Michał Sędziwój

{{{imię i nazwisko}}}

[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt={{{alt grafiki}}}|{{{opis grafiki}}}]] {{{opis grafiki}}}
Data i miejsce urodzenia	{{{data urodzenia}}} {{{miejsce urodzenia}}}
Data i miejsce śmierci	{{{data śmierci}}} {{{miejsce śmierci}}}
Odznaczenia
{{{odznaczenia}}}

{{Biogram infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki = | data urodzenia = | imię i nazwisko = | opis grafiki = | miejsce śmierci = | odznaczenia = | grafika = | data śmierci = | miejsce urodzenia = Nieznane pola: "zmarl", "data_urodzin", "opis_grafiki", "miejsce_urodzin", "quote", "miejsce_smierci", "Nazwa_grafiki", "data_smierci", "on" oraz "Biogram_osoby".

Michał Sędziwój herbu Ostoja odm.(łac. Sendivogius Polonus, ur. 2 lutego 1566, zm. 1636) – polski alchemik i lekarz.

Wieża Kurza Stopka na Zamku Królewskim na Wawelu, gdzie według przekazów swoją pracownię miał Michał Sędziwój.

Herb Michała Sędzimira vel Sędziwója

Życiorys

Urodził się w Łukowicy koło Nowego Sącza jako syn szlachcica polskiego Jakuba Sędzimira i Katarzyny Pielszówny z Rogów. Ojciec nie szczędził środków na naukę i wychowanie Michała. Zamierzał skierować go do stanu duchownego w zakonie Jezuitów. Pierwsze nauki pobierał w szkole przyklasztornej w Krakowie. Kolejnym krokiem w edukacji były studia w Akademii Krakowskiej, gdzie miał poświęcić się filozofii, retoryce, teologii oraz naukom ścisłym: geometrii, astronomii i mechanice. Tam też po raz pierwszy zetknął się z alchemią i nowymi ideami w medycynie, propagowanymi przez głośnego w tych czasach lekarza Paracelsusa ( Philippus Theopharastus Aureolus Bombast von Hohenheim). W tym czasie przebywali w Krakowie dwaj słynni alchemicy angielscy John Dee oraz Edward Kelley. Sędziwój nawiązał z nimi bliższy kontakt, a w szczególności uległ wpływom Kelleya, z którym spotkał się ponownie w Czechach. Sędziwój poświęcił się całkowicie badaniu pism lekarskich i alchemicznych.

W tym okresie nawiązał bliski kontakt z Mikołajem Wolskim (1555 – 1630), późniejszym marszałkiem wielkim koronnym, który jako zwolennik alchemii przez wiele lat pozostał mentorem Sędziwoja, finansując jego badania i podróże. Dzięki wsparciu Wolskiego Sędziwój wyruszył za granicę, aby zdobyć wszechstronną wiedzę hermetyczną i poszerzyć wykształcenie humanistyczne. Studiował w Cambridge, Ingolstadt, Lipsku, Altdorfie, Frankfurcie, Rostocku, Wittemberdze, Wiedniu. Poznał także państwo moskiewskie, Szwecję, Anglię, Hiszpanię, Portugalię, Szwajcarię, Niemcy, Czechy, Austrię.

13 października 1591 roku Sędziwój zostaje immatrykulowany na Uniwersytecie Wiedeńskim, a w roku 1593 w Pradze na dworze cesarza Rudolfa II zostaje przyjęty w poczet dworzan, aby na sejmie w Ratyzbonie w roku 1598 zostać mianowanym radcą cesarskim. W tym czasie Michał Sędziwój występuje także w dokumentach jako sekretarz królewski Zygmunta III Wazy. Wszystko wskazuje na to, że bardziej niż zdolności alchemiczne, to jego misje dyplomatyczne i posłowanie między monarchami były kluczem otwierającym wrota dworu cesarskiego. W 1599 roku wybuchła w Pradze groźna epidemia, w wyniku której zmarła jego żona Weronika Stiber oraz dwoje z ich czworga dzieci. Sędziwój z pozostałymi dziećmi, Weroniką i Krzysztofem wrócili do Polski.

Michał Sędzimir otrzymał szlachectwo, ze zmianą nazwiska na Sendivogius, 8 marca 1600. Dokument dotyczył formalnie dokonania odmiany herbu Ostoja, ale jego formuła jest właściwa dla nobilitacji.

Niebawem jednak otrzymał misję od króla Zygmunta III Wazy, aby powrócić do Pragi i przeprowadzić zabiegi dyplomatyczne w sprawie tzw. sprawy mołdawskiej. Wtedy to też dokonał przy współudziale samego cesarza Rudolfa II słynnej transmutacji. Cesarz upamiętnił to wydarzenie, nakazując wmurowanie w ścianę sali, w której dokonano tej operacji, marmurową tablicę z napisem: Faciat hoc quispiam alius quod fecit Sendivogius Polonus, tzn.: Niech ktokolwiek inny uczyni to, co uczynił Polak Sędziwój.

W 1604 roku Sędziwój ogłosił drukiem w Pradze swe pierwsze słynne dzieło alchemiczne pt.: Novum Lumen Chymicum (Nowe Światło Chemiczne), które niosło rozszerzony tytuł: Dwanaście traktatów o kamieniu filozofów, wyprowadzonych ze źródła Natury i doświadczenia ręcznego. Dzieło to napisane po łacinie, zostało wydane anonimowo, autor zaopatrzył je w anagram: DIVI LESCHI GENUS AMO, co znaczy: Kocham ród boskiego Lecha.

Praca ta stała się głośna w całej Europie Zachodniej, między 1604 r. a 1778 r. miała 53 wydania w językach: niemieckim, francuskim, angielskim, rosyjskim, holenderskim, czeskim i polskim. Egzemplarze pracy Sędziwoja znajdywały się w bibliotekach wielkich uczonych jak Isaac Newton i Antoine Lavoisier.

Głównym powodem ogromnego zainteresowania jego pracą był nowy kierunek filozofii alchemicznej, jaki nadał Sędziwój. Novum Lumen Chymicum napisane było w jasny sposób jak na owe czasy, oparte o doświadczenia praktyczne, i w nie dwojaki sposób nadając nowy kierunek badaniom alchemicznym. Tym kierunkiem było powietrze i jego rola w procesach oddychania i spalania. Jak wynika z pracy Sędziwoja, w powietrzu znajduje się ukryty pokarm życia, który zestalony jest w saletrze potasowej – przez Sędziwoja nazwaną solą filozoficzną lub magnesem. Dzisiaj nazywamy ten składnik tlenem. W czasach, w których żył Sędziwój, pojęcia pierwiastka chemicznego i gazu jeszcze nie istniały. W związku z tym, teksty Sędziwoja są trudne do rozszyfrowania. Niemniej jednak opracował rewolucyjną teorię opartą o właściwości chemiczne saletry i ta teoria przyczyniła się do olbrzymiego rozwoju (przez eksperymenty laboratoryjne) zrozumienia procesów spalania i oddychania. Program eksperymentalny przeprowadzany był w różnych ośrodkach (pracowniach alchemicznych przy dworach i uniwersytetach) w całej Europie, a w szczególności w Anglii na uniwersytecie w Oxford.

W 1605 roku Sędziwój goszcząc w Stuttgarcie na dworze Fryderyka I Wirtemberskiego (księcia), został uwięziony i obrabowany z kosztowności i złotodajnej tynktury. Intrygę uknuł sam książę wraz ze swym nadwornym alchemikiem Műhlenfelsem. Dopiero zdecydowana interwencja Zygmunta III Wazy i Rudolfa II spowodowała uwolnienie alchemika i wymierzenie kary śmierci Műhlenfelsowi.

W 1607 roku w Kolonii wydane zostaje dzieło Rozmowa Merkuriusza, alchemika i Natury. W 1616 roku także w Kolonii zostaje wydany drukiem Traktat o siarce, wznowione wydanie Rozmów Merkuriusza i praca Nowe światło chemiczne.

W 1624 roku Sędziwój wyjechał do Padwy, kontaktując się z wybitnymi naukowcami tamtejszej uczelni. Od 1626 roku działał jako tajny radca cesarza Ferdynanda II Habsburga. W roku 1630 z rozkazu cesarskiego Sędziwój otrzymał na własność dwie wsie, Krawarze i Kąty, oraz dom w Ołomuńcu. Były to najbogatsze i największe majątki w Księstwie Karniowskim.

Sędziwój zmarł między 20 maja a 12 sierpnia 1636 roku w Krawarze. Przypuszcza się, że został pochowany w kościele Świętego Ducha w Opawie.

Dorobek naukowy

Ogłaszając drukiem swą pracę Novum Lumen Chymicum, Sędziwój w zasadniczy sposób zmienił kierunek badań alchemicznych – badania te w ostateczności doprowadziły do odkrycia tlenu i do ogłoszenia nowoczesnej teorii spalania przez Antoine Lavoisiera w 1774 r.

Pisma

W pismach swych Sędziwój występuje pod różnymi nazwiskami i pseudonimami: Sendivogius, Sendivog, Sensophax, Cosmopolita, Le Cosmopolite. Posługuje się też anagramami łacińskimi: DIVI LESCHI GENUS AMO (Kocham ród boskiego Lecha), ANGELUS DOCE MIHI JUS (Aniele ucz mnie prawa), które zawierają litery jego łacińskiego nazwiska Michael Sendivogius. Przydawano mu też inne przydomki, jak: Sarmata Anonymus, Nobilis Polonus vel Cracovia, Heliocanthaurus Borealis (Północny Piewca Słońca).

Prace Sędziwoja w kolejności daty pierwszego wydania:

1. Novum Lumen Chymicum – De Lapide Philosophorum (1604) – łacina
2. Dialogus Mercurii, Alchemistae et Naturae (1607) – łacina
3. Tractatus de Sulphure (1616) – łacina
4. Traittez de l`Harmonie (1618) – francuski
5. Traktat vom philosophischen Saltz (1656) – niemiecki
6. Lettre Philosophique (1659) – francuski
7. Cinquante-Cinq Lettres Philosophiques (1671) – francuski
8. Processus Super Centrum Universi (1682) – łacina i niemiecki
9. Statuts des Philosophes Inconnus (1691) – francuski
10. Operatie Elixiris Philosophici (1968) – łacina i polski

Sędziwój w literaturze i sztuce

Alchemik Sędziwój i Zygmunt III, obraz Jana Matejki, Muzeum Sztuki w Łodzi

• Józef Bohdan Dziekoński Sędziwój, t I-III, Warszawa (1845), wydanie 2 skrócone, Warszawa (1907), Warszawa (1974)
• Maria Ilnicka Alchemik. Obraz dramatyczny. Pierwszy ustęp, Warszawa (1858)
• Wacław Szymanowski Michał Sędziwój. Dramat w pięciu aktach, Warszawa (1859)
• Jan Matejko Alchemik Sędziwój i Zygmunt III, (1867), Muzeum Sztuki w Łodzi
• Zikmund Winter Pražské obrázky, Praga (1893)
• Gustav Meyrink Die Abenteuer des Polen Sendivogius. Goldmachergeschichten, Berlin (1925)
• Mieczysław Smolarski Poszukiwacz złota, Poznań (1927)
• Jacek Koprowicz Alchemik Sendivius, film fabularny, Polska (1988)
• Andrzej Pilipiuk Pan Samochodzik i … Sekret alchemika Sędziwoja t.28, Olsztyn (2001)
• Andrzej Pilipiuk Kuzynki, Lublin (2003, 2007) ; Księżniczka, Lublin (2004, 2007); Dziedziczki, Lublin (2004, 2007)

Zobacz też

Tadeusz Sendzimir

Źródła

• Roman Bugaj W Poszukiwaniu Kamienia Filozoficznego. O Michale Sędziwoju najsłynniejszym alchemiku polskim, Warszawa, 1957
• Roman Bugaj Michał Sędziwój (1566-1636), Życie i Pisma, Wrocław, 1968
• Roman Bugaj Saletra Filozofów a odkrycie tlenu, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 1986, 31, nr 3/4, str. 749 – 780.
• Karin Figala Die exakte Alchemie von Isaac Newton, Verhandl. Naturf. Ges., 94, 1984, str. 157 – 228.
• Karin Figala Sendivogius, Michael, ALCHEMIE Lexicon einer hermetischen Wissenscheft, Munchen, 1998, str. 332 – 334.
• Rolf Gelius Der „Processus universalis” nach Michael Sendivogius, Gesnerus , 53, 1996, str. 183 – 193.
• Henry Guerlac John Mayow and the Aerial Nitre: Studies in the chemistry of John Mayow – 1. Actes du Septieme Congres d’Histoire des Sciences, Jerusalem, 1953, str. 332 – 349.
• Rafał Prinke Michał Sędziwój – pochodzenie, rodzina, herb, GENS, Kwartalnik Towarzystwa Genealogicznego-Heraldycznego, Poznań, 1992, 2, 33 – 64.
• Rafał Prinke The Twelfth Adept: Michael Sendivogius in Rudolphine Prague, The Rosicrucian Enlightenment Revisited, New York, 1999, str. 141 – 192.
• Zbigniew Szydło i Richard Brzezinski A New Light on Alchemy, History Today,1997, 47 (1), str. 17-23.
• Zbigniew Szydło Woda która nie moczy rąk. Alchemia Michała Sędziwoja, Warszawa, 1997
• Zbigniew Szydło Sędziwój Michał, Polski Słownik Biograficzny, XXXVI, z. 3/150, 1998

Bibliografia

1. Isaac Asimov Krótka historia chemii, Warszawa 1970
2. Henryk Barycz W blaskach epoki odrodzenia, Warszawa, 1968.
3. Henryk Barycz Z epoki renesansu, reformacji i baroku, Warszawa 1971
4. Aleksander Batowski Michał Sędziwój alchemista, jego życie , przygody i pisma, (rękopis), Lwów, 1860
5. Henry Carrington Bolton The follies of science at the court of Rudolf II, Milwaukee 1904
6. Juliusz Karol Holte von den Brinken O życiu i pismach Michała Sędziwoja, Warszawa, 1846
7. Roman Bugaj Traktat o kamieniu filozoficznym, PWN, Warszawa, 1971
8. Roman Bugaj Chemia i alchemia w Polsce w dobie odrodzenia, Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej, 1981, 25, str. 23 – 38.
9. Roman Bugaj Nauki tajemne w Polsce w dobie odrodzenia, Wrocław, 1976.
10. Roman Bugaj Nauki tajemne w dawnej Polsce – Mistrz Twardowski, Wrocław, 1986.
11. Roman Bugaj Hermetyzm, Wrocław, 1991, str. 238-270
12. Antoni Gałecki (fizykochemik) Wiadomości z Historyi chemii w Polsce do w. XVII włącznie. (Alchemia w Polsce), Chemik Polski, 1910, str. 481 – 488.
13. Jan Grabowski Chemia w Polsce do 1773 r., Chemik Polski, 1905, str.437 – 443
14. Włodzimierz Hubicki Alchemia i chemia w Polsce w XVI wieku, 1960
15. Włodzimierz Hubicki Domniemany list do Michała Sędziwoja, Warszawa 1963
16. Włodzimierz Hubicki Zapomniana teoria. W 400 rocznicę urodzin Michała Sędziwoja, Warszawa 1966
17. Krzysztof Janczuk Silva rerum alchimiarum – między literaturą a wiedzą. Ukryta struktura w Novum lumen chymicum Michaela Sendivogius, Warszawa, 2004
18. Józef Jankowski (pisarz) (dr. JOD) Michał Sędziwój. Nowe Światło Chymiczne, Warszawa, 1922
19. Czesław Lechicki Marszałek Wolski i alchemik Sędziwój, Lwów, 1929
20. Czesław Lechicki Mecenat Zygmunta III, Warszawa, 1932
21. Józef Maksymilian Ossoliński Michał Sędziwój, rękopis Manuscripta Inst. Ossoliniani, 1828
22. Emilian Ostachowski Michał Sędziwój (1566-1636). Kartka z dziejów polskiej alchemii, Poznań 1934
23. Micigno Poliarchio Vita di Mich. Sendivog, 1661
24. Rafał Prinke Michael Sendivogius and Christian Rosenkreutz. The Unexpected Possibilities. The Hermetic Journal, 1990, s. 72 – 80.
25. Zbigniew Szydło Statuty Michała Sędziwoja, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 1993, 38, nr 2, s. 21 – 39.
26. Wacław Szymanowski Michał Sędziwój, Warszawa, 1862
27. Michał Wiszniewski Bacona metoda tłumaczenia natury, Kraków 1834, Warszawa 1976