Słońsk
52°33′49″N 14°48′20″E/52,563611 14,805556
| wieś | |
 Kościół pw. MB Częstochowskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
3028[2] |
| Strefa numeracyjna |
95 |
| Kod pocztowy |
66-436[3] |
| Tablice rejestracyjne |
FSU |
| SIMC |
0187062 |
Położenie na mapie gminy Słońsk  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu sulęcińskiego  | |
| 52°33′49″N 14°48′20″E/52,563611 14,805556[1]
| |
| Strona internetowa | |
Słońsk (niem. Sonnenburg) – wieś gminna o charakterze miejskim w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim, siedziba gminy Słońsk. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1341 rokiem, zdegradowany w 1945 roku[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.
Według danych z 2011 roku Słońsk liczył 3028 mieszkańców.
Słońsk leży 12 km od granicy przy drodze nr 22 łączącej Berlin i Kostrzyn nad Odrą z Poznaniem i Gorzowem Wielkopolskim. Różnymi formami ochrony przyrody objęto ponad 80% powierzchni gminy, w tym 4,5 tys. ha znajduje się na terenie Parku Narodowego Ujście Warty.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W okresie pozostawania miasta w granicach Niemiec nosiło ono nazwę Sonnenburg. Zmiana na Słońsk nastąpiła po II wojnie światowej, wraz z włączeniem tych ziem w obszar Polski.
Pierwsza wzmianka o Słońsku (opidium) pochodzi z 1295 roku[5].
Pierwszym udokumentowanym właścicielem miejscowości była rodzina Wedlów (gałąź Uchtenhagen), która w 1341 roku na podstawie zgody margrabiego Ludwika rozpoczęła budowę zamku[5][6]. Od 1375 roku miejscowość w posiadaniu rodziny Vockenrode. W 1415 roku zamek został sprzedany Henrykowi Kinichowi; po jego śmierci został włączony do dóbr elektora brandenburskiego jako spadek[6].
20 marca 1426 miasto i zamek Słońsk (niem. „Schloss und Stadt Sonnenburg”) zostały nabyte i wyznaczone na siedzibę brandenburskich joannitów. W latach 1427-1429 zakon wybudował potężny zamek[6].
W 1808 r. Słońsk, liczący 2000 mieszkańców, uzyskał pełne prawa miejskie[5].
W 1933 roku utworzono tu pierwsze ciężkie hitlerowskie więzienie, podczas II wojny światowej przetrzymywano tu wybitnych przywódców ruchu oporu z państw Europy zachodniej i Skandynawii[7]. 10 grudnia 1944 wylądowała w okolicy wsi sześcioosobowa grupa polskich spadochroniarzy pod dowództwem porucznika Czesława Szelachowskiego. Prowadziła ona działania rozpoznawcze na głównym kierunku berlińskim, a także wykoleiła osiem pociągów i wysadziła dwa mosty kolejowe na Warcie i Noteci. Byli to pierwsi polscy żołnierze operujący na terenie przyszłego województwa gorzowskiego[8]. W nocy z 30 na 31 I 1945 r. grupa SS-manów przybyła z pobliskiego Frankfurtu n. Odrą, przy pomocy załogi więzienia rozstrzelała na jego terenie 819 więźniów[9]. Była to jedna z największych zbrodni dokonana na obszarze obecnej Polski, podczas przechodzenia przez niego wojsk radzieckich w kierunku na Berlin (największa w Łodzi, w więzieniu radogoskim, w nocy z 17 na 18 stycznia 1945; 1500 więźniów rozstrzelanych lub spalonych żywcem). W maju 1946 miejscowość otrzymała obecną nazwę[10].
Po wojnie niezagospodarowany zamek niszczał i do lat 70. XX wieku zalegały tam na podłogach stosy papierów niemieckich i radzieckich. Zamek spłonął w 1975 roku. Zachowały się mury bez stropów.
W miejscowości działały dwa państwowe gospodarstwa rolne. Państwowe Gospodarstwo Rolne w Słońsku[11][12] znajdujące się na Osiedlu PGR[13], przy przystanku autobusowym „Słońsk PGR”[14]. Później przekształcone w Zakład Rolny w Słońsku podległy pod Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Ośnie Lubuskim. Drugie państwowe gospodarstwo, Zakład Produkcji Rolnej w Słońsku znajdował się na południu, w części miejscowości Łęczynek[15]. W miejscowości działała też spółdzielnia produkcyjna w części miejscowości Beszewice[16].
W marcu 2022 roku został tu otwarty Ośrodek Muzealno-Edukacyjny Parku Narodowego Ujście Warty, którego siedziba mieści się przy ulicy 3-ego Lutego.[17] W Ośrodku znajduje się osiem tematycznych, interaktywnych sal przedstawiających florę i faunę Parku Narodowego Ujście Warty.[18]
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[19]:
- Kościół farny rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem MB Częstochowskiej, gotycki z lat 1475-1522, przebudowany w XVII, XVIII i XIX wieku, z zabytkowym alabastrowym ołtarzem późnorenesansowy z 1626 pochodzi z zamku Hohenzollernów w Berlinie, wspaniałe sklepienia gwiaździste, późnogotycka polichromia, wieża przebudowana w 1817[7]
- Cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, ul. Lipowa, z XIX wieku
- Zamek joannitów - zbudowany w latach 1427-1460, przebudowany w czasach renesansu, którego ówczesny wygląd przedstawił Matthäus Merian w 1652 roku ukazując wschodnią i północną elewację. Następnie około 1662 roku przebudowany na barokowy pałac joannitów. Zamek został zniszczony przez pożar w 1975 roku.
- Park pałacowy
- Plebania protestancka, obecnie rzymskokatolicka, pl. Wolności 1, z początku XIX wieku
- Cmentarz wojenny, z połowy XIX wieku
- Poczta, obecnie Urząd Gminy, ul. Sikorskiego 15, z ok. 1900 roku
- Kamienica, ul. WOP-u 1, z XIX wieku
inne obiekty:
- Cmentarz żydowski
- Cmentarz ofiar byłego obozu i więzienia z pomnikiem upamiętniającym miejsce zbrodni
- Muzeum martyrologii ofiar faszyzmu - Muzeum Martyrologii Sonnenburg[20]
- Park Narodowy „Ujście Warty”
Oświata[edytuj | edytuj kod]
We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. Przyjaźni Narodów, Przedszkole Samorządowe oraz Gminna Biblioteka Publiczna.
Sport[edytuj | edytuj kod]
W Słońsku siedzibę ma Klub Sportowy „Warta” Słońsk, który został założony w 1948 r. i aż do 2009 roku występował przeważnie w lubuskiej klasie okręgowej, grupa Gorzów Wielkopolski lub ligach niższych. Największym sukcesem klubu był awans do IV ligi lubuskiej (V poziom rozgrywek) wywalczony w 2009 roku. W sezonie 2010-2011 klub spadł do ligi okręgowej.
Stadion klubu mieści się przy ulicy 3-go Lutego[21].
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 124745
- ↑ Wieś Słońsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-07-20] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1178 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 70-71.
- ↑ a b c Słońsk - Historia, Gminny Portla Internetowy Słońsk [dostęp: 24.03.2016]
- ↑ a b c Dariusz Markowski, Sebastian Smagłowski. Tajemnicze losy joannickich tablic herbowych ze Słońska oraz ich problematyka konserwatorska. „Acta Universitatis Nicolai Copernici”. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XXXVIII (Toruń 2010). s. 96.
- ↑ a b Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 241-242, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
- ↑ Józef Cabaj, Mieczysław Miszkin, Florian Nowicki, ''W dorzeczu trzech rzek'', KAW, Szczecin, 1987, s. 27, ISBN 83-03-01931-7
- ↑ Mnichowski Paweł, Obóz koncentracyjny w więzieniu w Sonneburgu (Słońsk), 1939–1945. W-wa 1982).
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&bbox=215932.6277284098,529742.3427505046,219273.2527284098,531104.8427505046&SRS=2180 (warstwa: skany map topograficznych)
- ↑ Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 21 lipca 1977 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody [online], Kancelaria Sejmu RP [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Ogłoszenie Wójta Gminy Słońsk z dnia 19 sierpnia 2011 r.. slonsk.bip.net.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-03)].
- ↑ Rozkład jazdy pks na przystanku Słońsk, gm. Słońsk rozkład jazdy » e-podroznik.pl, tel.: 703 402 802 [online], e-podroznik.pl [dostęp 2017-11-27].
- ↑ http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&bbox=214595.1277284098,528195.4677505046,217935.7527284098,529557.9677505046&SRS=2180 (warstwa: skany map topograficznych)
- ↑ http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&bbox=213113.8777284098,530257.9677505046,216454.5027284098,531620.4677505046&SRS=2180 (warstwa: skany map topograficznych)
- ↑ Technika i multimedia pomagają poznać Park Narodowy „Ujście Warty” od podszewki. Ośrodek Muzealno-Edukacyjny w Słońsku otwarty! [online], Gazeta Lubuska, 18 marca 2022 [dostęp 2022-05-11] (pol.).
- ↑ Opis wystawy | Oficjalna strona Parku Narodowego "Ujście Warty" [online], www.pnujsciewarty.gov.pl [dostęp 2022-05-11].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego - stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 66-67. [dostęp 2013-02-12].
- ↑ Mnichowski Przemysław, Obóz koncentracyjny i więzienie w Sonnenburgu (Słońsku), 1939-1945. Warszawa 1982. Porównaj też: [1].
- ↑ Klub Sportowy Warta Słońsk, 90minut.pl
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mnichowski Paweł, Obóz koncentracyjny w więzieniu w Sonneburgu (Słońsk), 1939–1945. W-wa 1982)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Historia w datach [online], Towarzystwo Przyjaciół Słońska.
- Siedziba gminy: Słońsk
| Miejscowości gminy |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Jednostki pomocnicze gminy |
|