Kozienice

Szablon:POL miasto infobox Kozienice – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim. Siedziba władz powiatu i miejsko-wiejskiej gminy Kozienice. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego, zaś przed 1975 r. do województwa kieleckiego, natomiast w latach 1939-1945 było częścią Dystryktu radomskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 18 075 mieszkańców. Zajmuje ono 249 miejsce w kraju pod względem liczby mieszkańców. Przez miasto przepływa niewielka rzeka Zagożdżonka, lewy dopływ Wisły.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Kozienice. Od 1994 jako Stadnina Koni Kozienice Sp. z o.o..

Dane ogólne

Ośrodek przemysłowo-usługowo-mieszkalny. W mieście zlokalizowane są zakłady: meblowe, artykułów biurowych, elektrotechniczne, materiałów budowlanych i spożywcze. Osiedla: Energetyk, Piaski (Wschód), Pokoju, Skarpa, Borki, Zdziczów, Polesie, Stara Wieś, Głowaczowska 1, Głowaczowska 2. Największy zakład to Elektrownia Kozienice zlokalizowana w pobliżu Kozienic (Świerże Górne) oraz szereg innych dużych zakładów takich jak Esselte, Bakoma, Zakład Mięsny Pierzchała, Mleczarnia Obory, Spółdzielnia Inwalidów. Każdy z tych zakładów zatrudnia kilkaset osób. Miasto uplasowało się na 29 miejscu w Polsce w Złotej Setce Samorządów na rok 2005.

Kozienice są członkiem Związku Miast Nadwiślańskich.

Demografia

Dane GUS dotyczące faktycznego miejsca zamieszkania.

Nazwa

Kozienice na mapie Topograficznej Królestwa Polskiego z 1839

W 1429 roku nazwa miasta zostaje zapisana jako Coszinicze, co należy czytać jako Kozinice. Obecna forma pojawia się po raz pierwszy w zapiskach z 1569 roku, jako Kozienycze. Przeobrażenie nastąpiło poprzez zmianę grupy -in- w -en-, co było częstym zjawiskiem w ówczesnej polszczyźnie. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kozina, istnienie osoby o takim imieniu, nazwisku lub przezwisku jest potwierdzone przez źródła historyczne.

Inną wersję pochodzenia nazwy podaje ks. Franciszek Siarczyński:

Król, mówi podanie, sarnę na krótki strzał chybił; Kozie nic! zawołali obecni łowcy, a król przez pamięć na te wyrazy, osadzie przez siebie założonej miano Kozienic nadał.

Historia

Pierwsza wzmianka o Kozienicach pochodzi z 1206 r. kiedy wraz z sąsiednimi wsiami nadane zostały klasztorowi Norbertanek w Płocku. Włości te były jednak znacznie oddalone od Płocka, więc Kozienice w drodze zamiany stały się własnością królewską i pozostały nią aż do rozbiorów. W 1326 roku wieś Kozienice została przeniesiona na prawo magdeburskie przez Władysława Łokietka. Miejscowość położona na skraju Puszczy Kozienickiej przy trakcie z Wilna do Krakowa została jednym z ulubionych miejsc polowań króla Władysława Jagiełły, który przebywał tu 10 razy. Prawdopodobnie dla niego też wzniesiono tu drewniany dwór myśliwski, a sam król w 1394 ufundował tu kościół. Bliskość puszczy i dostęp do drewna pozwoliła na budowę tutaj mostu pontonowego, który po spławieniu do Czerwińska pozwolił wojskom polskim pomiędzy 30 czerwca a 3 lipca 1410 roku na przeprawę przez Wisłę w czasie Wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.

W 1467 roku w królewskim dworze królowa Elżbieta Rakuszanka urodziła syna królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, późniejszego króla Zygmunt I Stary, co upamiętnia do dziś pamiątkowa kolumna wzniesiona w 1518, która jest najstarszym pomnikiem świeckim w Polsce. W 1507 mieszkańcy Kozienic poprosili o prawa miejskie. 8 stycznia 1549 roku król Zygmunt II August wydał na sejmie w Piotrkowie przywilej dla wojewody ruskiego i starosty radomskiego Piotra Firleja z Dąbrowicy na założenie miasta na części gruntów kozienickich, a w 1550 wydany został drugi przywilej lokacyjny. W 1557 król Zygmunt August ufundował tu parafię i uposażył plebana, w roku 1558 Kozienice otrzymały przywilej na organizowanie jarmarków.

W 1652 miasto spustoszyła epidemia cholery. W czasie potopu szwedzkiego 6 kwietnia 1656 doszło do zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Kozienicami, ale w 1657 miasto zostało zniszczone przez siedmiogrodzkie wojska [[Jerzy II Rakoczy|Jerzego Rakoczego]. Ponownie miasto zostało zniszczone przez wojska szwedzkie w 1704 roku w trakcie Wielkiej wojny północnej.

W 1764 powstał tu skład soli dla całego powiatu radomskiego, a w 1779 miasto otrzymuje przywilej na 12 jarmarków rocznie. W 1782 miasto o przeważnie drewnianej zabudowie zostaje zniszczone przez pożar i dzięki królowi odbudowane głównie jako murowane. W latach 1784-1788 powstała tu największa w Rzeczypospolitej fabryka broni palnej (wytwarzała świetne tzw. sztucery kozienickie), a samo miasto praktycznie od nowa lokowane zyskało murowaną zabudowę. Odbudową i przebudową miasta zajął się Stanisław August Poniatowski (wg projektu Jana Fontany). W 1792 roku w czasie wojny polsko-rosyjskiej pod Kozienicami stało polskie wojsko pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego.

Bardzo ważnym wydarzeniem było utworzenie powiatu kozienickiego w 1867 r. Dzięki temu została wybudowana droga do Radomia. Wzniesiono też koszary, przebudowano i rozbudowano pałac. Działała fabryka blachy, garbarnia, browar i młyny. W 1897 r. Kozienice zamieszkiwało 6391 osób, w tym 3764 Żydów.

W czasie rozbiorów w mieście stacjonował 25 Smoleński Pułk Piechoty, przeniesiony później do Woroneża. W 1902 r. przyszedł w Kozienicach na świat Zygmunt Lederman-Lednicki, znany skrzypek i dyrygent. W 1926 r. ukończył Warszawskie Konserwatorium Muzyczne. Był jednym z dyrygentów Polskiego Radia.

Podczas II wojny światowej działały w okolicach oddziały partyzanckie (gł. Bataliony Chłopskie), a w mieście znajdowało się getto. Obecnie rozwój miasta związany jest z budową Elektrowni Kozienice i towarzyszących zakładów. Obecnie Kozienice przekształcają się z ośrodka przemysłowego w ośrodek rekreacyjno-sportowy.

Transport

Dworzec PKS

Ważny węzeł drogowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• 48 – Kock – Dęblin – Kozienice – Białobrzegi – Tomaszów Mazowiecki
• 79 – Warszawa – Góra Kalwaria – Kozienice – Sandomierz – Kraków – Bytom
• 737 – Kozienice – Radom

Przez obrzeża Kozienic przebiega linia kolejowa do Bąkowca. Odbywa się jednak na niej tylko transport towarowy (głównie węgiel do Elektrowni Kozienice). Linia została zamknięta dla ruchu pasażerskiego w latach 60. XX wieku.

Atrakcje turystyczne

Panorama pałacu w Kozienicach

Symbol miasta

Kościół św. Krzyża

Ciekawe miejsca:

• Zespół parkowo-pałacowy:
  • Muzeum Regionalne
  • Pomnik upamiętniający narodziny Zygmunta Starego
  • Pomnik partyzantów Batalionów Chłopskich
  • Pozostałości grobowca rodziny Dehnów
• Hamernia (kuźnia) z czasów stanisławowskich
• Puszcza Kozienicka z licznymi rezerwatami ("Królewskie źródła", "Brzeźniczka")
• Kompleks nowoczesnych obiektów sportowych:
  • basen
  • hala sportowa
  • stadion
  • stadnina koni
• Jezioro Kozienickie z muszlą koncertową (od 2002 r. odbywa się tu Ogólnopolski Festiwal Piosenki im. Bogusława Klimczuka)

Zabytki

Kolumna upamiętniająca narodziny króla Zygmunta I Starego, pocz. XVI wieku

Popiersie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przed muzeum w Kozienicach

• kościół par. pw. Świętego Krzyża z lat 1868-1869, nr rej.: 277/A z 27.12.1984
• zespół pałacowy z XVIII wieku, przebudowany w 2 poł. XIX wieku w stylu renesansu francuskiego i znacznie po zniszczeniach w 1939 r., nr rej.: 315/A/67 z 15.06.1967 oraz 98/A z 18.03.1981:
  • pałac, nr rej.: 200 z 20.08.1955
  • park, nr rej.: 630 z 17.12.1957
• cmentarz parafialny rzym.-kat. z poł. XIX, nr rej.: 464/A z 5.11.1991
• cmentarz żydowski, XVI-XX, nr rej.: 403/A z 3.04.1989
• cmentarzyk rodziny Dehnów z 1 poł. XIX, nr rej.: 523/A z 6.04.1992
• kramy, drewn.-mur., poł. XIX, nr rej.: 246/A z 20.03.1984
• willa z 1923 roku, ul. Kochanowskiego 20, nr rej.: 340/A z 10.04.1986
• dworek z poł. XIX w., ul. 1 Maja 10, nr rej.: 531/A z 30.10.1992
• kaplica z końca XVIII, nr rej.: 627 z 28.10.1971, 830 z 29.01.1959
• kolumna pamiątkowa z XVI wieku

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej

Organizacje charytatywne

• Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Osób Niepełnosprawnych "Tęcza".

Sport

• KKS Armat Kozienice – piłka siatkowa
• MG MZKS Kozienice – piłka nożna
• UKS "Jedynka" Kozienice – piłka siatkowa
• MGUKS Kozienice – męska koszykówka
• UKS "AQUATOR" Kozienice – pływanie

Współpraca międzynarodowa

Gmina podpisała trzy umowy z:

• Göllheim umowa o partnerskiej współpracy w 1996;
• Czugujew memorandum porozumienia o współpracy w 2001
• Medzilaborce umowa o współpracy w 2005 .

Związani z Kozienicami

• Władysław II Jagiełło (1362-1434) – król Polski i wielki książę litewski, fundator pierwszego kościoła i wielokrotny uczestnik polowań w okolicznej puszczy
• Zygmunt I Stary (1467-1548) – król Polski i wielki książę litewski, urodzony w Kozienicach
• Franciszek Placidi (1710-1782) – włoski architekt i rzeźbiarz, architekt pałacu w Kozienicach
• Jan Kanty Fontana (1731-1800) – architekt, geometra, burgrabia zamku warszawskiego i administrator ekonomii kozienickiej z lat 1783-1793
• Isroel Hopsztajn (1737-1814) – żydowski rabin, założyciel chasydzkiej dynastii Koźnic, zwany Magidem z Kozienic
• Karol Sierakowski (1752-1820) – polski generał, zmarły w Kozienicach
• Franciszek Siarczyński (1758-1829) – ksiądz katolicki, członek zakonu pijarów, historyk, geograf, publicysta, proboszcz kozienicki do 1800
• Iwan Iwanowicz Dehn (1786-1859) – rosyjski generał i inżynier, właściciel dóbr kozienickich, zmarły w Kozienicach
• Kazimiera Gruszczyńska (1848-1927) – siostra zakonna, założycielka Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpiących, urodzona w Kozienicach
• Julian Święcicki (1850-1932) – polski pisarz i tłumacz z literatury hiszpańskiej, portugalskiej i francuskiej, urodzony w Kozienicach
• Józef Piłsudski (1873-1935) – honorowy obywatel miasta
• Wacław Chodkowski (1878-1953) – polski malarz, urodzony w Kozienicach
• Zygmunt Młot-Przepałkowski (1893-1940) – rotmistrz kawalerii, zamordowany w Katyniu, urodzony w Kozienicach
• Irena Opdyke (1918-2003) – odznaczona (w 1982) medalem "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata", urodzona w Kozienicach
• Jerzy Sas Jaworski (1920-2008) – dyrektor stadniny koni, major kawalerii Wojska Polskiego
• Bogusław Klimczuk (1921-1974) – polski dyrygent, urodzony w Kozienicach
• Marek Łuczyński (1947-2011) – w latach 1977-85 pełnił funkcję kierownika szkolenia w Polskim Związku Lekkiej Atletyki, był też wieloletnim dyrektorem Kozienickiego Centrum Kultury, Rekreacji i Sportu.
• Andrzej Bienias (ur. 1972) – polski aktor, urodzony w Kozienicach
• Marta Paulat (ur. 1977) – polska malarka i graficzka, urodzona w Kozienicach
• Wojciech Krzak (ur. 1980) – polski muzyk Kapela ze Wsi Warszawa, producent, antropolog kultury urodzony w Kozienicach
• Katarzyna Maciąg (ur. 1982) – polska aktorka filmowa, urodzona w Kozienicach
• Piotr Skrok (ur. 1985) – polski siatkarz, urodzony w Kozienicach
• Julia Michalska (ur. 1985) – wioślarka, sześciokrotna mistrzyni kraju, zwyciężczyni Mistrzostw Świata Juniorów w 2003 roku, urodzona w Kozienicach
• Maciej Pawliński (ur. 1982) – polski siatkarz
• Rafał Kołsut (ur. 1990) – polski aktor dubbingowy, urodzony w Kozienicach
• Rafał Wolski (ur. 1992) – polski piłkarz Legii Warszawa, urodzony w Kozienicach

Zobacz też

• Elektrownia Kozienice
• Najstarsza Synagoga w Kozienicach
• Stara Synagoga w Kozienicach
• Synagoga w Kozienicach
• bitwa pod Kozienicami

Linki zewnętrzne

• Kozienice w dokumencie archiwalnym
• Muzeum Regionalne w Kozienicach
• strona miasta Kozienice
• Kozienice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 548 .