Guillaume Le Vasseur de Beauplan

Wilhelm le Vasseur de Beauplan(fr. Guillaume le Vasseur de Beauplan) (ur. 1600, zm. 1675) – francuski inżynier wojskowy i kartograf. Jeden z pierwszych twórców szczegółowych map ziem polskich.

Służba w Rzeczypospolitej

Bardzo niewiele wiadomo o życiu Beauplana we Francji. W Rzeczypospolitej pełnił funkcję oficera od 1630 r. za panowania Zygmunta III Wazy. W dwa lata po wstąpieniu do polskiej armii, kierował pracami inżynieryjnymi i kartograficznymi na Podolu, Wołyniu i Ukrainie Naddnieprzańskiej. Poza działalnością ściśle związaną z wojskowością, zajmował się również innymi zadaniami związanymi z logistyką, a więc zakładał wsie, budował mosty oraz szlaki komunikacyjne. Po podpisaniu ugody w Polanowie, wytyczał granice polsko-moskiewskie. Brał udział w uśmierzeniu buntu Pawluka.

W 1639 r. Beauplan przewodniczył wyprawie do ujścia Dniepru, podczas której zebrał dostateczną ilość informacji, aby stworzyć trzyczęściową mapę jego środkowego i dolnego biegu. Pomiary Francuza okazały się niemal bezbłędne i umożliwiły korektę błędu Ptolemeusza, związaną z wydłużeniem osi Morza Śródziemnego wobec lądów, które do niego przylegały. Nie była to wyprawa łatwa, gdyż oficer musiał nierzadko walczyć z Tatarami i Kozakami.

Podczas pierwszego pobytu francuskiego oficera na Naddnieprzu udało mu się wydać mapę południowo-wschodnich ziem Rzeczpospolitej, oraz części Chanatu Krymskiego wraz z Półwyspem Krymskim oraz Morzem Azowskim. Po 1639 r. mapa wzbogaciła się o opracowanie województwa podolskiego. Przy opracowywaniu tych map oficer często korzystał z usług polskiego wywiadu wojskowego. Beauplana w pracach wspomagał Sebastian Aders, który prowadził działalność rozpoznawczą na terenie Bałkanów i Krymu.

Król Władysław IV nadał w 1645 r. Beauplanowi przywilej wydrukowania tzw. Delineatio specialis et accurata tutius Ukrainae cum suis palatinatibus ac districtibus provinciisque adiacentibus, czyli mapy Ukrainy, która nie obejmowała Morza Czarnego, Mołdawii, Dzikich Pól oraz Chanatu Krymskiego. W późniejszym czasie wydana została mapa generalna o mniejszej skali, lecz zawierająca pominięte wcześniej terytoria. Francuski oficer w 1648 r. (a więc już za panowania Jana Kazimierza) postanowił wrócić do Francji.

Beauplan to postać szczególna w historii polskiej kartografii. Własne mapy opracowywał niemalże sam, posługując się nowoczesnymi przyrządami pomiarowymi jak astrolabium, odometr, zegar czy busola. Większość jego map można uznać za aktualne aż po dziś dzień, pomimo iż tworzono je w bardzo trudnych warunkach, spowodowanych nie tylko samym charakterem prac kartograficznych ale również sytuacją polityczną ówczesnych ziem ukrainnych.

Déscription de l'Ukraine

Mapa Polski pd-wsch z XVII w. autorstwa Beauplana

Guillaume le Vasseur de Beauplan brał udział w wyprawie hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego przeciwko Kozakom. Kultura i życie Rusinów zafascynowały go do tego stopnia, że postanowił spisać wszystko, co zobaczył na Ukrainie i wydać w postaci książki. W 1651 r. we Francji wydane zostało jego dzieło pod imponująco długim barokowym tytułem Déscription de l'Ukrainie, qui sont plusieurs provinces du Royaume de Pologne, Contenuës depuis les confins de la Moscovie, jusques aux limites de la Transilvanie. Ensemble leurs moeurs, façcons de vivres et de faire la Guerre. Par le Sieur de Beauplan (Opis Ukrainy, którą tworzą liczne prowincje Królestwa Polskiego leżące pomiędzy granicami Moskowii i Transylwanii. Wraz z wiadomościami o zwyczajach, sposobie życia i prowadzenia wojny jej mieszkańców. Przez Jaśnie Wielmożnego Pana de Beauplan), w którym poza szczegółowym opisem życia Kozaków znajdują się również liczne mapki i rysunki autorstwa samego Beauplana. Dzieło to przełożone zostało na języki: angielski, niemiecki, rosyjski i łacinę (oryginał był wydany po francusku. Nie ma oficjalnego przekładu polskiego, tylko niektóre fragmenty zostały przełożone przez współczesnych polskich historyków, jednak są one niedokładne. Dzięki Opisowi Ukrainy ludzie z krajów zachodnich mogli dokładniej poznać obyczaje wschodnie, o których wiedzieli wówczas bardzo niewiele.

Twierdze i fortyfikacje

Beauplan zasłynął również jako inżynier – zaprojektował wiele polskich twierdz (większość na jej wschodnich rubieżach). Najbardziej znanymi fortyfikacjami powstałymi spod jego ręki są: Koniecpol Nowy, Krzemieńczuk i Kudak.

Linki zewnętrzne

• prace Beauplana (pol.)
• francuski tekst Opisania Ukrainy na stronie ukraińskiej (ukr.)