Elbląg: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Zabytki niezachowane: drobne redakcyjne
Linia 151: Linia 151:
* [[Stary kościół św. Anny w Eblągu|Stary kościół św. Anny]], 1621, zburzony w 1899 roku
* [[Stary kościół św. Anny w Eblągu|Stary kościół św. Anny]], 1621, zburzony w 1899 roku
* Kościół baptystów, 1898, rozebrany po 1945
* Kościół baptystów, 1898, rozebrany po 1945
* Kościół Matki Boskiej Królowej Polski(dawniej baptystów), zburzony w 1989, w jego miejscu stoi duży, nowy kościół po tym samym wezwaniem
* Kościół Matki Boskiej Królowej Polski (dawniej baptystów), zburzony w 1989, w jego miejscu stoi nowy kościół pod tym samym wezwaniem
* [[Kościół św. Jakuba w Elblągu|Kościół św. Jakuba]], XIV wiek, rozebrany w 1601 roku
* [[Kościół św. Jakuba w Elblągu|Kościół św. Jakuba]], XIV wiek, rozebrany w 1601 roku
* Kościół zamkowy św. Andrzeja, XIII - XIV wiek, zniszczony w 1454 roku razem z zamkiem krzyżackim, następnie rozebrany
* Kościół zamkowy św. Andrzeja, XIII - XIV wiek, zniszczony w 1454 roku razem z zamkiem krzyżackim, następnie rozebrany

Wersja z 16:06, 27 wrz 2012

Szablon:POL miasto infobox Elbląg (ⓘ (łac. Elbinga, Elbingus, niem. Elbing, prus. Elbings, rus. Эльблонг) – miasto na prawach powiatu w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba władz powiatu elbląskiego (Elbląg nie wchodzi w jego skład, stanowi odrębną jednostkę samorządu terytorialnego), a także siedziba gminy Elbląg. Od 1992 - stolica diecezji elbląskiej. Najstarsze miasto w województwie, jedno z najstarszych miast w Polsce (rok założenia 1237, prawa miejskie 1246). Także najniżej położone miasto w Polsce. Miasto leży u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego.

Według danych z 31 grudnia 2011 r. miasto miało 124 257 mieszkańców.

Największym zakładem w mieście jest Browar wchodzący w skład Grupy Żywiec, ABB (dawny Zamech) oraz Alstom Power.

Elbląg to główny ośrodek przemysłu ciężkiego (turbiny, śruby okrętowe itp.), przemysłu spożywczego – browar, również turystycznego (Kanał Elbląski ze słynnymi pochylniami). Największy jednak rozwój miasta przypada na okres od 1 czerwca 1975 do 31 grudnia 1998, kiedy Elbląg był stolicą województwa. Na te lata przypada znaczny napływ ludności do miasta. Oddano niedawno do użytku węzeł Elbląg-Wschód, znacznie skracający szlak z Gdańska i Warszawy do Elbląga i obwodu kaliningradzkiego (tzw. Berlinka, teraz droga ekspresowa S22 Elbląg – Grzechotki). Wraz z nowo budowanym przejściem Grzechotki – Mamonowo II będzie to najkrótsza droga z zachodu na wschód Europy. Obecnie trwa przebudowa na odcinku Elbląg-Wschód – Jazowa w kierunku Gdańska. Dzięki dotacjom z Unii Europejskiej rozbudowywany jest Port Morski, sieć tramwajowa, a także odbudowywane Stare Miasto. Jednocześnie budowane są nowe osiedla mieszkaniowe: Modrzewina-Północ, Krasny Las, Dąbrowa oraz przemysłowa Modrzewina-Południe.

Elbląg jest jednym z najlepiej spenetrowanych archeologicznie polskich miast. Dzięki temu elbląskie muzeum posiada liczne unikalne w skali światowej eksponaty (np. średniowieczną windę).

Historia

W miejscu zasiedlonym już co najmniej od połowy X wieku[1] oraz w pobliżu miejsca gdzie do IX wieku znajdowała się pruska osada handlowa Truso, w 1237 roku mistrz krajowy zakonu krzyżackiego Hermann von Balk, założył nową osadę. Osada ta w 1246 uzyskała przywilej miejski na prawie lubeckim.

Pieczęć Elbląga od 1350 r.

Przez wieki historia Elbląga była niezwykle burzliwa. Elbląg znajdował się pod panowaniem krzyżackim, polskim, a w XVI wieku przeżył okupację szwedzką. Koniec XIX i początek XX wieku to okres dynamicznego rozwoju miasta. Wtedy to Elbląg rywalizował jako port handlowy z Gdańskiem. Powstało wiele zakładów przemysłowych, w tym fabryka cygar, lokomotyw (obecnie teren "Elzamu"). Pod koniec II wojny światowej znacznie zniszczony przez walki między Niemcami i Armią Czerwoną. Prawie całkowicie zburzona zabudowa Starego Miasta. Również tutaj mieściły się trzy podobozy obozu koncentracyjnego Stutthof. Po wojnie rozpoczęto stopniową odbudowę miasta, która trwa do dzisiaj.

Średniowiecze

Szablon:Źródła

Nazwa miasta wywodzi się od rzeki Ilfing. Ostatnie wykopaliska archeologiczne udowodniły, że w miejscu dzisiejszego Podzamcza istniała osada[2], do której w 1237 roku Krzyżacy sprowadzili kolonistów niemieckich i skąd prowadzili ekspansję militarną w kierunku ziem zamieszkanych przez Prusów (Elbląga nie można go łączyć z legendarnym Truso, które znajdowało się w innym miejscu). W 1242 roku Elbląg był jednym z nielicznych miejsc, które oparły się atakom Prusów w trakcie I powstania pruskiego, co oznacza, że mógł już być wtedy ufortyfikowany. Elbląg w 1246 uzyskał prawa miejskie na prawie lubeckim i od 1251 roku był siedzibą krajowych mistrzów Zakonu Krzyżackiego. Na południe od miasta w okolicach ujścia rzeki Kumieli do rzeki Elbląg, istniał zamek krzyżacki, który był najprawdopodobniej drugim co do wielkości zamkiem zakonu po Malborku. Do czasu wybudowania tego ostatniego, pełnił rolę centrum administracyjnego Państwa Krzyżackiego.

Brama Targowa

Podobnie jak w innych państwach nadbałtyckich ulice wytyczono prostopadle do rzeki, a przecinająca je w poprzek ulica stanowiła rynek. Dopiero 10 kwietnia 1246 w wyniku sprzeciwów ze strony zakonu, osada otrzymała prawo miejskie lubeckie, a także znacznie większe przywileje niż sąsiednie miasta lokowane na prawie chełmińskim. Dzięki dogodnemu położeniu i umiejscowionej w zamku siedzibie mistrza krajowego, przez pierwsze 70 lat Elbląg był najważniejszym ośrodkiem życia miejskiego, jedynym portem morskim oraz podstawową bazą militarną organizującego się państwa krzyżackiego. Elbląg oparł się plemionom Prusów podczas II powstania pruskiego w latach 1260-1274. Po założeniu i rozbudowie Malborka oraz przeniesieniu z Wenecji na malborski zamek w 1309 r. siedziby wielkiego mistrza, zamek elbląski stał się siedzibą komtura elbląskiego i zarazem wielkiego szpitalnika zakonu, tj. zarządcy głównego szpitala. Źródłem zamożności miasta było nadanie mu przez Krzyżaków znacznych posiadłości na Żuławach i Wzniesieniu Elbląskim.

Podstawą rozwoju miasta był handel morski, który powodował napływ nie tylko towarów, ale i osadników z różnych krajów. W Elblągu osiedlali się Niemcy z Saksonii, Westfalii czy Lubeki, Holendrzy, Anglicy, Francuzi i Szkoci. Miasto żywo uczestniczyło w życiu Hanzy. Kupcy elbląscy zasiadali w mieście kantorowym Brugii i decydowali o przyjmowaniu do związku kolejnych miast. Także Krzyżacy doceniali wagę Elbląga, wznosząc tu wielki zamek, zniszczony w czasie wojny trzynastoletniej.

Od połowy XIV wieku Elbląg zaczął stopniowo tracić na znaczeniu w stosunku do innych pruskich miast portowych. Wpłynęło na to wiele czynników. Po podboju Prusów Elbląg przestał być wojenną bazą wypadową na wschód, a po zagarnięciu przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego i ustanowieniu stolicy państwa w Malborku, Elbląg stracił charakter głównego ośrodka politycznego i gospodarczego państwa. Skierowanie głównego ujścia Wisły ku Gdańskowi utrudniło żeglugę do Elbląga, a rozwój korzystniej położonego Gdańska zaczął przyciągać do niego większość statków z północy i zachodu Europy. Silnym ciosem dla miasta było założenie przez Krzyżaków konkurencyjnego Nowego Miasta Elbląg w 1337 r. i nadanie mu przywileju lokacyjnego w dziesięć lat później. Od końca XIV wieku Elbląg stopniowo tracił znaczenie na rzecz Gdańska, który później zmonopolizował handel polskim zbożem. Do osłabienia pozycji miasta przyczyniła się także przyroda. Przejścia morskie przez Mierzeję Wiślaną stopniowo się zamulały, co uniemożliwiało coraz większym statkom wpłynięcie do portu. Jednak regres nie był tak znaczny, jak się dotychczas sądziło. Dowodem są licznie zgromadzone obiekty archeologiczne, świadczące o względnym dobrobycie miasta w epoce nowożytnej.

Panorama Elbląga, 1554 rok

Po klęsce Krzyżaków z wojskami polsko-litewskimi pod Grunwaldem w 1410, mieszczanie elbląscy zdobyli i wypędzili załogę wraz z Wielkim Szpitalikiem i tutejszym komturem. Elblążanie 22 lipca 1410 złożyli hołd polskiemu królowi Władysławowi Jagielle. Jednak we wrześniu 1410 zamek ponownie wrócił we władanie Krzyżaków. 12 lutego 1454 w wyniku powstania anty krzyżackiego, elbląscy mieszczanie zdobyli zamek krzyżacki, a następnie w obawie przed ponownym powrotem Krzyżaków, zniszczyli go. W tym samym roku elblążanie na opanowanym zamku krzyżackim złożyli hołd królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi. W 1454 Elbląg otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka wielki przywilej potwierdzający stare prawa, rozszerzający władze samorządu polskiego, zwiększający kompetencje Sądu Miejskiego i powiększający terytorium miasta niemal dwukrotnie. Miasto ponadto przejęło dotychczasowe prawa rybackie komturów, ich młyny i inne dobra. W zamian za to Elbląg czynnie uczestniczył w rozgromieniu floty Zakonu w bitwach morskich na Zalewie Wiślanym. Według postanowień pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią w 1466 Elbląg przyznano Polsce, do której należał przez około 300 lat, aż do roku 1772.

Złoty wiek Elbląga i jego upadek

Elbląg w 1626

Przełom XVI/XVII wieku, to okres rozwoju miasta i handlu morskiego, spowodowany wojną Stefana Batorego ze zbuntowanym Gdańskiem. Cały polski eksport i import przechodził wówczas przez port elbląski aż do czasu ugody króla z mieszczaństwem Gdańska.

Na skutek Wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły, w latach 1626-1635 w mieście stacjonował szwedzki garnizon, który wycofał się z miasta po podpisaniu Rozejmu w Sztumskiej Wsi.

W czasie Potopu wojska szwedzkie zajęły miasto 22 grudnia 1655 roku. Zniszczenia spowodowane okupacją szwedzką w latach 1656-1660 zahamowały rozwój, a towarzyszące jej zarazy wyludniły miasto.

W czerwcu 1698 król Polski August II na zjeździe w Jańsborku podpisał z elektorem Fryderykiem I Hohenzollernem tajny układ, na mocy którego uzyskał on zgodę na zajęcie miasta w zamian za 150 tys. talarów. Oblężenie rozpoczęte w październiku tego samego roku zakończyło się aktem kapitulacji podpisanym przez radę miejską 10 listopada. Wzburzenie polskiej opinii publicznej i zdecydowana, mimo obłudnego postępowania Augusta II, dążność do odzyskania Elbląga, a nadto próby mediacji ze strony Danii, Szwecji i cesarza skłoniły elektora do przyjęcia propozycji rozmów dyplomatycznych. Zostały one zakończone układem z 17 grudnia 1699, który przyniósł zgodę na zwrot Elbląga Polsce pod warunkiem spłaty należności wobec elektora. Było to tylko chwilowe zwycięstwo, gdyż już w 1703 Fryderyk I Hohenzollern zajął posiadłości ziemskie Elbląga, pozbawiając miasto 50% rocznych dochodów.

Podczas wielkiej wojny północnej miasto okupowane było kolejno przez oddziały szwedzkie (1703-1710), rosyjskie (1710-1712) i saskie (1712). Kolejne pobyty obcych wojsk uszczuplały kasę miejską. Podupadłe miasto stało się łatwym łupem dla Prus.

Na początku XVIII wieku miejski handel był już w upadku, zamierała praca stoczni. Pod rządami pruskimi największe obok Królewca miasto Prus Wschodnich stało się głównym portem dorzecza Wisły, ale tylko do czasu zajęcia przez Fryderyka II Gdańska. Dwadzieścia lat działania w uprzywilejowanych warunkach pozwoliło Elblągowi wybić się gospodarczo dzięki usprawnieniu pracy portu – pogłębieniu Nogatu, rzeki Elbląg, redy portowej i rozbudowie urządzeń portowych. Ożywienie gospodarcze było jednak krótkotrwałe, a intensywne zamulenie toru wodnego ponownie zahamowało rozwój portu i handlu.

Już podczas I rozbioru Polski w 1772, Elbląg znalazł się pod zaborem pruskim. Wojska zaborcy opanowały miasto 12 września. Elbląg pozbawiony został swoich dotychczasowych przywilejów, odebrano mu prawo lubeckie, a tym samym zniesiono mu samorząd. Władze miasta zostały podporządkowane pruskim urzędnikom państwowym. Elbląg stał się prowincjonalnym miastem powiatowym. Dążąc do gospodarczego uzależnienia Polski od Prus zaborca nałożył cło na polskie towary. Odbiło się to ujemnie na, pozostających jeszcze w granicach Polski, Gdańsku i Toruniu, a dodatnio na obrotach handlowych Elbląga, do którego zaczęli się przenosić liczni kupcy. Nie trwało to jednak długo, gdyż już w 1807 rozpoczął się kryzys handlowy.

XIX wiek i rewolucja przemysłowa

Od 1815 do 1920 Elbląg należał do rejencji gdańskiej w pruskiej prowincji Prusy Zachodnie (przejściowo w latach 1829-1878 Prusy). W 1818 utworzono powiat ziemski Elbląg (Elbing), a w 1874 wydzielono z niego dodatkowo powiat miejski Elbląg.

Na początku XIX wieku miasto zostało zdegradowane do roli portu rzecznego w lokalnym handlu. Elbląg szukał nowych dróg rozwoju gospodarczego i powoli zaczął przeradzać się w ośrodek przemysłowy, administracyjny i wojskowy. Już w II poł. XIX wieku obok Szczecina, a przed Gdańskiem i Królewcem, był silnym pruskim ośrodkiem przemysłu metalowego. Miejscowi kupcy zaczęli inwestować w manufaktury i fabryki. Rozwinął się przemysł tkacki, farbiarski i szklarski. Powstawały liczne zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego, tytoniowe, mydlarnie, olejarnie, krochmalnie. Ważnym działem przemysłu pozostawała nadal budowa statków. Dużą rolę w tej dziedzinie odegrał Ferdinand Schichau, który w 1837[3] otworzył fabrykę maszyn, a w 1854[3] swoją stocznię, będącą głównym niemieckim producentem torpedowców. XIX-wieczny Elbląg stawiał przede wszystkim na rozwój nowoczesnego przemysłu. W tym okresie powstały m.in. odlewnia żelaza Tiessena, zakłady metalowe Neufelda, fabryka cygar Losera&Wolffa, fabryka samochodów Komnicka. Rozwój gospodarczy przyniósł ze sobą tworzenie się klasy robotniczej, której trzon stanowili metalowcy. Zatrudnianie dzieci, zbyt długi dzień pracy, niskie zarobki doprowadziły do wzrostu nastrojów rewolucyjnych. W mieście rozpoczęły się strajki rzemieślników. Na terenie miasta swoją działalność rozpoczęły komórki Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. Robotnicy zaczęli się formować w organizacje, które prowadziły szeroko zakrojoną akcję propagandową. Do wybuchu I wojny światowej przez miasto przetaczały się kolejne fale wystąpień, niekiedy brutalnie tłumionych przez policję. Nie zahamowało to jednak gospodarczego rozwoju miasta, który trwał do światowego kryzysu ekonomicznego w 1918.

Wraz z wybuchem wojny sytuacja miasta znacznie się pogorszyła. Już od 1914 przez Elbląg przewijały się dziesiątki tysięcy uciekinierów. Rezultatem tego był powszechny chaos, brak żywności itp. Dekoniunktura gospodarcza lat wojny spowodowała zamknięcie wielu zakładów przemysłowych, a w rezultacie narastanie bezrobocia. W końcowych latach wojny tysiące mieszkańców cierpiało głód, często brakło też dachu nad głową.

Widok z wyspy Spichrzów na Bulwar Zygmunta Augusta około 1930 roku

Dwudziestolecie międzywojenne

Po przegranej przez Niemcy wojnie, w wyniku postanowień traktatu wersalskiego z 1919, od 28 listopada 1920 Elbląg, wraz z wschodnią część Prus Zachodnich, pozostałą w Niemczech po utworzeniu polskiego województwa pomorskiego, czyli tzw. polskiego korytarza, znalazł się w prowincji Prusy Wschodnie.

Ograniczenia narzucone Niemcom i utrata naturalnych rynków zbytu doprowadziły elbląską gospodarkę do kryzysu. Miasto było zmęczone wojną, panował chaos, bezrobocie i drożyzna. W tej sytuacji dochodziło do strajków i demonstracji, miały one jednak charakter bardziej ekonomiczny niż polityczny. W mieście działała komórka niemieckiej organizacji rewolucyjnej – Związku Spartakusa. 11 listopada 1918 powstała Rada Robotnicza, ale jej działalność ograniczyła się jedynie do zorganizowania kilku wieców. Niemniej jednak utworzona pod koniec tego roku placówka Komunistycznej Partii Niemiec miała pewne wpływy w mieście aż do dojścia Hitlera do władzy.

W latach trzydziestych nastąpił ponowny rozkwit przemysłu na terenie miasta. Elbląg stał się jednym z większych miast garnizonowych w III Rzeszy. Przy utworzonym już w czasie wojny lotnisku powołano szkołę lotnictwa wojskowego. W różnych częściach miasta zostały wzniesione budynki koszarowe dla artylerii, kawalerii, wojsk inżynieryjnych i piechoty. Zgromadzenie w mieście dużej ilości wojska nadało mu charakter militarny, a z drugiej strony spowodowało rozwój infrastruktury miejskiej. Pojawiły się liczne nowe osiedla mieszkaniowe, oddano do użytku nowoczesny szpital wojskowy. W mieście rozwijało się szkolnictwo, powstała Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Wyższa Szkoła Inżynierska, Wyższa Szkoła Rolnicza. W mieście działały dwa muzea, biblioteka, archiwum, a wśród wielu urzędów i instytucji były także konsulaty: szwedzki, szwajcarski i polski. Pomyślny stan elbląskiej gospodarki pozwolił miastu na nowe inwestycje komunalne i przemysłowe. Podjęto modernizację sieci gazowej i kanalizacyjnej, przebudowano linie tramwajowe, unowocześniono port, pogłębiono tor wodny na Zalew Wiślany.

Plac Słowiański z dawnym ratuszem około 1930 roku

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej całe życie gospodarcze i społeczne Elbląga zostało podporządkowane potrzebom wojny. Miasto było przeludnione w wyniku przesiedleń ludności z Meklemburgii, Mazur, a także jeńców różnej narodowości. Od marca 1940 istniał tu jeden, a później dwa podobozy obozu koncentracyjnego Stutthof. Wprowadzono racjonowanie żywności. Gdy na początku 1945 Armia Czerwona wkroczyła do Prus Wschodnich, do Elbląga zaczęli napływać żołnierze niemieccy. Pierwsze oddziały wojsk radzieckich zbliżyły się do Elbląga 23 stycznia 1945. W krótkim czasie miasto zostało otoczone z trzech stron. Rozpoczęły się ciężkie walki, które zakończyły się dopiero 10 lutego 1945. Miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Od momentu rozpoczęcia wojny Elbląg był niemal nietknięty przez działania zbrojne. Zaciekłe walki na przełomie stycznia i lutego obróciły go w gruz. Zniszczona została zabytkowa zabudowa Starego Miasta, a także całe Śródmieście. Trudne do określenia były straty ludzkie. Szacuje się, że w czasie walk zginęło ok. 5 tys. żołnierzy niemieckich, bardzo dużego uszczerbku doznała ludność cywilna. Wielu spośród przedwojennych elblążan utonęło w czasie panicznej ucieczki na Zachód przez Zalew Wiślany.

W pierwszych miesiącach po przejściu frontu Ziemie Północne były zarządzane przez radzieckie władze państwowe. W ciągu kilku miesięcy dokonały one wywozu w głąb ZSRR wszystkich maszyn i wyposażenia elbląskich fabryk. Niektóre źródła kalkulują, że straty poniesione z tego powodu przewyższają straty spowodowane działaniami wojennymi [potrzebne źródło].

Powrót Elbląga do Polski i lata PRL

19 maja 1945 r. przed ratuszem odbyła się uroczystość przekazania przez radziecką Komendanturę symbolicznych kluczy do miasta władzom polskim, które powołano 3 kwietnia. Po ponad 170 latach Elbląg ponownie znalazł się w granicach państwa polskiego. Priorytetem nowych władz stało się nadanie miastu polskiej tożsamości narodowej i deportacja ludności niemieckiej. Rozpoczęto reorganizację nadwerężonej gospodarki oraz powolną odbudowę zniszczonego miasta. Niestety odbudowa ta przyniosła zniszczenie wielu zabytków kultury, gdyż podobnie jak w innych miastach Pomorza i Śląska, zabytki zostały uznane za niemieckie i w ramach propagandowego hasła "Cały naród buduje swoją stolicę" elbląskie Stare Miasto zostało do końca wyburzone, a zabytkowe cegły przeznaczono na odbudowę Warszawy. Na miejscu zdemolowanego w wyniku rabunkowej polityki władz PRL Starego Miasta planowano początkowo wybudować blokowisko. Jednakże brak funduszy uniemożliwił realizacje tych planów[4].

Po wojnie rodowici elblążanie stanowili tylko 2% mieszkańców[4]. W 1949 r. miasto dotknął terror stalinowski w wydarzeniach znanych jako Sprawa Elbląska. Podczas wydarzeń z "Grudnia 1970" roku w Elblągu zastrzelony został Tadeusz Marian Sawicz.

Od 1 czerwca 1975 r., na mocy ustawy z 28 maja 1975 r. Elbląg stał się stolicą województwa, składającego się ze wschodnich powiatów dawnego województwa gdańskiego (powiaty: elbląski, nowodworski, malborski, sztumski, kwidzyński), oraz z północno-wschodniej części dawnego województwa olsztyńskiego (powiaty: braniewski, pasłęcki, część iławskiego i morąskiego).

W latach osiemdziesiątych przystąpiono do budowy centrum miasta, jednakże zamiast odbudowywać kamienice by przypominały te przedwojenne, wybudowano nowoczesne budynki o kształcie i wielkości zbliżonej do średniowiecznych. Prace przy fundamentach spowodowały, że odsłonięto fundamenty dawnych budynków, co ukazało wielkość i zamożność dawnego Elbląga[4].

Przełom XX/XXI wieku

Funkcję stolicy województwa Elbląg pełnił do ostatniej reformy administracyjnej w roku 1999, kiedy to od 1 stycznia 1999 r. na prawach powiatu wszedł w skład województwa warmińsko-mazurskiego wbrew woli większości mieszkańców, którzy opowiedzieli się zdecydowanie za przynależnością miasta do województwa pomorskiego. W tym samym roku jako jedyne polskie miasto dostał nagrodę Unii Europejskiej za dokonania w dziedzinie ekologii oraz prestiżową nagrodę – Flagę Europy.

Obecnie Elbląg jest wciąż rozwijającym się miastem. W przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat dwukrotnie powiększył swą powierzchnię. Jest silnym ośrodkiem gospodarczym, a także nowoczesnym ośrodkiem miejskim posiadającym istotne walory transportowe. Ma szanse zostać w przyszłości pomostem łączącym Polskę z państwami nadbałtyckimi, a w szczególności z obwodem kaliningradzkim.

Zabytki istniejące

Katedra pw. św. Mikołaja
Zabytkowe kamieniczki przy ul. Św. Ducha
Pomnik Jana Pawła II przy Katedrze św.Mikołaja

Zabytki niezachowane

  • Kościół Trzech Króli, 1881 - 1885, neogotycki, wcześniej gotycki(XIV wiek), nieznacznie uszkodzony w 1945, zburzony wiosną 1954 roku
  • Kościół św. Anny, 1900 - 1901, neogotycki, częściowo zniszczony w 1945, zburzony wiosną 1954 roku
  • Stary kościół św. Anny, 1621, zburzony w 1899 roku
  • Kościół baptystów, 1898, rozebrany po 1945
  • Kościół Matki Boskiej Królowej Polski (dawniej baptystów), zburzony w 1989, w jego miejscu stoi nowy kościół pod tym samym wezwaniem
  • Kościół św. Jakuba, XIV wiek, rozebrany w 1601 roku
  • Kościół zamkowy św. Andrzeja, XIII - XIV wiek, zniszczony w 1454 roku razem z zamkiem krzyżackim, następnie rozebrany
  • kamienice Starego i Nowego Miasta
  • Ratusz Nowego Miasta, rozebrany w XIX wieku
  • Ratusz Starego Miasta, XIV wiek, spalony w 1777 roku, później rozebrany
  • Ratusz Miasta Elbląga, 1891 - 1894, w stylu manieryzmu niderlandzkiego, częściowo spalony w 1945, rozebrany w 1948 roku
  • stary gmach sądu, 1858, spalony po działach wojennych w 1945 roku, rozebrany w 1961
  • willa Schichaua, XIX wiek, spalona w 1945, później rozebrana
  • willa Ziesego, koniec XIX wieku, spalona w 1945, rozebrana w 1961

Miejsca historyczne, pamiątkowe

Znaleziska archeologiczne

Szablon:Źródła W trakcie odbudowy średniowiecznych zabudowań miasta, trwającej od lat 80. XX wieku do dziś, na każdą parcelę wchodzą wcześniej archeolodzy. Znaleziono dzięki temu ponad 800 tysięcy przedmiotów, w tym kilka unikatów:

  • XV-wieczne okulary w rogowej oprawie, najstarsze zachowane w Europie
  • giterna – średniowieczny instrument muzyczny, jedyna zachowana w Europie
  • XIII-wieczna winda towarowa, jedna z trzech zachowanych w Europie. Zbudowana z dębu, wysokości ok. 70 cm i średnicy 60 cm. Działała na zasadzie kabestanu.

W 1982 elbląski archeolog dr Marek Jagodziński odkrył w Janowie Pomorskim 7 km na południe od miasta pozostałości wczesnośredniowiecznej osady. Prowadzone wykopaliska dowiodły, że było to poszukiwane długo, również w Elblągu, Truso wspominane przez średniowieczne kroniki.

Gospodarka

Browar Grupy Żywiec (dawniej EB)

Elbląg jest ośrodkiem przemysłu ciężkiego (turbiny parowe i gazowe), meblowego i spożywczego. Ze względu na swoje strategiczne położenie (węzeł komunikacji drogowej i kolejowej, port morski) jest to obszar atrakcyjny inwestycyjnie[potrzebny przypis]. Tutaj znajdują się również tereny Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, a wykwalifikowaną kadrę zapewniają elbląskie uczelnie wyższe.

W mieście działa 7 centrów handlowych, 4 markety elektroniczne, 3 hipermarkety, market budowlany oraz 24 dyskonty spożywcze[potrzebny przypis],.

Nowe obiekty:

Rodzaj obiektu Nazwa Status
Galeria handlowa Porto 55 Pierwszy etap budowy

Ochrona przyrody

W granicach miasta znajduje się część Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbląskiej - Zachód[5] .

 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Elblągu.

Ludność

 Osobny artykuł: Ludność Elbląga.

Najwyższa jak dotąd liczba ludzi mieszkała w Elblągu na przełomie lat 1999/2000 i wynosiła niespełna 131 tysięcy. Obecnie ustabilizowała się ona w przedziale 128-130 tysięcy osób, na co ma wpływ duża emigracja zarobkowa (głównie do Wielkiej Brytanii i Niemiec)[6], niż demograficzny oraz przenoszenie się zamożniejszych mieszkańców do podelbląskich gmin.

  • Wykres liczby ludności Elbląga

Największą populację Elbląg odnotował oficjalnie w 2000 r. – wg danych GUS 130 160 mieszkańców[7].

Podział miasta na osiedla i dzielnice

Elbląg nie jest podzielony na osiedla w sensie administracyjnym (jednostki pomocnicze gminy). Poniższy spis zawiera osiedla wyodrębnione historycznie, których nazwy są powszechnie używane przez mieszkańców, nie stanowią one jednak oficjalnego podziału administracyjnego miasta.

Dzielnice i osiedla południowe

Dzielnice i osiedla północne

Komunikacja i transport

 Osobny artykuł: ZKM Elbląg.
 Osobny artykuł: Tramwaje w Elblągu.

Komunikacja miejska

Komunikacją miejską w Elblągu nadzorowana jest przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Elblągu Sp. z o.o. Transport publiczny obsługiwany jest przez 4 cztery spółki przewozowe: Autobusowe Linie Prywatne ALP Spółka z o.o., Tramwaje Elbląskie Spółka z o.o., PKS Elbląg i Przedsiębiorstwo Komunikacji Autobusowej w Elblągu Spółka z o.o.

ZKM w Elblągu swoim zasięgiem działania obejmuje miasto Elbląg oraz przyległe do niego miejscowości.

Od 1 września 2011 r. ceny biletów autobusowych i tramwajowych wynoszą 1,20 – ulgowy, 2,40 – normalny.

Kolej

Dworzec kolejowy w Elblągu

Elbląg ma bezpośrednie połączenia kolejowe z Gdańskiem, Słupskiem, Koszalinem, Szczecinem, Olsztynem, Ełkiem, Białymstokiem, Malborkiem, Braniewem, Fromborkiem (tylko w okresie wakacyjnym), Berlinem (tylko w okresie wakacyjnym) i Kaliningradem (od 28 maja do 10 października).

Przez miasto przebiega linia kolejowa z Berlina do Kaliningradu (którą uruchomiono 19 października 1852)[8]. W 1897 rozpoczęto pierwsze prace przy budowie Kolei Nadzalewowej, która miała połączyć Elbląg z Królewcem. W maju 1899 oddano do użytku odcinek z Elbląga do Fromborka, zaś we wrześniu tego roku odcinek z Fromborka do Braniewa.

W tym czasie oddano też do użytku dworzec Elbląg Miasto i dworzec Elbląg Angielskie Źródło. Stację Elbląg Miasto łączyła z dworcem wschodnim linia kolejowa biegnąca przez centrum miasta, która to istniała do początku lat 80. XX w.

Zlikwidowano ją po wybudowaniu w latach 1975-1982 obwodnicy łączącej stację Elbląg, czyli dawny Dworzec Wschodni ze stacją Elbląg Zdrój.

Dworce i przystanki kolejowe

obecne

dawne

Komunikacja lotnicza

Elbląg nie posiada własnego portu lotniczego. Najbliższy znajduje się w odległości ok. 70 km od miasta w Gdańsku-Rębiechowie jest to Międzynarodowy Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy

Lotnisko w Elblągu

 Osobny artykuł: lotnisko Elbląg.

W dzielnicy Nowe Pole istnieje od 1915 trawiaste lotnisko, obecnie aeroklubowe. Rozważany jest jego rozwój i przekształcenie go w komunikacyjny port lotniczy. Alternatywnie, rozważane jest przekształcenie pobliskiej bazy lotniczej lotniska Królewo Malborskie, w port lotniczy Trójmiasto-Elbląg, która w przeciwieństwie do trawiastego lotniska w Elblągu posiada pełnowymiarową betonową drogę startową[potrzebny przypis].

Komunikacja wodna

W Elblągu mieści się port morski. Nowe nabrzeża zostały wybudowane kosztem 30 mln złotych. Obok części towarowej znajduje się terminal pasażerski-punkt odpraw granicznych o przepustowości jednorazowej 200 osób i 30 samochodów osobowych. Niezwykle istotną inwestycją dla miasta oraz całego regionu jest planowany przekop Mierzei Wiślanej w okolicach wsi Skowronki. Skróci to i ułatwi szlak wodny pomiędzy Elblągiem, a innymi międzynarodowymi portami oraz wpłynie na dalszy, dynamiczny rozwój miasta[potrzebny przypis].

Elbląg jako jeden z dwóch portów na Zalewie Wiślanym (obok Fromborka) ma morskie przejście graniczne, umożliwiające odprawę jachtów udających się do obwodu kaliningradzkiego.

Szkoły wyższe

 Osobny artykuł: Edukacja w Elblągu.

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność religijna prowadzą następujące kościoły i wspólnoty:

Elbląg - ul. Wigilijna, ścieżka kościelna

Chrześcijaństwo

Buddyzm

Opieka medyczna

Wojsko

Kultura, rozrywka i sport

Ośrodki kultury w Elblągu

Kina i teatry

Galerie

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu

Muzea

Biblioteki

Rozrywka i wypoczynek

  • stadiony, pływalnie, baseny:
    • stadion przy ul. Skrzydlatej
    • stadion Mlexer Elbląg
    • stadion przy ul. Krakusa
    • stadion Olimpii Elbląg
    • basen odkryty przy ul. Spacerowej,
    • basen kryty przy ul. Karowej,
    • lodowisko przy ul. Karowej
    • Pływalnia Delfin
  • tereny zielone:
  • sporty zimowe
    • wyciąg narciarski na górze Chrobrego
    • wyciąg saneczkarski na Gęsiej Górze
  • hale sportowe
  • inne
    • Kompleks Wypoczynkowy "Nowa Holandia"

Cykliczne imprezy w Elblągu

Szablon:Źródła

Piłka nożna

  • Olimpia Elbląg – piłka nożna mężczyzn, II liga
  • Concordia Elbląg – piłka nożna mężczyzn, II liga
  • Olimpia 2004 Elbląg – piłka nożna mężczyzn, III liga
  • Concordia II Elbląg – piłka nożna mężczyzn, klasa okręgowa
  • Olimpia II Elbląg – piłka nożna mężczyzn, klasa okręgowa
  • Zalew Gmina Elbląg – piłka nożna mężczyzn, B-klasa

Piłka ręczna

Siatkówka

  • IKS Atak Elbląg – siatkówka niepełnosprawnych, mężczyźni
  • MKS Truso Elbląg – siatkówka kobiet, kat. młodziczki

Koszykówka

  • MKS Truso Elbląg – koszykówka kobiet i mężczyzn, kat. młodziki, kadeci, juniorzy

Sporty walki

  • Boks: Tygrys Elbląg, Kontra Elbląg
  • Judo: MKS Truso Elbląg, UKS Tomita Elbląg
  • Capoeira: Abada Caporeira Elbląg, Cordao de Ouro Elbląg
  • Unifight: SSW Figter Elbląg
  • Sambo Bojowe: SSW Fighter Elbląg"
  • mma: Fight Club Elbląg
  • k1: Fight Club Elbląg
  • Aikido: Elbląska Szkoła Aikido RONIN
  • Karate: Elbląski Klub KARATE – sekcja Karate (Shotokan) i sekcja kickboxingu, Akademia Karate Andrex(Shotokan)
  • Zapasy: Olimpia Elbląg
  • Aikido: Elbląskie Stowarzyszenie Aikido AIKIKAI

Inne

Organizacje pozarządowe

  • Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych
  • Elbląskie Towarzystwo Kulturalne
  • Fundacja Elbląg
  • Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
  • Stowarzyszenie Elbląg Europa
  • Towarzystwo Przyjaciół Dzieci oddział w Elblągu
  • Związek Harcerstwa Polskiego Hufiec Elbląg
  • Regionalne Centrum Wolontariatu w Elblągu

Media

Prasa

Stacje radiowe

  • Radio Eska Elbląg (byłe Radio El) – ogólnodostępna lokalna rozgłośnia prywatna
  • Radio Olsztyn – regionalna rozgłośnia Polskiego Radia w województwie warmińsko-mazurskim, redakcja w Elblągu
  • Radio Gdańsk - regionalna rozgłośnia Polskie Radio w wojewodztwie pomorskim, zasięg częstotliwości 103,7 MHz FM z okresu, gdy Elbląg był w województwie gdańskim, redakcja w Elblągu

Stacje telewizyjne

Współpraca międzynarodowa

Elbląg, dzięki swojemu przygranicznemu położeniu, bierze udział w wielu międzynarodowych projektach, w ostatnich latach szczególnie z obwodem kaliningradzkim. Z jego inicjatywy doszło także do stworzenia Euroregionu Bałtyk, który skupia w swoim zasięgu większość krajów wokół Morza Bałtyckiego (Polska, Rosja, Litwa, Łotwa, Szwecja, Dania). W Elblągu mieści się także jego stały międzynarodowy sekretariat[potrzebny przypis].

Na dowód ścisłej współpracy między Elblągiem a francuskim miastem Compiègne, powstające właśnie rondo przy ulicy Nowowiejskiej, zostanie nazwane Rondem Compiègne, a rondo, którym z Compiègne wyjeżdża się w kierunku Paryża, w 2003 roku zostało nazwane Rondem Elblag.

Obecnie Elbląg współpracuje z 14 miastami partnerskimi z 13 krajów:

W listopadzie 2007 miasto i port Elbląg zainicjowało międzynarodową kampanię "Bałtycka Ukraina", ukierunkowaną na zbudowanie w mieście ukraińskiego kompleksu portowego. Plany te są ściśle powiązane z decyzją rządu RP o budowie kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną[11].

Honorowi obywatele miasta Elbląga

Tytuły nadane przed 1945 r.

Tytuły nadane po 1989 r. (data nadania tytułu)[potrzebny przypis]

Parlamentarzyści

Mieszkańcy Elbląga wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Elbląg, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego Olsztyn.

Fakty historyczno-geograficzne

  • Siedziba gminy wiejskiej Elbląg znajduje się w Elblągu, który jest obecnie największym miastem z siedzibą gminy wiejskiej w Polsce.
  • skrzyżowanie ulic Nowowiejskiej, Traugutta oraz Górnośląskiej w Elblągu nosi nazwę "Rondo Compiegne", na pamiątkę współpracy z tym francuskim miastem. Co ciekawe, najważniejsze skrzyżowanie o ruchu okrężnym w Compiegne (odchodzi z niego droga na Paryż) nosi nazwę "Rondo Elbląg"
  • W Elblągu znajduje się największy odkryty basen w Europie o długości 340 m, szerokości 100 m i łącznej powierzchni lustra wody 3,4 ha. Został wybudowany w 1934 roku[potrzebny przypis].
  • Podczas zdobywania Elbląga (9 lutego 1945) został aresztowany Aleksander Sołżenicyn
  • W Elblągu znajdowała się drewniana wieża Bismarcka
  • W latach 1966-90 polska Marynarka Wojenna dysponowała okrętem nazwanym na cześć miasta ORP Elbląg

Elbląg na ekranie

  • 1964 – Elbląg – reż. Lech Lorentowicz (film turystyczno-krajoznawczy)
  • 1970 – Krajobraz po bitwie – reż. Andrzej Wajda (plenery w Bażantarni i na autostradzie)
  • 1974 – Polewacz polany(lub Elbląg – kinolaboratorium) – reż. Paweł Kwiek, Karol Cichecki (film eksperymentalny)
  • 1975 – Elbląg – reż. Zbigniew Ryszard Frankowski (film dokumentalny)
  • 2002 – Ojciec Święty w Elblągu – reż. Mirosław Salicki (film dokumentalny)
  • 2003 – Nowe życie Starego Miasta (film dokumentalny prod. rosyjskiej)
  • 2003 – film dokumentalny prod. niemieckiej (TV ARD)
  • 2007 – Nowa Europa Michaela Palina (serial produkcji BBC)
  • 2007 – Świadek koronny – reż. Jarosław Sypniewski, Jacek Filipiak (film sensacyjny); plenery w okolicach Elbląga
  • 2007 – Odwróceni reż. Jarosław Sypniewski, Michał Gazda (serial kryminalny); plenery w okolicach Elbląga
  • 2008 – Travel 2008 – program w polskiej wersji był realizowany w Elblągu (była także sekcja dotycząca Elbląga, Travel Channel)
  • 2012 – Bitwa na głosy, II edycja - zespół Ryszarda Rynkowskiego

Literatura

  • Matthias Blazek: „Wie bist du wunderschön!“ Westpreußen – Das Land an der unteren Weichsel. ibidem: Stuttgart 2012 ISBN 978-3-8382-0357-7

Zobacz też

Szablon:Portal

Linki zewnętrzne

Szablon:Open Directory Project

  1. ↑ http://staremiastoelblag-mah.blogspot.com/2012/09/wykopaliska-na-podzamczu.html
  2. ↑ http://staremiastoelblag-mah.blogspot.com/2012/09/wykopaliska-na-podzamczu.html
  3. ↑ a b Historia Elbląga, tom III, cz.2
  4. ↑ a b c Adam Leszczyński. Hanzeatycki Elblag. „National Geographic Polska”. 5/2004, s. 22-35. National Geographic Society. ISSN 1507-5966. 
  5. ↑ Geoserwis GDOŚ. [dostęp 15-08-2012].
  6. ↑ GUS http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/olsz/ASSETS_ludnosc_ruch_naturalny_migracje_2008_pl.pdf
  7. ↑ GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 2000
  8. ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa. [dostęp 12 lutego 2009]. (pol.).
  9. ↑ Elbląg Rocks Europa
  10. ↑ Święto Głupców. SOFTEL – portEL.pl, 2007-03-29. [dostęp 2009-02-17]. (pol.).
  11. ↑ Przekop przybliży Elbląg do Trójmiasta; Gdańsk, Gdynia, Sopot
  12. ↑ a b c portalpomorze.pl: Hitler, Goering, Goebbels honorowymi obywatelami Elbląga. 20 marca 2009. [dostęp 27 marca 2009]. (pol.).

Szablon:Osiedla Elbląga

Województwo warmińsko-mazurskie
Miasta na prawach powiatu
Powiaty
Inne zagadnienia

Miasta województwa warmińsko-mazurskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa warmińsko-mazurskiego

Powiat elbląski (1945–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Elbląg&oldid=32953740”