Hajnówka

{{{nazwa}}}

{{{nazwa oryginalna}}}

[[Plik:{{{zdjęcie}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis zdjęcia}}}]] {{{opis zdjęcia}}}
[[Plik:{{{flaga}}}| 100x130px| alt=Flaga]] [[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}|Herb]] [[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}|Flaga]]
Państwo	{{{państwo}}}
Zarządzający	Burmistrz
Powierzchnia	21,29 km²
Populacja (2009) • liczba ludności • gęstość	{{{liczba ludności}}} {{{gęstość zaludnienia}}} os./km²
Nr kierunkowy	{{{numer kierunkowy}}}
Kod pocztowy	{{{kod pocztowy}}}
Tablice rejestracyjne	{{{tablice rejestracyjne}}}
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark}
Strona internetowa

{{Miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | nazwa = | numer kierunkowy = | zdjęcie = | gęstość zaludnienia = | commons = | dopełniacz nazwy = | kod pocztowy = | liczba ludności = | państwo = | współrzędne = | opis zdjęcia = | flaga = | nazwa oryginalna = | tablice rejestracyjne = Nieznane pola: "fax_um", "sekundN", "flaga_miasta", "Miasto", "herb_miasta", "gęstość", "grodzki", "tel_um", "mail_um", "rodzaj_gminy", "kod_poczt", "populacja", "tablica_rej", "pozycja", "gmina", "panorama", "galeria_commons", "domena", "nr_kier", "powiat", "adres_um", "prawa_miejskie", "założone", "sekundE", "TERYT", "stopniN", "kod_poczt_um", "aglomeracja", "mapa_miasta", "stopniE", "minutE", "miejska", "SIMC", "minutN", "dopełniacz_miasta", "mail", "miasta_partnerskie", "prezydent" oraz "województwo".

Hajnówka (biał. Гайнаўка, Hajnaŭka, ukr. Гайнівка, Hajniwka, ros. dawniej Гайновка Gajnawka obecnie Хайнувка Chajnuwka) – miasto i gmina w województwie podlaskim, siedziba władz powiatu hajnowskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego. Od 2007 roku w gminie wprowadzono język białoruski jako język pomocniczy.

Miasto położone na Równinie Bielskiej, na zachodnim krańcu Puszczy Białowieskiej. Ze względu na swoje położenie niedaleko Białowieży i puszczy nazywane jest "bramą do Puszczy Białowieskiej".

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 21 583 mieszkańców.

Ogólna charakterystyka

Miasto jest ośrodkiem turystycznym (lasy, kolej wąskotorowa) i ośrodkiem mniejszości białoruskiej (dzięki Muzeum Kultury Białoruskiej), którzy wg danych spisu powszechnego z 2007 r. stanowią w Hajnówce 26,41% mieszkańców. W mieście ma swoją siedzibę Zamiejscowy Wydział Zarządzania Środowiskiem Politechniki Białostockiej kształcący studentów na kierunkach: Ochrona Środowiska i Leśnictwo. Jest to także ośrodek przemysłu drzewnego i wytwórnia maszyn dla leśnictwa. Mieszczą się tu zakłady: dziewiarski, odzieżowy, przetwórstwa runa leśnego oraz spożywczy. W mieście jest 5 szkół podstawowych, cztery gimnazja, dwa licea państwowe (w tym jedno z dodatkową nauką języka białoruskiego), zespół szkół zawodowych oraz niepubliczny zespół szkół ekonomicznych (w tym liceum). Mieści się tu także Policealne Studium Psalmistów oraz Zakład Doskonalenia Zawodowego. Co roku, w maju w mieście odbywa się Międzynarodowy Festiwal "Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej". W mieście znajduje się także siedziba Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej "Hajnówka".

Hajnówka położona jest na Nizinie Podlaskiej, w południowo-wschodniej części województwa podlaskiego, na zachodnim krańcu Puszczy Białowieskiej. Okolice Hajnówki to rozległa równina pokryta lasami, łąkami i polami uprawnymi. Przez miasto przepływa rzeczka Leśna Prawa (popularnie nazywana przez mieszkańców: "Śmierdziuszka"), dopływ Bugu. Hajnówka wyrosła z osady strażnika leśnego, powstałej w XVI wieku. W roku 1589 konstytucja "Ordinato o prewentach królewskich" podzieliła dobra królewskie na dobra państwowe i stołowe. Puszcza Białowieska weszła do dóbr stołowych, przeznaczonych na utrzymanie dworu królewskiego i z tego powodu była szczególnie chroniona. Rosło znaczenie Straży Hajnowskiej.

Po trzecim rozbiorze Polski Hajnówka znalazła się wraz z Puszczą Białowieską w zaborze rosyjskim. W roku 1888 Puszczę Białowieską przekazano do zarządu domen carskich. W latach 1894-1906 zbudowano kolej z Bielska Podlaskiego do Białowieży i z Siedlec przez Hajnówkę do Wołkowyska. Hajnówka stała się węzłem kolejowym. Około 1900 r. zbudowano szosę z Bielska Podlaskiego do Białowieży, która przebiegała przez Hajnówkę. W czasie I wojny światowej , w 1915 r. Puszczę Białowieską zajęli Niemcy i przystąpili do jej eksploatacji. Zbudowali w Hajnówce dwa tartaki, fabrykę suchej destylacji drewna, węzeł leśnych kolejek wąskotorowych, warsztaty naprawcze, a w lesie około 90 km torów kolejowych służących do transportu drewna z Puszczy Białowieskiej. Władze polskie przejęły Hajnówkę w 1919 r. Zakłady przemysłowe stanowiły własność państwową i były wydzierżawione, tylko fabryka "Terbenthen" przeszła w ręce prywatne. Przez kilka lat Puszczę, kolejki i tartaki w Hajnówce dzierżawiła firma angielska The Century European Timber Corporation. Napływała do Hajnówki fala ludności z różnych stron Polski. Ponadto została tu rozwiązana białoruska dywizja gen. Bułak-Bałachowicza, której żołnierze osiedli w Hajnówce i Białowieży. Utworzył się swoisty konglomerat gwarowy i kulturowy, w którym Polacy stanowili około 70% ludnści. Przybysze zajmowali baraki , budowali domy drewniane, trociniaki i ziemianki. Wytyczano uliczki na szerokość rozstawu ramion ludzkich. Powoli zaczęło rozwijać się życie kulturalne i społeczne. Powstała parafia rzymsko-katolicka, zbudowano trzy szkoły podstawowe, Państwową Szkołę Przemysłu Drzewnego, internat, dom kultury, robotnicze osiedla mieszkaniowe, powstała poczta, apteka, hotel, biblioteka publiczna, dwa kina, Spółdzielnia Spożywców "Społem", Kasa Chorych. Żydzi zbudowali bożnicę i zorganizowali szkołę wyznaniową. Ludność prawosławna od 1925 r. miała kaplicę "czasownię" w domu prywatnym. Miejscowy lekarz i astronom samouk dr Tadeusz Rakowiecki wydał dwutomowe dzieło pt. "Drogi planet i komet".

W dziedzinie gospodarczej dominowały cztery zakłady przemysłowe: Fabryka Chemiczna, Zarząd Kolei Leśnych, Terebenthen i Zakłady Drzewne Lasów Państwowych, które zostały rozbudowane, nowocześnie zorganizowane i zmechanizowane tak, że w roku 1938 były największym zakładem przemysłowym i zatrudniały 1521 osób. Łącznie w zakładach przemysłowych Hajnówki pracowało 1947 osób. Hajnówka była drugim co do wielkości ośrodkiem przemysłowym w województwie. Rozwijało się rzemiosło. Osadę zamieszkiwali Polacy, Białorusini, Rosjanie, Ukraińcy, Żydzi, Niemcy. Druga wojna światowa i okupacja zahamowały rozwój osady. Zniszczeniu uległy zakłady produkcyjne, część miasta, stacja i tory kolejowe. Zginęło około 700 mieszkańców. Wyzwolenie Hajnówki nastąpiło 18 lipca 1944 r. Po wojnie odbudowano zniszczone zakłady, przebudowano większość ulic, postawiono osiem szkół, cztery kościoły różnych wyznań, dom kultury, dwa szpitale, przychodnię rejonową, stację uzdatniania wody, basen pływacki a także wprowadzono komunikację miejską.

Prawa miejskie otrzymała Hajnówka w 1951 r., a w latach 1954-1975 była siedzibą władz powiatowych. Miasto liczy ok. 25 tysięcy mieszkańców. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe i nowe zakłady produkcyjne. Ogółem miasto posiada 12 zakładów przemysłowych i ok. 280 zakładów rzemieślniczych. Przez Hajnówkę przebiega linia kolejowa z Warszawy do Siemianówki (granica państwa). Drogi kołowe z Hajnówki prowadzą gwieździście w kierunku : Białowieży (18 km), Białegostoku przez Narew (62 km), Siemiatycz przez Kleszczele (62 km), Bielska Podlaskiego (27 km), Siemianówki przez Narewkę (23 km), Warszawy (230 km).

Geografia

Położenie

Hajnówka jest położona we wschodniej części Równiny Bielskiej. Najbliższe miasta to Bielsk Podlaski (około 30 km), Kleszczele (około 20 km) i Białystok (około 60 km).

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 powierzchnia Hajnówki wynosi 21,29 km², w tym:

• użytki rolne: 59%
• użytki leśne: 3%.

Miasto stanowi 1,31% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	21 775	100	11 509	52,9	10 266	47,1
powierzchnia	21,29 km²
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1022,8		540,6		482,2

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1026,2 zł.

Nazwa

Większość źródeł podaje, iż nazwa miasta pochodzi od imienia strażnika – Hayno (Hajno) – osadzonego w uroczysku Skarbosławka w XVIII wieku. Od tej pory uroczysko nosiło nazwę Haynowszczyzna zaś straż założona w tym uroczysku otrzymała miano: Straż Haynowa (Hajnowa) – w skrócie Hajnówka.
Nie jest jednak całkowicie pewne jak nazywał się pierwszy strażnik Straży Hajnowskiej. Nazwa może też pochodzić od gwarowego zwrotu "uhaj" czyli miejsce w lesie (polana) na którym wypasano bydło.

Historia (kalendarium)

Rzeczpospolita Obojga Narodów

• 1589 – na mocy Ordynacji Sejmu "Ordinato o prewentach królewskich" tereny Hajnówki trafiają do dóbr stołowych króla Polski
• 1639 – Ordynacja Sejmowa wprowadza nakaz utworzenia strażnic królewskich chroniących Puszczę
• 1670 – w uroczysku Skarbosławka powstaje strażnica (obecnie dzielnica Placówka)
• 1679 – według "Opisania Puszczy" w strażnicy pełniło służbę 7 strzelców i 2 osoczników, pilnujących też Traktu Królewskiego do królewskiego dworu w Białowieży
• XVIII wiek – W uroczysku Skarbosławka, osadzono jako królewskiego strażnika człowieka imieniem Heyna (lub Hayno) – z pochodzenia prawdopodobnie Niemca.

Pod zaborem rosyjskim i I wojna światowa

Dom dróżnika wybudowany w 1906 roku

• 1795 – III rozbiór Rzeczypospolitej – do podpisania traktatu w Tylży w 1807 przez obszar dzisiejszego miasta przebiega granica między zaborem pruskim i rosyjskim.
• XIX w. – obok siedziby strażnika powstaje wieś
• 23 maja 1831 r. koło Hajnowszczyzny oddział powstańczy gen. Dezyderego Chłapowskiego stoczył zwycięską bitwę z oddziałem wojsk carskich.
• 1846 – utworzenie Leśnictwa Hajnowskiego – zamieszkuje je 18 rodzin.
• 1863 – w okolicy mają miejsce walki w czasie powstania styczniowego
• 1888 – Puszcza Białowieska wchodzi w skład posiadłości carskich
• 1894 – doprowadzenie do Hajnówki kolei z Bielska Podlaskiego
• 1897 – przedłużenie linii kolejowej do pałacu w Białowieży
• 1900 – budowa szosy Bielsk Podlaski – Białowieża
• 1909 – budowa przez Hajnówkę linii kolejowej na trasie Siedlce – Wołkowysk- Hajnówka liczy 600 mieszkańców
• 1915 – ucieczka wojsk rosyjskich przed Niemcami i ewakuacja części ludności, spalenie Straży Hajnowskiej
• 1915-1918 – rabunkowa eksploatacja drewna podczas I wojny światowej, budowa dwóch tartaków, piekarni, pralni, łaźni, kasyna, kina, fabryki suchej destylacji drewna , parowozowni i sieci kolejek wąskotorowych przez okupujących Niemców

Okres międzywojenny i II wojna światowa

Pomnik upamiętniający miejsce straceń w czasie II wojny światowej w lesie w pobliżu Hajnówki

• 1919 luty – Hajnówka ponownie w granicach Polski, liczy wtedy 118 mieszkańców
• 1920 – wojna polsko-bolszewicka, 27 sierpnia niedaleko drogi do Białowieży ma miejsce potyczka zwiadu z 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Jana Rządkowskiego z sowieckim pociągiem pancernym z 48 DS. Rozstrzelanie przez Rosjan polskich jeńców wojennych i pochowanie ich przy ul. Łagodnej na Międzytorzu.
• 1923 (3 maja) – erygowanie parafii katolickiej i urządzenie kaplicy w poniemieckim kinie
• 1924 – angielska firma "The Century European Timber Corporation" ,popularnie zwana "Centurą" wydzierżawia tartaki i kolejki leśne – rozpoczyna się wielki napływ robotników do Hajnówki
• 1924 (24 marca) – pierwszy strajk w Hajnówce na terenie Fabryki Chemicznej rozpoczyna falę wystąpień robotników,które trwają z przerwami do września 1939
• 1925 – pierwsza prawosławna kaplica w Hajnówce; Hajnówka liczy około 4000 mieszkańców z czego 70% to Polacy. Pozostali mieszkańcy to Białorusini, Żydzi, Rosjanie, Niemcy.
• 1929 – na skutek rabunkowej eksploatacji drewna, władze polskie zrywają umowę z "Centurą"
• 1930 – cztery hajnowskie fabryki zatrudniają niemal 2000 robotników
• 1934 – osada zostaje siedzibą gminy wchodzącej w skład powiatu bielskiego
• 1936 (9 marca) – spalenie kaplicy przez komunistów i budowa nowej
• 1939 – Hajnówka liczy 17 tys. mieszkańców, działają w niej: Państwowa Szkoła Przemysłu Drzewnego, 3 szkoły podstawowe, Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół", hotel, kino Lux, kino Oko, apteka, biblioteka, Przysposobienie Wojskowe Leśników, Związek Strzelecki "Strzelec", Rodzina Leśnika, zespół teatralny,
• 1939 (17 września) – walki na terenie Hajnówki z Niemcami podczas kampanii wrześniowej, zbombardowanie okolic dworca PKP przez Luftwaffe. Po kilku dniach okupacji, Hajnówka została przez Niemców przekazana Rosjanom,
• 1939 (27 września) - oddziały 10 Armii Czerwonej opanowały w rejonie Hajnówki składnicę uzbrojenia, biorąc do niewoli 125 polskich żołnierzy i dwóch oficerów.
• 1939 październik - 1941 czerwiec – okupacja radziecka
• 1940 10 lutego - deportacja przez Rosjan na Syberię 462 osób z Hajnówki (powróciło tylko 150)[1].
• 1941 (25 czerwca) zajęcie Hajnówki przez Niemców i spalenie przez nich synagogi. W tym dniu spłonęło także kino "LUX" oraz restauracja i hotel Górskiego.
• 1941 (sierpień) - wypędzenie przez Niemców ludności żydowskiej do getta w Prużanie
• 1943 (17 września) - rozstrzelanie przez Niemców 104 mieszkańcach Hajnówki (w tym kobiet i dzieci)[2]
• 1944 (lipiec) – zniszczenie przez Niemców dworca kolejowego i wieży ciśnień
• 1944 (18 lipca) - zajęcie Hajnówki przez Armię Czerwoną

Polska Rzeczpospolita Ludowa

• 1944 Hajnówka liczy już tylko 8 tys. mieszkańców
• 1945 kwiecień, maj – w pobliżu Hajnówki przebywał oddział 5 Wileńskiej Brygady Armii Krajowej pod dowództwem mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki", starcia z NKWD, KBW, UB i MO
• 1945 – kolejne starcia poakowskiego podziemia z NKWD, UB i MO
• 1946 – 28 stycznia opanowanie miasta i rozbrojenie posterunku MO i Armii Czerwonej przez 3 Brygadę Wileńską Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
• 1946 23 czerwca – oddanie do użytku, zniszczonej przez Niemców w sierpniu 1944 roku, linii kolejowej do Białowieży.
• 1948 – początek budowy kościoła katolickiego, zakończonej dopiero w 1965 w związku z blokowaniem budowy przez władze komunistyczne
• 1949 – od marca do lipca w jednej ze szkół istnieje tajna organizacja niepodległościowa
• 1951 – uzyskanie praw miejskich
• 1954 – Hajnówka zostaje siedzibą powiatu
• 1975 – miasto przestaje być siedzibą powiatu
• 1979 – zostaje uruchomiona pierwsza autobusowa linia komunikacji miejskiej- obecnie funkcjonują trzy linie.
• 1981 – budowa Cerkwi prawosławnej św. Trójcy
• 1984 3 grudnia – uruchomienie linii PKS do Białowieży
• 1985 wrzesień – odsłonięto kamień upamiętniający obrońcę miasta z 1939 r. kpr. Bolesława Bierwiaczonka.
• 1986 9 września – oddanie do użytku nowego dworca kolejowego.
• 1989 rozwiązano komitety partyjne PZPR i ZSL

III Rzeczpospolita

Stoisko z piśmiennictwem w języku białoruskim podczas festynu etnograficznego przy Muzeum Kultury Białoruskiej w Hajnówce

• 1993 – likwidacja połączenia kolejowego do stacji Białowieża Pałac i Bielska Podlaskiego
• 1995 – rozpoczęcie budowy dwóch kolejnych cerkwi w Hajnówce: pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela i św. Dymitra Sołuńskiego
• 1999 (1 stycznia) – miasto ponownie zostało siedzibą powiatu
• 2000 – rozpoczęcie budowy kościoła pw. św. Cyryla i Metodego
• 2003 – rozpoczęcie budowy kościoła i klasztoru katolickiego Zgromadzenia Sióstr Klarysek na ul. Lipowej
• 2004 – likwidacja pociągów osobowych na trasie Hajnówka – Cisówka
• 2006 – rozpoczęcie budowy pływalni przy ul. Piłsudskiego
• 2007 (21 czerwca) – Rada Miejska przegłosowuje uchwałę o wprowadzeniu języka białoruskiego jako pomocniczego w administracji.
• 2008 – otwarcie nowego kościoła pw. św. Cyryla i Metodego obok cmentarza katolickiego, przy ul. 3 maja
• 2009 (25 lipca) - pierwsza edycja festiwalu rockowego Rockowisko
• 2009 (17 grudnia) – otwarcie Parku Wodnego w Hajnówce, przy ul. J. Piłsudskiego/ul. 3 maja
• 2010 (sierpień) - otwarcie kościoła Zgromadzenia Sióstr Klarysek na ul. Lipowej

Rozwój urbanistyczny

Przed II wojną światową

Zachowana zabudowa przy ul. Wierobieja

Ulica Warszawska

Hajnówka jako miejscowość rozwinęła się w pobliżu siedziby strażnika leśnego,która znajdowała się w miejscu obecnej dzielnicy Placówka. Najstarsze osadnictwo koncentrowało się wzdłuż traktu prowadzącego z Bielska do Białowieży (obecna ulica Stefana Batorego) oraz jego przecznic (obecne ulice Lipowa, ks. Wierobieja, Grunwaldzka, 11 Listopada).

Obecnie główną ulicą miasta jest ulica 3 Maja. Jest to również wynikiem działań Niemców okupujących miasto w czasie I wojny światowej w latach 1915-1918. Zbudowali oni bowiem w okolicach obecnego Ronda Jana Pawła II budynek administracyjno-wojskowy, który mieścił również kino i kasyno. Z jego powodu punkt ciężkości miasta przeniósł się z okolic ulicy Batorego i stał się impulsem, który spowodował wzrost znaczenia ulicy 3 Maja, która przejęła funkcję przelotową od ulicy Stefana Batorego. Budynek ten przez wiele lat pełnił funkcje dworca PKS i został zburzony w 2001.

Zarówno przed II wojną światową jak i przez wiele lat po niej główną ulicą handlową Hajnówki była ulica Wierobieja (przed wojną Targowa, po wojnie Mariana Buczka) i jej okolice (świadczy o tym nazwa okolicznej uliczki Zaułek Targowy).

Niemcy okupujący Hajnówkę podczas I wojny światowej wybudowali tartak, który szybko stał się największym zakładem przemysłowym. Spowodowało to liczny napływ pracowników z innych części kraju co z kolei miało konsekwencje w postaci powstawania w niewielkiej miejscowości nowej licznej zabudowy. Przyjezdni osiedlali się głównie w okolicach tartaku (między ulicą Lipową a 11 Listopada, Żabia Górka, obszar między ulicą 3 Maja a ulicą Piłsudskiego). Jako że byli to najczęściej ludzie ubodzy, budowali oni prowizoryczne chaty, powstające w sposób chaotyczny i z braku terenu tak gęsty, że uliczki pomiędzy domami miały często szerokość rozstawu ramion. Pozostałością tamtej zabudowy są osiedla Żabia Górka czy obszar zawarty między ulicami Lipową i 11 Listopada.

Podczas I wojny światowej powstała też w Hajnówce m.in. fabryka suchej destylacji drewna (popularnie zwaną "Chemiczną") oraz kolejkę wąskotorową. W pobliżu "Chemicznej" powstało osiedle dla jej pracowników, które istnieje do dzisiaj. Osiedle obecnie nazywane po prostu Chemiczną wówczas było określane jako Hajnówka-Fabryczna – w odróżnieniu od Hajnówki-Wsi.

Drugą co do znaczenia ulicą miasta jest ulica Piłsudskiego. Na jej rozwój złożyła się tak bliskość tartaku jak i fabryki terpentyny Terebenthen, która znajdowała się na obszarze obecnego Parku Miejskiego.

W czasach II Rzeczpospolitej w latach 30. XX wieku powstały nowe osiedla mieszkalne. Były to:

• Osiedle Czworaki – pierwotnie zawarte między ulicami Białowieską, wsią Majdan (nazwaną tak od znajdującego się tam targu), ulicą Armii Krajowej a 3 Maja – zbudowane dla pracowników tartaku.
• Osiedle Kolejki Leśne – położone przy stacyjce kolejki wąskotorowej zamieszkane przez pracowników kolejki.

Obydwa te osiedla składały się z domów w stylu dworkowym, podzielonych na cztery mieszkania. Powstało w tym okresie także:

• Osiedle Międzytory - między torami kolejowymi do Siedlec a linią do Białowieży.

Po II wojnie światowej

Powojenna zabudowa na ul. 3 Maja

Ulica Nowowarszawska

Ulica Stefana Batorego

Bloki na ul. Lipowej powstałe w latach 70. XX wieku

Po II wojnie światowej przez wiele lat rozwój Hajnówki przebiegał jedynie przez przyłączenia kolejnych okolicznych wsi. Wówczas do miasta przyłączono wsie:

• Kozi Przeskok
• Siwa Kolonia
• Judzianka
• Leśna
• Górne
• Dolne
• Poddolne
• Paszki
• Mazury

W niemal wszystkich tych miejscowościach (oprócz Mazur) dominuje obecnie zabudowa jednorodzinna. Pierwszym powstałym po wojnie osiedlem było Osiedle Millenium zbudowane z okazji Tysiąclecia Państwa Polskiego w 1966 roku. Położone przy ulicy Stefana Batorego było to też pierwsze osiedle złożone z budynków wielorodzinnych. Jeszcze w latach 60. w centrum miasta na północnej pierzei ulicy 3 Maja zbudowano trzy bloki mieszkalne w stylu modernistycznym, niszcząc przy tym starą drewnianą zabudowę z okresu przedwojennego. Jej pozostałością są budynki pod adresami: ulica 3 Maja 41 i 41a. Również w tym samym okresie zaczęto budować budynki wielorodzinne poza centrum miasta. Powstały wówczas dwa osiedla bloków przy ulicy Piłsudskiego:

• Osiedle "Za Pocztą" – położone u wylotu ulicy Piłsudskiego w ulicę 3 Maja
• Osiedle "Piłsudskiego" – położone między ulicami Piłsudskiego, Orzeszkowej oraz Armii Krajowej.

a także:

• Osiedle Kolejki – położone między osiedlem przedwojennym a ulicą 3 Maja

Powstały wtedy również pierwsze bloki (bloki Reja 1a i 3a oraz 3 Maja 58 i 60) na obszarze Osiedla Czworaki. Jednocześnie różnego rodzaje przeróbki dokonywane przez mieszkańców tego osiedla zniekształcały oryginalny kształt budynków. Duże inwestycje miały miejsce w latach 70. Wówczas powstały wielkopłytowe osiedla:

• Osiedle Lipowa – największe hajnowskie osiedle
• Osiedle Batorego
• Osiedle Mikołaja Reja – powstałe na obszarze dużej części Osiedla Czworaki co wiązało się z ze zniszczeniem kilku domów.

W latach 80. po południowej stronie ulicy 3 Maja zbudowano Osiedle Centrum. Na początku lat 90. ukończono budowę Osiedla Mazury. W latach 90. powstało również kilka bloków w dzielnicy Podlasie tworząc Osiedle Podlasie. Jednakże sama dzielnica jest zdominowana przez zabudowę jednorodzinną.

Ludzie

• Adam Dowgird
• Przemysław Sadowski
• Tadeusz Augustyn Rakowiecki
• Miron Chodakowski

Zabytki

Sobór Świętej Trójcy

Kościół farny Podwyższenia Krzyża Świętego

Replika stacyjki kolejki leśnej

• drewniana cerkiew z 1848 r. na uroczysku Krynoczka
• domek dróżnika z końca XIX w. przy ul. Warszawskiej
• budynek fabryki Suchej Destylacji Drewna z lat 20. XX w. (ul. Białostocka)
• budynek biurowy Zakładów Drzewnych z 1935 r. w stylu modernistycznym (obecnie salon meblowy firmy "Forte") przy ul. 3 Maja [3]
• "Dom Leśnika" im. J. Piłsudskiego z 1935 r. w stylu modernistycznym (potem kino, obecnie obiekt handlowy)
• łaźnia zakładowa z 1937 r. w stylu modernistycznym (obecnie KS "Puszcza", przebudowana) przy ul. Piłsudskiego
• drewniane domy osiedla robotniczego "Czworaki" z 1934 r.
• drewniana zabudowa ulic: Kosidłów i Warszawskiej z lat 30. XX w.
• replika stacyjki kolejki leśnej z 1936 r. na terenie bazy kolejki wąskotorowej
• drewniana zabudowa pożydowska na ulicy ks. Wierobieja
• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego(1955-1965) z mozaiką z 1977 r. w apsydzie według projektu prof. Wiktora Zina z Krakowa oraz zabytkowymi organami firmy "Schlag und Söhne" z XIX w. (w okresie letnim odbywają się koncerty muzyki organowej i kameralnej), nr rej.:692 z 1.02.1988.
• Sobór Św. Trójcy (cerkiew prawosławna znajdująca się na ul. Dziewiatowskiego ). Projekt świątyni opracował Architekt prof. Aleksander Grygorowicz z Poznania.
• Kościół pw. Św. Cyryla i Metodego na cmentarzu katolickim
• kaplica pw. Wszystkich Świętych na cmentarzu prawosławnym
• cmentarz żołnierzy radzieckich poległych w walkach o zdobycie miasta w 1944 r.
• poniemieckie baraki wojskowe z okresu I wojny światowej (ul. 11 listopada)
• miejsca martyrologii ludności miasta z okresu II wojny światowej: przy szosie do Białowieży
• cmentarz prawosławny z XVIII w. niedaleko wsi Dubiny (do 1839 r. unicki)
• kaplica pw. św. Tomasza Apostoła w Dubinach (XIX w.)
• cerkiew pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Dubinach (XIX w.)
• tradycyjna drewniana wiejska zabudowa z I poł. XX w. przy ul. Górnej
• kapliczka pw. Matki Boskiej Kazańskiej przy ul. Górnej

Pomnik żubra na skwerze Wasilewskiego

Ważne miejsca i obiekty

W Hajnówce

• wiata turystyczna z miejscem na ognisko koło ul. Warszawskiej (początek szlaku niebieskiego w Puszczy Białowieskiej)
• Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa (ul. Lipowa)
• Sobór Świętej Trójcy (1981, A. Grygorowicz)
• zespół boisk i kortów OSiR, ul. Dziewiatowskiego
• pomnik ofiar wojen i represji na Skwerze Dymitra Wasilewskiego przy ul. Zina
• pomnik żubra na Skwerze Dymitra Wasilewskiego przy ul. Zina
• pomnik poległych podczas I wojny światowej żołnierzy rosyjskich i niemieckich przy ul. 3 Maja w miejscu ich pochówku
• pomnik kaprala Bolesława Bierwiaczonka poległego w 1939 r. przy ul. 3 Maja
• mogiła ofiar wojny polsko-bolszewickiej w gaju przy ul. Łagodnej na osiedlu Międzytory
• zabudowa modernistyczna centrum miasta z lat 60. XX w.
• współczesne rzeźby w Parku Miejskim
• skatepark ul. Parkowa
• stadion leśny przy ul. Celnej
• stacja kolejowa przeniesiona z leśnej osady Czerlonka obecnie siedziba Centrum Promocji Regionu i Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej (ul. Tamary Sołoniewicz)

W najbliższych okolicach

• Rezerwat przyrody Szczekotowo
• rezerwat Górniańskie Łąki
• wieża widokowa w rezerwacie Górniańskie łąki
• kolejka wąskotorowa Hajnówka-Topiło, Hajnówka- Postołowo
• skansen kolei wąskotorowej na Topile
• wiata turystyczna i miejsce na ognisko na jednym z najwyższych wzniesień w Puszczy Białowieskiej na uroczysku Lipiny
• wiatrak (znajduje się w okolicach wsi Lipiny)
• pomnik byłych żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej na starym cmentarzu w Dubiny
• Mini zoo w pensjonacie Kupała w Poryjewie usytuowanym przy drodze do Orzeszkowa.
• drewniane kładki na ścieżce edukacyjnej w pobliżu linii wąskotorowej Hajnówka – Topiło
• szlaki turystyczne: czerwony, niebieski i żółty
• Puszcza Białowieska
• Zalew Siemianówka (największy zbiornik wodny na Podlasiu) jest odległy od miasta o ok. 30 km
• Dwór szlachecki w Wojnówce
• Dwór szlachecki w Szczytach w stylu barokowym
• Grodzisko w Zbuczu
• Cerkiew prawosławna pw. św. Jana Teologa w Nowoberezowie (bud. 1771 r. jako unicka, od 1839 r. prawosławna)

Pomnik Ofiar Wojen i Represji na skwerze Wasilewskiego

Samorząd i administracja

Władze miasta

• Burmistrz: Anatol Ochryciuk (od 1998)
  • Zastępca burmistrza: Bazyl Stepaniuk
  • Sekretarz Urzędu Miasta: Jarosław Grygoruk
  • Skarbnik Miasta:Halina Nowik
• Rada Miasta
  • Przewodniczący Rady Miasta – Leonard Kulwanowski
  • Zastępca Przewodniczącego – Piotr Markiewicz
  • Zastępca Przewodniczącego – Eugeniusz Saczko
  • Pozostali radni
    • Alicja Chaniło
    • Grażyna Dymińska
    • Wiktor Dzik
    • Jolanta Kulpa Krzycka
    • Wiera Masajło
    • Bogusław Łabędzki
    • Jakub Ostapczuk
    • Walentyna Ostaszewska
    • Andrzej Popow
    • Wiesław Rakowicz
    • Wiktor Sacharczuk
    • Ryszard Sokołowski
    • Grzegorz Surel
    • Mikołaj Szarejko
    • Michał Szpakowicz
    • Grzegorz Tomaszuk
    • Zdzisław Wiatrowski

Inne instytucje

• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
• Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
• Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie
• SANEPID
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych
• Powiatowy Urząd Pracy
• Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego

Kultura

Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej

• Hajnowski Dom Kultury
• Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej
• Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa
• Klub u Wołodzi
• Międzynarodowy Festiwal "Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej"
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej "Hajnówka"
• Orkiestra Dęta przy Ochotniczej Straży Pożarnej

Zieleń miejska

Parki i skwery

Skwer dr. Dymitra Wasilewskiego

• Park Miejski – ul. Parkowa
• Skwer dr. Dymitra Wasilewskiego – ul. A. Zina
• Skwer "przed SDH" ul. 3 Maja

Cmentarze

• Cmentarz rzymskokatolicki – ul. 3 Maja
• Cmentarz prawosławny – ul. M. Reja
• Cmentarz żołnierzy radzieckich – ul. 3 Maja
• Cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich z okresu I wojny światowej – ul. 3 Maja

• 
  Fragment cmentarza prawosławnego
• 
  Cmentarz rzymskokatolicki
• 
  Cmentarz żołnierzy radzieckich
• 
  Cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich z okresu I wojny światowej

Edukacja

Szkoły podstawowe i gimnazja

• Zespół Szkół nr 1, w skład którego wchodzą:
  • Szkoła Podstawowa nr 5
  • Gimnazjum nr 1
• Zespół Szkół nr 2, w skład którego wchodzą:
  • Szkoła Podstawowa nr 2
  • Gimnazjum nr 3
• Zespół Szkół nr 3, w skład którego wchodzą:
  • Szkoła Podstawowa nr 6
  • Gimnazjum nr 2
• Szkoła Podstawowa nr 3
• Zespół Szkół nr 4, w skład którego wchodzą:
  • Szkoła Podstawowa Specjalna
  • Gimnazjum Specjalne
  • Szkoła Przysposabiająca do Pracy

Szkoły ponadgimnazjalne

• Zespół Szkół Ogólnokształcących, w tym:
  • I Liceum Ogólnokształcące im Marii Curie-Skłodowskiej
• Zespół Szkół z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego, w tym:
  • II Liceum Ogólnokształcące z Dodatkowym Nauczaniem Języka Białoruskiego
  • Gimnazjum z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego
• Zespół Szkół Zawodowych, w tym:
  • 4 technika (drzewne, mechaniczne, ekonomiczne, informatyczne)
  • szkoła zawodowa
  • liceum profilowane (informatyczne, socjalne)

Szkoły wyższe

Zamiejscowy Wydział Zarządzania Środowiskiem Politechniki Białostockiej w Hajnówce

Sport

• Pronar Parkiet Hajnówka – siatkówka
• Puszcza Hajnówka – piłka nożna

Transport

Jedno z rond w Hajnówce

Szynobus na stacji kolejowej

Miasto ma połączenia kolejowe z Czeremchą, Siedlcami i Warszawą.

Przez miasto Hajnówka przechodzą drogi wojewódzkie:

• 685 Zabłudów – Hajnówka – Kleszczele,
• 689 Zambrów – Bielsk Podlaski – Białowieża

oraz linie kolejowe:

• Siedlce – Siemianówka – Granica Państwa
• Lewki – Hajnówka – Nieznany Bór – Białowieża Towarowa.

W niedalekim sąsiedztwie miasta są następujące przejścia graniczne: Białowieża (piesze, turystyczne), Siemianówka (towarowe, kolejowe), Czeremcha (kolejowe), Połowce (dla samochodów osobowych z Polski i Białorusi)

Komunikacja miejska

Komunikacja miejska w Hajnówce jest obsługiwana przez trzy linie autobusowe. Operuje nimi Zakład Komunikacji Miejskiej w Hajnówce.

Trasy linii autobusowych

Numer linii	Rodzaj	Trasa
1	zwykła	GÓRNA /PĘTLA/-Górna-Bielska-Targowa-(Poddolna-Długa)-Prosta-Bielska-3 Maja-Piłsudskiego (powrót:Piłsudskiego-Reja-3 Maja)-Warszawska-Judzianka(nawrót)-Warszawska-Wrzosowa-WRZOSOWA/PĘTLA/
2	zwykła	DZIEŃ POWSZEDNI: PKP-Białowieska-Piłsudskiego-Reja-3 Maja-Batorego-11 Listopada-Lipowa-Szpital(nawrót)-Lipowa- Batorego-Sportowa-BIAŁOSTOCKA-Główna-DUBINY SOBOTY I DNI ŚWIĄTECZNE: PKP-Białowieska-Reja-3 maja-(sportowa-Batorego)-Lipowa-Szpital (nawrót)-Lipowa-Batorego-Sportowa-BIAŁOSTOCKA
2s	zwykła	WRZOSOWA/PĘTLA/-Wrzosowa-Warszawska-Judzianka(nawrót)-Warszawska-Nowowarszawska-Bielska-3 Maja-Lipowa-SZPITAL

Więcej o ZKM Hajnówka pod tym linkiem: serwis o ZKM Hajnówka

Religia

Ludność Hajnówki jest zróżnicowana pod względem religijnym. Większość stanowią wyznawcy prawosławia (ponad 70%). Pozostała ludność jest w wyznania rzymskokatolickiego (około 25%) i protestanckiego (około 5%).

Prawosławie

Cerkiew Narodzenia Jana Chrzciciela

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

• sobór św. Trójcy,

ul. ks. Dziewiatowskiego 15

• św. Dymitra Sołuńskiego,

ul. Warszawska 71

• parafia pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela,

ul. M. Reja 12

Katolicyzm

• Kościół Rzymskokatolicki

• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

ul. Ks. Ściegiennego 3

• Kościół pw. św. Cyryla i Metodego

ul. 3 Maja 65

• Klasztor Sióstr Klarysek od Wieczystej Adoracji

ul. Lipowa 208

Protestantyzm

Kościół Baptystów

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

• Kościół Chrześcijan Baptystów

ul. Batorego 46

• Kościół Zielonoświątkowy,

ul. Warszawska 98

• Kościół Boży w Chrystusie

ul. Piłsudskiego 10

• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

ul. Południowa 20

Inne wyznania

• Świadkowie Jehowy

Sąsiednie gminy

• gmina Białowieża
• gmina Czeremcha
• gmina Czyże
• gmina Dubicze Cerkiewne
• gmina Hajnówka
• gmina Kleszczele
• gmina Narew
• gmina Narewka

Zobacz też

• Hajnówka Wąskotorowa

Linki zewnętrzne

• Niezależny Portal Hajnówka
• Zdjęcia Hajnówki
• hajnowianie.com