyjnego) stała organizacja obywatelska działająca przy magistracie[12]
  • zainstalowanie przez amerykańskie towarzystwo International Bell Telephone pierwszej centrali i uruchomienie sieci telefonicznej[1]
  • otwarcie wielkiego cmentarza Bródnowskiego na terenach wykupionych w tym celu przez miasto[1][13]
  • renowacja kolumny Zygmunta[1]
  • wystąpienie z inicjatywą budowy na cmentarzu Bródnowskim kaplicy rzymskokatolickiej (obecny kościół św. Wincentego à Paulo) i przekazanie na ten cel drewna użytego do renowacji kolumny Zygmunta[14]
  • modernizacja oświetlenia ulicznego[1]
  • budowa nowej gazowni na Woli[1]
  • rozpoczęcie w 1885 projektu regulacji 11,7 km lewego brzegu Wisły od mostu Kierbedzia w górę rzeki[15]
  • poszerzenie niektórych ulic i wytyczenie nowych[1]
  • usprawnienie ruchu kołowego m.in. poprzez przebicie ul. Próżnej do placu Grzybowskiego (1880)[16] i ulicy Miodowej do Krakowskiego Przedmieścia (1888)[17];
  • pozyskanie środków finansowych na wyposażenie kościoła Wszystkich Świętych (z racji pełnionego urzędu był członkiem komitetu budowy tej świątyni)[18]
  • zbudowanie sieci skanalizowanych, ogólnodostępnych szaletów miejskich[1]
  • wyodrębnienie w Wydziale Administracyjnym magistratu Sekcji Statystycznej i powołanie na stanowisko jej kierownika Witolda Załęskiego z którego inicjatywy w 1882 przeprowadzono na koszt miasta nowoczesny jednodniowy spis ludności Warszawy[19].

Cechował go proobywatelski styl sprawowania urzędu, m.in. z jego inicjatywy magistrat zapraszał przedstawicieli mieszkańców do uczestnictwa z głosem doradczym w posiedzeniach komisji planistycznych[20].

Za jego rządów obszar Warszawy nieznacznie się powiększył. Po zlikwidowaniu w 1875 okopów Lubomirskiego włączono ostatecznie do miasta cmentarze Powązkowski i żydowski. Inkorporacji uległ również obszar pomiędzy ulicami Wolską, Żytnią i Młynarską. Po kolejnych 14 latach przyłączono fragmenty Woli między ulicami Karolkową i Młynarską oraz mały obszar na Czerniakowie ze Stacją Pomp Rzecznych. Od tego czasu powierzchnia Warszawy wynosiła 32,7 km² i nie zmieniła się aż do wielkiej inkorporacji w 1916.

Starynkiewicz nie mówił po polsku, ale doskonale ten język rozumiał. Jego mieszkanie przy ul. Rysiej 5 stało otworem dla wszystkich. Na jego prośbę Polacy rozmawiali przy nim w ojczystym języku, sam używał rosyjskiego (lub francuskiego w rozmowach z Polakami nieznającymi rosyjskiego). Prasa warszawska określała go jako „Nasz Szanowny Prezydent”, co cenzura zmieniała na „Jego Ekscelencja jenerał-major S.I. Starynkiewicz”[21]. Jego liczne artykuły, które pisywał do warszawskich czasopism, były tłumaczone na język polski przez jego przyjaciela Józefa Keniga.

Zakończył urzędowanie 12 września 1892[1]. Pozostał w Warszawie[22]. Współpracował ze swoim następcą Mikołajem Bibikowem. Kierował Wydziałem Tanich Kuchni, działał w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności i Warszawskim Komitecie Statystycznym (jako jego wiceprzewodniczący)[22]. W uznaniu zasług przyznano mu bardzo wysoką emeryturę w wysokości 3 tys. rubli rocznie[23].

Zmarł w Warszawie. Zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany na cmentarzu prawosławnym na Woli – w jego zachodniej części, przy cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej (wcześniej i obecnie kościół św. Wawrzyńca). W związku z zamknięciem dla pochówków części nekropolii, która przylegała do zwróconej w 1916 Kościołowi katolickiemu świątyni, jego ciało zostało ok. 1932 ekshumowane i pochowane w obecnym miejscu we wschodniej części cmentarza prawosławnego (kwatera 42)[24].

Był urzędnikiem carskim, który reformował miasto na chwałę Imperium Rosyjskiego. W swoich pamiętnikach wielokrotnie podkreślał, że jest rosyjskim patriotą. Jednocześnie jest uważany za jednego z najbardziej zasłużonych prezydentów miasta, cieszył się uznaniem już współczesnych (m.in. Bolesława Prusa i Aleksandra Świętochowskiego). Był powszechnie lubiany i szanowany przez mieszkańców Warszawy za uczciwość, pracowitość oraz życzliwość dla Polaków[25][26][22]. W jego pogrzebie wzięło udział około 100 tys. osób.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Sfera jego życia prywatnego przez długi czas pozostawała „białą kartą”, do czasu pojawienia się w 2000 r. na wystawie w Muzeum Historycznym m. st. Warszawy pt. „Sankt Petersburg i Warszawa na przełomie XIX i XX wieku” jego zamieszkałej w Paryżu prawnuczki, Elizabeth Starynkevicz-Millet. Udostępniła ona później kuratorowi tej wystawy, Andrzejowi Sołtanowi, kopię dziennika S. Starynkiewicza pisanego w latach 1887–1897. W 2005 r. dziennik ten został wydany przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Można się z niego dowiedzieć, że Sokrat Starynkiewicz miał żonę Tanię (nazywał ją „Taniczką”) oraz czterech synów i córkę (córki)[potrzebny przypis]. Najstarszy, Aleksander, lekarz-chirurg w jednym z warszawskich szpitali, zmarł w 1883 w wyniku zakażenia, którego nabawił się podczas operacji. Najmłodszy – Paweł – zmarł na gruźlicę. Pozostali dwaj to Konstanty, który wybrał karierę wojskową, dosłużył się stopnia generała i będąc gubernatorem symbirskim, zginął w 1906 w wyniku zamachu bombowego, oraz Dymitr – który był anarchistą, sprzyjał rewolucji październikowej i zmarł w 1919 r. w Rostowie. Najmłodsza z rodzeństwa – Maria – zmarła w 1941 podczas blokady Leningradu[21].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ludność Warszawy wynosiła w 1870 roku 269,2 tys. osób, w 1880 roku 310 tys. osób, a w 1892 roku 490,4 tys. osób. Zob. Bogusawa Bulska i in.: 400 lat stołeczności Warszawy w świetle statystyki 1596–1996. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Statystyczne. Oddział Warszawski, 1997, s. 205.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 807. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 8. ISBN 83-01-02798-3.
  3. ↑ a b Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 9. ISBN 83-01-02798-3.
  4. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11, 15. ISBN 83-01-02798-3.
  5. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11. ISBN 83-01-02798-3.
  6. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11–12. ISBN 83-01-02798-3.
  7. ↑ Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 12–13. ISBN 83-01-02798-3.
  8. ↑ Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 194. ISBN 83-89632-04-7.
  9. ↑ a b Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 207. ISBN 978-83-235-2572-1.
  10. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 295–296. ISBN 83-06-00089-7.
  11. ↑ Grzegorz Mika. Miasto i ogród. „Skarpa Warszawska”, s. 34, lipiec 2018. 
  12. ↑ Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 193. ISBN 83-89632-04-7.
  13. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 395. ISBN 83-06-00089-7.
  14. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 396. ISBN 83-06-00089-7.
  15. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 119. ISBN 83-06-00089-7.
  16. ↑ Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 6.
  17. ↑ Tomasz Grygiel: Pałac Małachowskich i dom Roeslera. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 62. ISBN 83-01-02662-6.
  18. ↑ Jarosław Zawadzki: Kościół Wszystkich Świętych w Warszawie. Warszawa: Parafia Wszystkich Świętych w Warszawie, 1997, s. 27, 32. ISBN 83-908838-0-5.
  19. ↑ Maria Nietyksza: Statystyka ludnościowa Warszawy w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku [w:] 130 lat statystyki Warszawy 1864–1994. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1995, s. 35–36.
  20. ↑ Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 208. ISBN 978-83-235-2572-1.
  21. ↑ a b K. Held-Olsińska, Rosyjski warszawiak.
  22. ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 808. ISBN 83-01-08836-2.
  23. ↑ Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 209. ISBN 978-83-235-2572-1.
  24. ↑ Piotr Paszkiewicz, Michał Sandowicz: Wolski cmentarz prawosławny w Warszawie. Przewodnik. Warszawa: Komisja Opieki nad Zabytkami przy Metropolii Prawosławnej, 1990, s. 8.
  25. ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 192.
  26. ↑ Benedykt Hertz: Na taśmie 70-lecia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 46.
  27. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 808. ISBN 83-01-08836-2.
  28. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 367. ISBN 83-86619-97X.
  29. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 203.
  30. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 59. ISBN 83-88973-59-2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-02798-3.
  • Sokrates Starynkiewicz, Dziennik 1887-1897, 2001.
  • Antoni Zaleski, Towarzystwo Warszawskie. Listy do przyjaciółki przez baronową XYZ, 1971.
  • Krystyna Held-Olsińska, Rosyjski warszawiak, [w:] „Polityka” 2012, nr 37, s. 58-60.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sokrat_Starynkiewicz&oldid=58158710”