10 Pułk Ułanów Litewskich

[[Plik:{{{znak}}}| 40x40px| link=| alt=]]

10 Pułk Ułanów Litewskich

{{{nazwa oryginalna}}}

{{{motto}}}
UWAGA: Błąd parametru {{{kategoria wojska}}}= Ten parametr może przyjmować jedynie wartości: lądowe lotnictwo marynarka paramilitarny
{{{opis grafiki}}}
Historia
Państwo	{{{państwo}}}
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939 (1944)
Nazwa wyróżniająca	{{{nazwa wyróżniająca}}}
Tradycje
Święto	{{{święto}}}
Nadanie sztandaru	{{{nadanie sztandaru}}}
Rodowód	{{{rodowód}}}
Kontynuacja	10 Pułk Ułanów
Dowódcy
Pierwszy	{{{dowódca pierwszy}}}
Obecny	{{{dowódca obecny}}}
Ostatni	{{{dowódca ostatni}}}
Działania zbrojne
{{{działania zbrojne}}}
Organizacja
Dyslokacja	Białystok
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Formacja	{{{formacja}}}
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	{{{podległość}}}
Skład	{{{skład}}}
Odznaczenia
{{{odznaczenia}}}
[{{{www}}} Strona internetowa]

{{Jednostka wojskowa infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | dowódca pierwszy = | formacja = | commons = | skład = | znak = | działania zbrojne = | nazwa oryginalna = | dowódca obecny = | rodowód = | święto = | państwo = | nazwa wyróżniająca = | motto = | kategoria wojska = | opis grafiki = | www = | nadanie sztandaru = | odznaczenia = | dowódca ostatni = | podległość = Nieznane pola: "sztandar", "dzialania", "kontynuacja tradycji", "wyrozniajaca", "pierwszy", "sklad", "swieto", "podporzadkowanie", "opis", "kolor", "panstwo", "obecny" oraz "ostatni". Nieoczekiwana grafika: "grafika".

10 Pułk Ułanów Litewskich (10 p.uł.) – oddział kawalerii Samoobrony Litwy i Białorusi, Wojska Litwy Środkowej i Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Białystok.
Wchodził kolejno w skład wielkich jednostek kawalerii (do 1924 roku – jazdy): VIII BJ → VIII BK → XVIII BK → BK "Białystok" → Podlaskiej BK.
Święto pułkowe obchodzono 8 maja, w rocznicę dojścia pułku do Dniepru w 1920.

Formowanie pułku

9 grudnia 1918 roku, w Pietkowie koło Łap, w składzie Dywizji Litewsko-Białoruskiej przystąpiono do formowania Pułku Ułanów Nr 12. 28 grudnia 1918 roku wydany został pierwszy rozkaz dzienny. 30 grudnia 1918 roku oddział przemianowany został na 10 Pułk Ułanów.

Większość oficerów i szeregowych pochodziła z terenu dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dało to zresztą powód do powstania żurawiejki:

Z Litwy borów, pól i łanów,
to dziesiąty pułk ułanów.

Umundurowanie pochodziło głównie ze zdobytych niemieckich składnic wojskowych. To jednak nie w pełni zaspokajało potrzeby rosnącego w siłę pułku. Stąd różnorodność w ubiorze była wyjątkowo duża. Uzbrojenie również nie było jednolite: ckm niemieckie i rosyjskie, karabinki przeważnie austriackie, trochę francuskich i niemieckich, z szablami było podobnie. Jednak największym problemem pułku był brak koni, starano się je sukcesywnie zdobywać. Na tym tle powstała następna przyśpiewka:

Jedzie ułan z dziesiątego,
wyją psy na widok jego.

Pułk w walce o granice

W miarę osiągania gotowości bojowej poszczególne szwadrony zaczęły odchodzić na front wzmacniając Dywizję Litewsko-Białoruską oraz szereg innych związków piechoty działających na kierunkach: Baranowicze, Mińsk, Bobrujsk. Boje pułku w pełnym składzie zaczęły się dopiero we wrześniu 1919 roku w ramach 2 Brygady Jazdy. W ciągu całej jesieni pułk utrzymywał łączność między związkami piechoty, niepokojąc jednocześnie przeciwnika częstymi wypadami, przynoszącymi znaczne korzyści taktyczne i pewną ilość zdobycznej broni. Udany manewr na Kalenkowicze i Mozyrz w dniu 3 marca 1920 roku umożliwił przeprawę przez Ptycz, co w konsekwencji doprowadziło do boju o Domanowicze i opanowanie ich przez ułanów. W związku z wyprawą kijowską 2 Brygada Jazdy otrzymała zadanie osiągnięcia linii Dniepru. Po zaciętych walkach w rejonie Horlawu, Chromatycz i Łojowa 8 maja 1920 roku pułk doszedł do Dniepru i obsadził zachodni brzeg. Gwałtowna ofensywa wojsk radzieckich na froncie ukraińskim zmusiła polskie wojsko do opuszczenia Kijowa i linii Dniepru. Od tego momentu pułk w ciągu kilku tygodni osłaniał wycofującą się piechotę i toczył zażarte boje narzucone przez przeciwnika (pod Lunią, Skrybałowem, Filipowiczami i Nowosiółkami). Eszelonem ze stacji Żytkowicze, drogą okrężna przez Brześć, pułk dojechał do stacji Nowojelnia, a tam napadnięty poniósł poważne straty w broni maszynowej. Tocząc walki odwrotowe na Podlasiu dotarł 6 sierpnia do Siedlec, aby transportem kolejowym udać się za Wisłę, do Grodziska i tam otrzymać uzupełnienie. Powrót na front zbiegł się z kontrofensywą polską i już 18 i 19 sierpnia pułk stoczył boje pod Górą i Starożrebami. Począwszy od połowy września w składzie odtworzonej 2 Brygady Jazdy, z niezwykłą szybkością i wytrwałością wkroczył do bitwy nad Niemnem, po czym dokonując długiego rajdu, w ciągłej bojowej styczności z przeciwnikiem dotarł do Dołhinowa i Krywicz, gdzie 19 października 1920 roku otrzymał wiadomość o zawieszeniu broni. Dnia 4 listopada 1920 roku w kościele w Parafianowie poświęcono i wręczono sztandar ofiarowany przez hrabinę Julię Potocką. Rozkaz wydany w przeddzień wręczenia sztandaru brzmiał: W dniu jutrzejszym za zezwoleniem Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego pułk otrzymuje sztandar. Akt ten w życiu pułku jest najdonioślejszym, gdyż przezeń Ojczyzna obdarza pułk symbolem zaufania, pokładanego w swym żołnierzu, dając mu godło, pod którem żołnierz polski walczy, zwycięża lub w imię honoru Jej umiera. Walcząc w ciągu dwóch niemal lat nigdy pułk 10 ułanów nie zawiódł pokładanej w nim nadziei, wierzę, iż nadal każdy z nas, wierny tradycjom naszych dziadów da swą krew i życie w obronie Ojczyzny, sztandaru i honoru pułku. Z rejonu bracławskiego (pułk wchodził wówczas w skład wojsk Litwy Środkowej) pułk został przesunięty na granicę litewską. Tam pozostawał do jesieni 1922 roku. Straty pułku w latach 1918-1920 były nieznaczne. Poległo: 1 oficer i 19 szeregowych. Liczba rannych nie jest znana. Poważne straty w broni maszynowej i koniach poniósł pułk w trakcie transportu kolejowego w czerwcu 1920 roku. Zdobycze wojenne i straty zadane nieprzyjacielowi w latach 1918-1920 były duże. Pułk wziął do niewoli około 800 jeńców, jeden sztab brygady, kilka sztabów pułkowych. Zdobyto kilkaset koni, przeszło 1000 karabinów, kilka lokomotyw, 150 wagonów z prowiantem i amunicją, liczny sprzęt łączności oraz kasę dywizyjną. Za działania wojenne 1918-1920 odznaczono Krzyżem Virtuti Militari 5 oficerów oraz 9 podoficerów i szeregowych. Krzyżami Walecznych odznaczono 21 oficerów i szeregowych.

Lata pokoju

We wrześniu 1922 roku pułk został przeniesiony do Białegostoku. Ułani byli bardzo ciepło przyjęci przez społeczność miasta, a szczególnie przez kobiety. W pułku staż odbywali kandydaci na oficerów i podoficerów zawodowych. Pułk Ułanów Litewskich był na tyle atrakcyjny, że w latach dwudziestych i trzydziestych przybywali na staż oficerowie z Finlandii i Szwecji. Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 r. przy pułku stacjonował 1 Szwadron Samochodów Pancernych. Staraniem pułku w 1932 roku w powiecie Wysokie Mazowieckie powstał Szwadron Krakusów.

Kampania wrześniowa 1939

25 sierpnia 1939 roku 10 p.uł. opuścił koszary i nocnym marszem osiągnął rejon m. Zawady. Następne dni wypełniła osłona mobilizacji Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Narew". W dniu 27 sierpnia zajął pozycje w rejonie wzgórz wokół m. Olszowa Góra, gdzie przygotowywał umocnienia. 1 września odprawę Pułku przeprowadzono o godz. 8.00 w m. Orlikowo. W dniach 2-4 września Pułk wziął udział w wypadzie na teren Prus Wschodnich w rejonie m. Milewo, Brzózki Wielkie, Kożuchy. Następnie wziął udział w potyczce w rejonie wsi Glinki. Pułk następnie wycofał się w rejon Bory Czarneckie, które osiągnął 6 września i rejon Andrzejki -Koskowo w dniu 8 września. Natarcie na zajęty przez Niemców Brok (9 września) wykazało jego pełną gotowość. 10 września operował w rejonie m. Łetownica, a 11 września m. Krzeczkowo. Przed południem 12 września w rejonie wsi Bieńki zaatakowany przez czołgi. W nocy 13 września pułk przesunął się walcząc w rejon wsi Mień, gdzie doszło do poważnego starcia z nieprzyjacielem. Łącznie 12-13 września zniszczył 11 niemieckich wozów bojowych i jeden samolot. 14 września pułk osiągnął m. Koryciny. W tym dniu nieprzyjaciel zdołał rozbić Podlaską BK, co odcięło pułk od brygady. 15 września pułk operował w rejonie Speszyn-Puchały. 17 września pułk znalazł się w rejonie Panasiuki i skierował się na Omelianiec. Pułk przesunął się 18 września do Puszczy Białowieskiej do m. Budy i Rudni i 19 września dołączył do Suwalskiej Brygady Kawalerii. W wyniku reorganizacji pułk wszedł w skład Brygady „Plis” (Dywizji Kawalerii „Zaza”). 20 września przebywał w Białowieży, a w dniu następnym przeszedł do m. Mszanka, a 22 września do m. Nurzec i Augustynka. Wieczorem 23 września 4 szwadron zniszczył na południe od stacji kolejowej Nurzec sowiecki pociąg wojskowy (parowóz i 5 lor obsadzonych żołnierzami). 24 września zniszczył 2 czołgi w Radziwiłłówce. W nocy pułk przeszedł bród na rzece Bug między Mielnikiem i Serpelicami. 26 września dotarł do wsi Jaźwiny. 29 września pułk dotarł do Wólki Zawieprzyckiej. W Zawieprzycach dochodzi do walki z nieprzyjacielem. 30 września postój we wsi Niedźwiada i Czemiernikach gdzie pułk atakują radzieckie samoloty. 2 października całonocne walki o Serokomlę. Pułk w łączności z 2 i 5 Pułkiem Ułanów wziąć udział w bitwie pod Kockiem. W boju pod Serokomlą 3 szwadron zdołał jeszcze unieruchomić 3 czołgi niemieckie. Ostatnie zacięte walki pułk prowadził w rejonie Woli Gułowskiej. Pułk skapitulował 6 października o godz. 14. Broń złożono o godz. 21 koło Adamowa.

W kampanii 1939 roku poległo i zmarło w wyniku poniesionych ran: 7 oficerów i 19 szeregowych. Przypuszczalne straty w rannych wyniosły: 15 oficerów i 60 szeregowych. Straty zadane nieprzyjacielowi w 1939 roku to: zniszczone 18 czołgów, 19 samochodów pancernych, 12 motocykli, jedna radiostacja i zestrzelony samolot.

Pułk Armii Krajowej

Trzy lata później staraniem V Inspektoratu Białostockiego Armii Krajowej i VI Inspektoratu Grodzieńskiego AK w obwodach: Białystok miasto i Wołkowysk doszło do konspiracyjnego odtworzenia 10 Pułku Ułanów Litewskich. Dowództwo pułku przygotowało szczegółowe rozpoznanie i plany opanowania obiektów ważnych z punktu widzenia akcji powstańczej w Białymstoku i okolicach. Do ogłoszenia godziny "W" jednak nie doszło. Łapanki, wzmożony terror i szybkie postępy Armii Radzieckiej nie pozwoliły na pełne rozwinięcie w ramach akcji "Burza". Zdołano dokonać tylko częściowo koncentracji niektórych pododdziałów poza miastem. Z akcji przeprowadzonych w okresie kwietnia – maja 1944 roku należy wymienić: odbicie więźniów obozu knyszyńskiego przez oddział "Graba", wysadzenie dwóch pociągów wojskowych w pobliżu stacji Czarny Blok i Trypucie oraz akcję na posterunek żandarmerii w Dobrzyniewie, gdzie zdobyto broń i amunicję. W lipcu zlikwidowano oddział własowców wyposażony w miotacze ognia. Oddział podporucznika „Waleriana” (S. Racewicz), porucznika „Groma” (J. Dziejma) i kapitana „Zaremby” wzięły do niewoli 60 Niemców i własowców, przekazując ich następnie napotkanej jednostce Armii Radzieckiej. Straty poniesione podczas okupacji oraz w trakcie realizacji planu "Burza" nie są znane.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• płk Władysław Obuch-Woszczatyński (1918-1920)
• płk Walerian Jachimowicz (1920)
• płk Seweryn Grabowski (1920-1921)
• płk Terencjusz O’Brien de Lacy (1921-1928)
• ppłk/płk Witosław Porczyński (1928-1938)
• płk Kazimierz Busler (1938-1939)
• mjr Marian Walter ps. "Zadora" (1944)

Obsada personalna 1 września 1939

• dowódca pułku – ppłk Kazimierz Busler
• zastępca dowódcy pułku – ppłk Józef Plackowski
• II zastępca dowódcy pułku – mjr Stanisław Fedorowski
• dowódca pocztu dowódcy – por. Kazimierz Domański
• adiutant – por. rtm. Kazimierz Nostitz-Jackowski
• oficer informacyjny – por. Zbigniew Chamski
• dowódca szw. gosp. – rtm. Florian Berdowski
• oficer żywnościowy – chor. Marian Trochimiak
• płatnik – ppor. Krzysztof Friedman Mieczysławski
• lekarz – kpt. Adam Mokrzycki
• lekarz wet. – por. Czesław Tarkowski
• kapelan – kpt. kap. Józef Cieciuchowski
• dowódca plutonu łączności – por. Czesław Klimowicz
• dowódca plutonu kolarzy – ppor. Jan Mączka
• dowódca drużyny pionierów – NN.
• dowódca plutonu ppanc. – por. Stanisław Zdanowicz
• dowódca 1 szwadronu – rtm. Władysław Abramowicz
• dowódca 2 szwadronu – por. Czesław Szadkowski
• dowódca 3 szwadronu – rtm. Ludwik Napoleon Mościcki
• dowódca 4 szwadronu – por. Teodor Kopeć
• dowódca szwadronu ckm – por. Zbigniew Wroczyński

Odznaczeni srebrnym krzyżem Orderu „Virtuti Militari” V klasy za wojnę 1918-1920
Spis utworzony na podstawie "Zarys historji wojennej 10-go pułku ułanów litewskich" s. 27-28

Order Virtuti Militari

por. Wiktor Arnold-Russocki por. Henryk Buszyński kpr. Jan Bołdowski chor. Tadeusz Biedrzycki plut. Kazimierz Bryłko kpr. Stefan Cogiel st. uł. Stefan Czarnecki rtm. Mieczysław Dąbrowski

wchm. Antoni jabłoński kpr. Bonifacy Jasiński rtm. Jerzy Jastrzębski st. uł. Stanisław Kajtel por. Aleksander Kulikowski uł. Jan Lanc plut. Ludwik Landzberg wchm. Andrzej Matyszczyk

por. Marian Okulicz-Kozaryn wchm. Franciszek Roszkowski ppor. Antoni Skarżyński wchm. Aleksy Strauch plut. Zygmunt Telera por. Andrzej Węcławowicz rtm. Stanisław Wodziński kpr. Antoni Zarański

Symbole pułkowe

Sztandar 10 Pułku Ułanów Litewskich

Odznaka

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 2, poz. 15 z 26 stycznia 1926 roku. Stanowi ją srebrny orzeł jagielloński z emaliowaną tarczą romańską na piersi w barwach proporczyka amarantowo - białego z paskiem biało granatowym. Orzeł nałożony jest na podkowę z sześcioma podkowiakami. U dołu podkowy barokowa tarcza herbowa z Pogonią w czerwonym polu . Czteroczęściowa - oficerska i żołnierska, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym, emaliowana. Wymiary: 57x36 mm. Projekt: Adolf Bucholtz; wykonanie: Zellman Liwszyc - Wilno

Barwy

Proporczyk amarantowo-biały z wąskim paskiem biało-granatowym pośrodku

Otok amarantowy.

Spodnie długie ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa

proporczyk dowództwa w 1939

proporczyk 1 szwadronu w 1939

proporczyk 2 szwadronu w 1939

proporczyk 3 szwadronu w 1939

proporczyk 4 szwadronu w 1939

proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939

proporczyk plutonu łączności w 1939

Żurawiejka

Z Litwy borów, pól i łanów,

to dziesiąty pułk ułanów.

A rozkazów kto nie słucha,

to dziesiąty pułk Obucha.

Jedzie ułan z dziesiątego,

wyją psy na widok jego.

W Dniepru wodach konie poi,

pułk dziesiąty - pomni moi.

O dziesiątym nic nie wiemy,

Więc go chwalić nie będziemy.

Tradycje pułku

Oddział nawiązywał do tradycji 10 Pułk Ułanów Królestwa Kongresowego.
Koło Pułkowe powołano do życia w 1941 w Edynburgu, a następnie odtworzono je w Londynie dopiero w 1952.

Bibliografia

• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.brak strony w książce
• Almanach oficerski, praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.brak strony w książce
• Księga jazdy polskiej pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siy Zbrojne Na Zachodzie. Pantera Books. ISBN 83-204-3299-5.brak strony w książce
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.brak strony w książce
• Współczesne tradycje 10 Pułku Ułanów Litewskich z Białegostoku