Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu

Odbudowana Cerkiew Zwiastowania NMP

Budynki klasztorne

Cerkiew św. Jana Teologa

Pałac Archimandrytów widziany od strony dziedzińca klasztornego

Fragment budynków klasztornych od strony dziedzińca

Ogród renesansowy przy klasztorze

Krzyż i tablica pamiątkowa przy klasztorze

Klasztor Męski Zwiastowania NMP w Supraślu to jeden z pięciu prawosławnych monasterów męskich na terenie Polski.

Historia

Ufundowany na początku XVI wieku przez marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego Aleksandra Chodkiewicza i prawosławnego biskupa Józefa Sołtana, a specjalny tomos sankcjonujący jego budowę wydał patriarcha Konstantynopola Joachim I. Akt erekcyjny został potwierdzony również przez króla Aleksandra Jagiellończyka. W 1501 roku powstała tu najpierw drewniana cerkiew pw. św. Jana Teologa. W dwa lata później rozpoczęto budowę cerkwi murowanej pw. Zwiastowania NMP. W 1516 roku wyświęcono cerkiew Błagowieszczeńską, później budynki monasteru wzbogaciły się o cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. Z biegiem lat stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym, m.in. ze względu na bogatą bibliotekę, która w 1557 roku liczyła już 200 pozycji, i rozwinięte kontakty z innymi ważnymi ośrodkami prawosławnymi, jak Góra Athos czy Ławra Pieczerska, czego wyrazem było nadanie ihumenowi Sergiuszowi (1532-1565) tytułu archimandryty. Odwiedzając monaster w 1582 roku patriarcha Serbii i Bułgarii Gabriel podnosi go do rangi "Ławry" i nadaje archimandrycie Tymoteuszowi (1575-1590} mitrę. Powracający z Moskwy patriarcha Konstantynopola Jeremiasz II w 1589 roku przybył do Ławry supraskiej. Po śmierci metropolity Michała Rahozy w 1598 r., nowym metropolitą został Hipacy Pociej, w związku z czym powstał problem kompetencyjny dotyczący zwierzchności nad klasztorem. Metropolita ogłosił, że klasztor zostaje przyłączony do Kościoła unickiego jednak mnisi i ich przełożony Hilarion Masalski zaprotestowali i uznali że się nie poddadzą jego jurysdykcji. Wobec tego metropolita Hipacy Pociej, będąc zarazem biskupem włodzimierskim i brzeskim, pozwał Hilariona Masalskiego do sądu za nieposłuszeństwo. Wyznaczono termin sądu, ale Masalski odmówił stawienia się przed sądem metropolitarnym, wobec tego metropolita Pociej poprosił króla Zygmunta III Wazę o interwencję i ten w 1602 r. wydał list okrężny, w którym zawiadomił o skazaniu Masalskiego na banicję za nieposłuszeństwo wobec metropolity. Pomimo tego Hilarion Masalski przez ponad rok pozostawał w Supraślu, do czasu gdy nowym przełożonym klasztoru oficjalnie został w 1603 roku Herasim Welikonejusz, od czasów którego rządów klasztor przestaje być prawosławny i przejmuje postanowienia Unii Brzeskiej. W tej sytuacji Masalski opuścił Supraśl, jednakże w 1607 roku zwrócił się do metropolity Pocieja z prośbą o jego interwencję u króla, aby ten cofnął list królewski o banicji, na którą to prośbę król Zygmunt III Waza odpowiedział pozytywnie i zezwolił na powrót Masalskiego do klasztoru, gdzie tenże przebywał do śmierci. W 1614 roku klasztor potwierdza przyjęcie Unii. Bazylianie rozbudowują kompleks klasztorny i rozwijają działalność wydawniczą, klasztor staje się znaczącym ośrodkiem kultury i oświaty. Następuje okres jego największego rozkwitu. W 1643 roku opat Szybiński zamówił do głównej świątyni nowy trzypoziomowy ikonostas ze zwieńczeniem, który wykonał w Gdańsku snycerz Andrzeja Modzelewskiego ikonostas. Było to jedno z najwybitniejszych, barokowych dzieł tego typu na obszarze całego Podlasia. Po 1655 roku w klasztorze przechowywano szczątki zmarłego męczeńską śmiercią św. Jozafata Kuncewicza. Po tym wydarzeniu mnisi suprascy wznieśli w świątyni ołtarz boczny poświęcony temu świętemu. W roku 1693 r., dzięki staraniom metropolity kijowskiego Cypriana Żochowskiego, w klasztorze pojawiła się prasa drukarska, co stało się początkiem ożywionej działalności kulturalnej i wydawniczej. Ponad sto lat działalności wydawnictwa w Supraślu (1695 - 1803) zostało zapoczątkowane przez wydanie mszału unickiego ozdobionego miedziorytową kartą z portretem Karola Stanisława Radziwiłła, a w 1696 wydano pierwszą drukowaną w klasztorze książkę o życiu św. Onufrego. Drukarnia była głównym ośrodkiem wydawniczym unickiej metropolii kijowskiej aż do lat 70. XVIII w. i obsługiwała także inne zakony oraz szlachtę z pogranicza Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pd lat 80. XVIII w. wydawała też publikacje świeckie propagujące myśli oświeceniowe. W czasie działalności drukarni wydano w klasztorze ok. 500 pozycji, z czego ponad 10% po łacinie, 66% po polsku i 23% cyrylicą. W 1710 roku drukarnia uzyskała przywilej królewski od Augusta II Sasa, aprobowany w Rzymie w 1713 r., a w 1790 r. otrzymała przywilej od króla Stanisława Augusta. Po rozbiorach Rzeczpospolitej, w roku 1796 dobra klasztoru skonfiskowały władze pruskie, a w 1804 roku sprzedano warsztat typograficzny żydowskiemu drukarzowi z Białegostoku, co zakończyło działalność słynnej klasztornej drukarni. Od 1797 do 1809 mieścił się tu kościół katedralny diecezji supraskiej. W 1823 w bibliotece klasztornej profesor wileńskiego uniwersytetu Michał Bobrowski znajduje jedenastowieczną OCS księgę. W 1824 władze rosyjskie odebrały klasztor unitom i przekazały mnichom prawosławnym. Znaczna część budynków klasztornych została przekazana fabrykantom, którzy rozpoczęli w nich produkcję sukna. Rozproszono też bogaty księgozbiór zgromadzony przez zakonników, m.in. w 1876 roku przekazano część książek do Wileńskiej Biblioteki Publicznej. W 1875 zbudowana została cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 – Jana Teologa, a 1901 – św. Jerzego Zwycięzcy. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych fresków. Działania I wojny światowej i ewakuacja przed wojskami niemieckimi spowodowała ucieczkę mnichów w głąb Rosji (bieżeństwo); mnisi zabierają ze sobą cudowną Supraską Ikonę Matki Bożej. W II Rzeczypospolitej budynki klasztorne zostają przekazane salezjanom, którzy prowadzą w nich sierociniec. W latach 1939-1941 świątynię dewastują władze radzieckie, niszcząc m.in. barokowy ikonostas. W 1944 wojska niemieckie zburzyły cerkiew Zwiastowania NMP. Po wojnie znajduje tu swoją siedzibę szkoła rolnicza. Od lat 80. XX w Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny stopniowo odzyskiwał budynki klasztorne i prowadził prace konserwatorskie i remontowe. Prace remontowe w Ławrze trwają do dzisiaj. Planowana jest także odbudowa Cerkwi Zmartwychwstania Pańskiego, która znajdowała się kiedyś nad katakumbami.

Ciekawostki

W 1770 w drukarni o.o. Bazylianów wydano po polsku na potrzeby Konfederacji Barskiej podręcznik wojny partyzanckiej de Jeneya Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey, według zwyczaju wieku teraźnieyszego....

Obiekty klasztorne

• Cerkiew Zwiastowania NMP (1503-1511, zniszczona 1944, odbudowywana od 1985, renesansowa, obronna). Zachowane oryginalne fragmenty polichromii ("freski z Supraśla") – obecnie eksponowane w klasztorze, w pałacu archimandrytów. Prace przy rekonstrukcji cerkwi wg projektu architekta M. Kuźmienki, kontynuował architekt Michał Bałasz.
• Pałac Archimandrytów (1635-1655) – w Pałacu działa Muzeum Ikon.
• Budynki klasztorne barokowe, wznoszone w XVII i XVIII w.
• Brama-dzwonnica zbudowana w roku 1752, na wzór bramy pałacu w Białymstoku.
• Cerkiew św. Jana Teologa (1888)

Na terenie klasztoru planowane jest utworzenie prawosławnej Akademii Supraskiej (na wzór podobnych, działających m.in. w Grecji). Monasterowi podlega również jedyny w Polsce skit – skit św. św. Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich w Odrynkach.

Linki zewnętrzne

• Strona klasztoru
• Strona Akademii Supraskiej
• Wirtualny spacer po Monastyrze