Gniew (miasto): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Wspólnoty religijne: swiadkowie |
→Położenie: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 50: | Linia 50: | ||
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 6,04 km²<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2011-08-10|issn=1505-5507|url=http://www.stat.gov.pl/gus/5840_908_PLK_HTML.htm}}</ref>. |
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 6,04 km²<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2011-08-10|issn=1505-5507|url=http://www.stat.gov.pl/gus/5840_908_PLK_HTML.htm}}</ref>. |
||
== Nazwa == |
|||
<ref>--~~~~Karol Górski, Starostowie malborscy latach 1457-1510 : pierwsze półwiecze polskiego Malborka . Wyd TNT Państwowe Wydawnictwa Naukowe. Łódź, Toruń 1960, s. 32 i 52</ref>== Historia == |
|||
Pierwsze wzmianki o Gniewie w źródłach pisanych pochodzą z 1. poł. XIII w. Jeden z dokumentów określa tę okolicę nazwą ''"Terra Gymeu"''. Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała ''Gmiew'', choć w [[średniowiecze|średniowieczu]] funkcjonowała też nazwa ''Wońsk''. [[język niemiecki|niem.]] to ''Mewe'' – stąd do dziś w herbie miasta mewa. |
Pierwsze wzmianki o Gniewie w źródłach pisanych pochodzą z 1. poł. XIII w. Jeden z dokumentów określa tę okolicę nazwą ''"Terra Gymeu"''<ref>Karol Górski, Starostowie malborscy latach 1457-1510 : pierwsze półwiecze polskiego Malborka . Wyd TNT Państwowe Wydawnictwa Naukowe. Łódź, Toruń 1960, s. 32 i 52</ref>. Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała ''Gmiew'', choć w [[średniowiecze|średniowieczu]] funkcjonowała też nazwa ''Wońsk''. [[język niemiecki|niem.]] to ''Mewe'' – stąd do dziś w herbie miasta mewa. |
||
== Historia == |
|||
| ⚫ | Miasto kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk w latach 1410-1466, by po [[pokój toruński 1466|pokoju toruńskim]] stać się częścią państwa polskiego.W latach 1466-1472 starostą Gniewa był Jakub Kostka, herbu Dąbrowa.Pełnienie tej funkcji potwierdza zezwolenie wydane przez króla Kazimierza Jagiellończyka Pawłowi Jasieńskiemu na wykup dóbr na Żuławach i starostwa gniewskiego. |
||
Od X w. tereny te należały do państwa [[Polanie|Polan]] i były częścią [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]]. Po podziale kraju przez [[Bolesław III Krzywousty|Bolesława Krzywoustego]] Gniew wchodził w skład kasztelanii [[Starogard Gdański|starogardzkiej]]. Później ziemie te przypadły książętom [[Świecie|Świecia]], a w 1229 od [[Sambor II|Sambora]] i [[Świętopełk II Wielki|Świętopełka]] otrzymało je [[Oliwa (Gdańsk)|oliwskie]] opactwo [[cystersi|cysterskie]]. W drugiej połowie XIII w. Sambor odebrał Gniew cystersom i w 1276 przekazał [[zakon krzyżacki|Krzyżakom]] w zamian za pomoc w walce ze Świętopełkiem. Zakon, dla którego była to pierwsza posiadłość na lewym brzegu Wisły, przejął gród ostatecznie w 1282. Ważne położenie strategiczne zdecydowało o budowie tu [[zamek w Gniewie|zamku]]. Po zbudowaniu warowni w 1297 Krzyżacy w miejscu wcześniejszej słowiańskiej osady istniejącej wokół kościoła parafialnego<ref>http://www.tvn24.pl/zdjecia/wykopaliska-w-gniewie,24090.html</ref>, lokowali miasto na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] i rozpoczęli akcję osadniczą. Od grudnia 1306 roku i hołdu książąt pomorskich w [[Byszewo (powiat bydgoski)|Byszewie]] ziemie, na których leżał Gniew wchodziły w skład terenów kontrolowanych przez [[Władysław Łokietek|Władysława Łokietka]], do czasu zbrojnego opanowania Pomorza Gdańskiego przez Zakon Krzyżacki w latach 1308-1309. |
|||
| ⚫ | Miasto kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk w latach 1410-1466, by po [[pokój toruński 1466|pokoju toruńskim]] stać się częścią państwa polskiego, aż do czasu I Rozbioru. W latach 1466-1472 starostą Gniewa był Jakub Kostka, herbu Dąbrowa. Pełnienie tej funkcji potwierdza zezwolenie wydane przez króla [[Kazimierz Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]] Pawłowi Jasieńskiemu na wykup dóbr na Żuławach i starostwa gniewskiego. W późniejszych latach starostą gniewskim był m.in. [[Jan III Sobieski|Jan Sobieski]], późniejszy król Polski, który zbudował tu m.in. Pałac Marysieńki dla swojej żony [[Maria Kazimiera d'Arquien|Marii Kazimiery]]. |
||
W 1626 podczas [[Wojna polsko-szwedzka 1621-1626|II wojny polsko-szwedzkiej]] w okolicach Gniewa doszło do starcia między siłami Rzeczypospolitej i Szwecji. [[bitwa pod Gniewem|Bitwa]] zakończyła się zwycięstwem wojsk [[Gustaw II Adolf|Gustawa Adolfa]]. Była to druga w historii porażka polskiej [[Husaria|husarii]]. |
W 1626 podczas [[Wojna polsko-szwedzka 1621-1626|II wojny polsko-szwedzkiej]] w okolicach Gniewa doszło do starcia między siłami Rzeczypospolitej i Szwecji. [[bitwa pod Gniewem|Bitwa]] zakończyła się zwycięstwem wojsk [[Gustaw II Adolf|Gustawa Adolfa]]. Była to druga w historii porażka polskiej [[Husaria|husarii]]. |
||
Wersja z 12:29, 10 paź 2012
Gniew (kasz. Gniéw, niem. Mewe) – miasto w woj. pomorskim, nad ujściem Wierzycy do Wisły, w powiecie tczewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gniew. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. gdańskiego.
Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 6759 mieszkańców[1]. Gniew leży na 977 kilometrze Wisły.
Położenie
Gniew leży w widłach utworzonych przez Wisłę oraz uchodzącą do niej Wierzycę. Na tym odcinku Wisła płynie w Dolinie Kwidzyńskiej, która stanowi końcowy fragment tzw. Doliny Dolnej Wisły. Terytorialnie Gniew leży na skraju Pojezierza Starogardzkiego oraz Kociewia.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 6,04 km²[2].
Nazwa
Pierwsze wzmianki o Gniewie w źródłach pisanych pochodzą z 1. poł. XIII w. Jeden z dokumentów określa tę okolicę nazwą "Terra Gymeu"[3]. Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała Gmiew, choć w średniowieczu funkcjonowała też nazwa Wońsk. niem. to Mewe – stąd do dziś w herbie miasta mewa.
Historia
Od X w. tereny te należały do państwa Polan i były częścią Pomorza Gdańskiego. Po podziale kraju przez Bolesława Krzywoustego Gniew wchodził w skład kasztelanii starogardzkiej. Później ziemie te przypadły książętom Świecia, a w 1229 od Sambora i Świętopełka otrzymało je oliwskie opactwo cysterskie. W drugiej połowie XIII w. Sambor odebrał Gniew cystersom i w 1276 przekazał Krzyżakom w zamian za pomoc w walce ze Świętopełkiem. Zakon, dla którego była to pierwsza posiadłość na lewym brzegu Wisły, przejął gród ostatecznie w 1282. Ważne położenie strategiczne zdecydowało o budowie tu zamku. Po zbudowaniu warowni w 1297 Krzyżacy w miejscu wcześniejszej słowiańskiej osady istniejącej wokół kościoła parafialnego[4], lokowali miasto na prawie chełmińskim i rozpoczęli akcję osadniczą. Od grudnia 1306 roku i hołdu książąt pomorskich w Byszewie ziemie, na których leżał Gniew wchodziły w skład terenów kontrolowanych przez Władysława Łokietka, do czasu zbrojnego opanowania Pomorza Gdańskiego przez Zakon Krzyżacki w latach 1308-1309.
Miasto kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk w latach 1410-1466, by po pokoju toruńskim stać się częścią państwa polskiego, aż do czasu I Rozbioru. W latach 1466-1472 starostą Gniewa był Jakub Kostka, herbu Dąbrowa. Pełnienie tej funkcji potwierdza zezwolenie wydane przez króla Kazimierza Jagiellończyka Pawłowi Jasieńskiemu na wykup dóbr na Żuławach i starostwa gniewskiego. W późniejszych latach starostą gniewskim był m.in. Jan Sobieski, późniejszy król Polski, który zbudował tu m.in. Pałac Marysieńki dla swojej żony Marii Kazimiery.
W 1626 podczas II wojny polsko-szwedzkiej w okolicach Gniewa doszło do starcia między siłami Rzeczypospolitej i Szwecji. Bitwa zakończyła się zwycięstwem wojsk Gustawa Adolfa. Była to druga w historii porażka polskiej husarii.
Miasto podupadło na tle ogólnego kryzysu gospodarczego i politycznego Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w. Kiedy wskutek I rozbioru Polski w 1772 Gniew wcielony został do Prus, liczył sobie zaledwie 850 mieszkańców. W latach 1818-23 wzniesiony został na rynku kościół dla ewangelickich mieszkańców miasta.
W 1905 Gniew liczył 4033 mieszkańców, z czego niemal 43 proc. stanowiła ludność niemiecka. Na mocy traktatu wersalskiego Gniew w 1920 wrócił do Polski. W 1921 wielki pożar bezpowrotnie spustoszył wnętrza zamku.
W czasie II wojny światowej hitlerowcy urządzili w zamku obóz dla przymusowo wysiedlanej ludności polskiej z Tczewa i okolic. Pod koniec wojny Niemcy zażarcie bronili miasta, aby osłonić drogę odwrotu z Tczewa i Gdańska. Ostateczne zakończenie walk nastąpiło 7 marca 1945.
II wojna światowa zakończyła wielowiekową koegzystencję ludności polskiej i niemieckiej w mieście. W 1957 rozebrany został kościół ewangelicki.
Zabytki
- Zamek krzyżacki z końca XIII wieku.
- Pałac Marysieńki zbudowany przez Jana Sobieskiego, wówczas starostę gniewskiego, dla żony Marii Kazimiery w drugiej połowie XVII w. Wbudowany w kompleks zamkowy, jedną stroną zwrócony ku zamkowi, drugą ku Wiśle. Zniszczony przez obsunięcie się skarpy i odbudowany na fundamentach dwóch zabudowań gospodarczych, mieści dziś hotel.
- Stare Miasto o zachowanym średniowiecznym układzie przestrzennym, z szachownicowym układem ulic i centralnie położonym kwadratowym rynkiem (pl. Grunwaldzki). Dominuje niska zabudowa, a kamienice pochodzą z XV-XIX w. Pośrodku rynku gotycki ratusz, pełniący do dziś swoją funkcję.
- Gotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja, położony w południowo-zachodnim narożniku rynku, zbudowany w XIV w., zrekonstruowany w XIX w. Budowla trójnawowa z wyodrębnionym prezbiterium oraz wieżą dzwonną wtopioną w nawę środkową.
- Pozostałości murów obronnych miasta i zespołu zamkowego.
Edukacja
- Przedszkole
- Szkoła Podstawowa im. Jan III Sobieskiego
- Gimnazjum im. gen Józefa Hallera
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. ks. Henryka Mrossa
Gospodarka
W Gniewie działa m.in. Rolls-Royce Marine Poland Sp. z o.o. (dawniej Zakłady Mechanizmów Okrętowych "Fama") oraz Saint-Gobain Construction Products Polska, WEBER Zakład Produkcyjny Gniew (fabryka keramzytu).
Wspólnoty religijne
Miasta partnerskie
Zobacz też
- Gniew (stacja kolejowa)
- Synagoga w Gniewie
- Stara Synagoga w Gniewie
- Cmentarz żydowski w Gniewie
- Ratusz w Gniewie
- powiat gniewski
- Szlak Zamków Gotyckich
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-11-24. ISSN 1734-6118.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-08-10. ISSN 1505-5507.
- ↑ Karol Górski, Starostowie malborscy latach 1457-1510 : pierwsze półwiecze polskiego Malborka . Wyd TNT Państwowe Wydawnictwa Naukowe. Łódź, Toruń 1960, s. 32 i 52
- ↑ http://www.tvn24.pl/zdjecia/wykopaliska-w-gniewie,24090.html
- ↑ Miasto i Gmina Gniew
- Gniew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 621.
- strona miasta i gminy
- Historia Żydów w Gniewie na portalu Wirtualny Sztetl
- Siedziba gminy: Gniew
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada | |
| Części wsi |
|
| Kolonie wsi |
|
| Osady wsi |
|
| Osada leśna wsi |
|
| Osiedla wsi |
|
| Przysiółki wsi |
|
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Miasta | |
|---|---|
| Historia | |
| Geografia | |
| Kultura | |
| Język | |
- ↑ Miasto pogranicza borowiacko-kociewskiego.