Soplówka jeżowata
 Starszy okaz soplówki jeżowatej | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
soplówka jeżowata |
| Nazwa systematyczna | |
| Hericium erinaceus (Bull.) Pers. Comm. fung. clav. (Lipsiae): 27 (1797) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus (Bull.) Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny soplówkowatych (Hericiaceae)[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hericium, Hericiaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1781 r. Jean Baptiste François Pierre Bulliard, nadając mu nazwę Hydnum erinaceus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1797 r. Christian Hendrik Persoon, przenosząc go do rodzaju Hericium[2].
- Clavaria conferta Paulet
- Clavaria erinaceus (Bull.) Paulet
- Dryodon caput-medusae (Bull.) Quél.
- Dryodon erinaceus (Bull.) P. Karst.
- Dryodon juranus Quél.
- Hericium caput-medusae (Bull.) Pers.
- Hericium echinus (Scop.) Pers.
- Hericium erinaceus (Bull.) Pers.
- Hericium grande Raf.
- Hericium hystrix Pers.
- Hericium unguiculatum (Pers.) Legon & A. Henrici
- Hydnum caput-medusae Bull.
- Hydnum echinus (Scop.) Fr.
- Hydnum erinaceus Bull.
- Hydnum grande (Raf.) Steud.
- Hydnum hystricinum Batsch
- Hydnum hystrix (Pers.) Fr.
- Hydnum juranum (Quél.) Sacc. & D. Sacc.
- Hydnum omasum Panizzi
- Hydnum unguiculatum (Pers.) Streinz
- Manina cordiformis Scop.
- Martella echinus Scop.
- Martella hystricinum (Batsch) Kuntze
- Martella hystrix (Pers.) Lloyd
- Merisma caput-medusae (Bull.) Spreng.
- Merisma hystrix (Pers.) Spreng.
- Steccherinum quercinum Gray
Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1983 r.[4]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Kulisty lub poduchowaty, czasami strzechowaty, wielkości od 8–20 cm, ale dorastający nawet do 30 cm. W młodości jest biały, następnie białokremowy, żółtosiny, w końcu ochrowobrązowawy. Przyrasta do drzewa bokiem lub bulwiastą częścią, która w starszych okazach drewnieje. Jest gęsto pokryty kolcami o długości 2–6 cm i o grubości (przy podstawie) 1,5–2 mm. Kolce za młodu są białawożółte, później śmietankowe, na starość mają kolor od żółtopomarańczowego do siwobrązowawego[5].
Mięsisty, elastyczny, sprężysty i trochę włóknisty. Ma biały kolor jest zwarty i dziurkowany. Smak słodkawy, zapach grzybowy[5].
Biały, amyloidalny. Zarodniki bardzo drobno kropkowane, o rozmiarach 5–6 × 4–5 µm[6][7].
- Gatunki podobne
W Polsce występuje jeszcze soplówka bukowa (Hericium coralloides) i soplówka jodłowa (Hericium alpestre), jednak różnią się one dość znacznie kształtem owocnika i kolcami[5].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji[8]. W Polsce jest rzadka. Do 2021 r. podano 3 stanowiska historyczne i 55 współczesnych[9], m.in. na buku zwyczajnym – pomniku przyrody nr 1066 w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym w Gdańsku[10]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – wymierający[11]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Austrii, Belgii, Czechach, Szwajcarii, Niemczech, Danii, Anglii, Holandii, Szwecji, Słowacji[4].
Grzyb nadrzewny, saprotrof rozwijający się na martwym drewnie, lub słaby pasożyt zasiedlający żywe, starsze lub osłabione drzewa[9]. Rośnie w lasach liściastych ze starym drzewostanem, głównie na pniach starszych drzew w ich dolnej części, do wysokości kilku metrów. Występuje głównie na pniach buków i dębów, lecz także jabłoni lub orzechów włoskich[5].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Grzyb jadalny i grzyb uprawny. W Japonii i Chinach jest lubianym i uprawianym grzybem spożywczym[6][7], o smaku porównywanym do mięsa krabów, homarów i innych owoców morza[12][13]. W Polsce od 1995 r. podlega ochronie ścisłej bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej[9].
- Grzyb leczniczy o własnościach przeciwnowotworowych, immunomodulacyjnych, nerwotonicznych i antyastmatycznych. Własności te mają wytwarzane przez nią polisacharydy, hericenony i erinacyny. Izolowane z grzybni diterpeny erinacyny A, B, C wykazują regulujące działanie na ilość neurotrofin, są stymulatorami różnicowania i wzrostu cholinergicznych neuronów przodomózgowia, których ubytek uważany jest za kluczowy w rozwoju choroby Alzheimera[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hericium erinaceus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15].
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 298, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 399, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Soplówka jeżowata, [w:] Andreas Gminder, Tanja Böhning, Jaki to grzyb?., Warszawa: Wyd. Świat Książki, 2009, s. 256, ISBN 978-83-247-1016-4.
- ↑ a b E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Mapa występowania soplówki jeżowatej na świecie [online] [dostęp 2021-12-23].
- ↑ a b c Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ Formy ochrony przyrody na terenie Nadleśnictwa Gdańsk [online] [dostęp 2016-09-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-20].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 65, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Lion’s Mane: A new candidate for profitable forest mushroom cultivation [online], Cornell Small Farms, 6 kwietnia 2015 [dostęp 2021-03-09].
- ↑ TyrantFarms, Lion’s mane mushrooms: a brain booster that tastes like crab meat [online], Tyrant Farms, 22 listopada 2019 [dostęp 2021-03-09].
- ↑ Jadwiga Turlo, Grzyby wielkoowocnikowe – niedoceniane źródło substancji leczniczych, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R.17”, 44 (3), 2015, s. 138–151.