Barok wileński

Barok wileński (szkoła wileńska) – kierunek architektury barokowej najliczniej występujący na terenach północno-wschodniej Rzeczypospolitej (Wileńszczyzna oraz Inflanty polskie) oraz incydentalnie w południowo wschodnich częściach Korony Królestwa Polskiego, której twórcy działali w latach 1735-1763 (zakończenie budowy kościoła i klasztoru w Berezweczu). Najbardziej znanym architektem szkoły był Jan Krzysztof Glaubitz. Inni polscy architekci tworzący w tym stylu to Ludwik Hryncewicz (twórca m.in. kościoła w Wołyńcach i fasady kościoła Misjonarzy w Wilnie), Aleksander Osikiewicz (twórca kościoła w Borunach), B. Kosiński, Owsiukiewicz, ks. Tomasz Żebrowski.

Cechy

Cechą charakterystyczną szkoły wileńskiej są wysokie i bardzo smukłe wieże, w których każda kondygnacja jest opracowana w odmienny sposób, a całość jest zwieńczona niewielką kopułką. Na każdej kondygnacji znajdował się wysoki i wąski otwór. Drugą cechą, rozwiniętą w późniejszym okresie, jest wycinanie w murze fantazyjnych w zarysie otworów okien i drzwi, która to cecha była też stosowana w północnych Włoszech oraz w Kalabrii i na Sycylii. Trzecią cechą szkoły było stosowanie skomplikowanych falowań ścian w szczytach i fasadach. Budowle wznoszono zazwyczaj na prostych rzutach.

Realizacje

Za pierwszą realizację szkoły uważa się kościół Św. Trójcy w Głębokiem z 1735 roku. Następne to m.in.:

• kościół Świętego Ducha w Wilnie,
• kościół św. Katarzyny w Wilnie (1739-1743),
• Cerkiew Św. Trójcy w Wilnie i klasztor bazylianów, po 1748 r., bazylianów (J.K. Glaubitz)
• Kościół św. Jakuba i Filipa i klasztor Dominikanów w Wilnie
• Kościół Augustianów w Wilnie
• kościół Misjonarzy w Wilnie (1751-1756), proj. L.Hryncewicz
• Kościół św. Rafała w Wilnie
• Kościół Wszystkich Świętych i klasztor karmelitów w Wilnie
• Kościół na Kalwarii w Werkach koło Wilna (1755-1772) proj. J.K. Glaubitz
• kościół w Stołowiczach (Jakub Fontana i Jan Krzysztof Glaubitz),
• kościół św. Andrzeja w Słonimiu
• kościół w Zdzięciole
• kościół Pijarów w Łużkach (1744-1756)
• cerkiew unicka w Mińsku
• kościół Bernardynek w Mińsku (obecnie sobór prawosławny)
• Kościół Bernardynów w Mińsku
• Kościół św. Wojciecha i klasztor Benedyktynek w Mińsku
• Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Hermanowiczach (1787)
• sobór św. Zofii w Połocku
• Kościół Jezuitów w Dyneburgu
• Kościół jezuitów pw. św. Franciszka Ksawerego w Kownie
• Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w Witebsku
• Cerkiew bazylianów w Tołoczynie, fundacja Sanguszków
• Kościół w Borunach (1747-1756) proj. Aleksander Osikiewicz
• Kościół i klasztor w Śmiłowiczach
• Kościół Michała Archanioła i św. Jana Chrzciciela w miejscowości Jezno (1768-72), fundacja Paców
• zespół klasztorny Bazylianów w Berezweczu (nieistniejący)
• Kościół karmelitów Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Głębokiem (J.K. Glaubitz)
• Kościół Jezuitów w Pińsku (zburzony)
• Klasztor Bazylianów w Torokaniach
• Kościół Najświętszej Maryi Panny w Smolanach (ruina)
• Kościół pw. Objawienia Najświętszej Maryi Panny w Datnowie
• Kościół w Wierzbołowie
• Cerkiew unicka w Wolnej
• Cerkiew bazylianów w Buczaczu
• Kościół św. Trójcy w Stokliszkach (1765-1776)

• 
  Kościół św. Katarzyny w Wilnie
• 
  Kościół Augustianów w Wilnie
• 
  Kościół Misjonarzy w Wilnie
• 
  Kościół w Werkach pod Wilnem
• 
  Wrota bazyliańskie w Wilnie
• 
  Cerkiew Św. Trójcy w Wilnie
• 
  Kościół św. Jakuba i Filipa w Wilnie
• 
  Cerkiew św. Mikołaja w Wilnie (przed przebudową w XIX w.)
• 
  Kościół Wszystkich Świętych w Wilnie
• 
  Kaplica w Ponarach
• 
  Sobór św. Zofii w Połocku
• 
  Kościół Bernardynek w Mińsku
• 
  Kościół w Zdzięciole
• 
  Kościół w Jeznach
• 
  Cerkiew bazyliańska w Berezweczu (zburzona)
• 
  Kościół św. Trójcy w Głębokiem
• 
  Kościół karmelitów w Głębokiem
• 
  Kościół św. Andrzeja w Słonimiu
• 
  Kościół Jezuitów w Pińsku (zburzony)
• 
  Cerkiew bazyliańska w Witebsku (po lewej) i kościół św. Antoniego (po prawej)
• 
  Tołoczyn
• 
  Kościół NMP w Smolanach
• 
  Kościół w Datnowie
• 
  Wierzbołów
• 
  Wolna
• 
  Kowno
• 
  Hermanowicze
• 
  Stokliszki

Literatura

• Stanisław Lorentz, Jan Krzysztof Glaubitz – architekt wileński XVIII wieku, Warszawa 1937.
• Mariusz Karpowicz, Sztuka Polska XVIII wieku, Warszawa 1986, s. 91-95.

Zobacz też

• architektura barokowa w Polsce
• architektura rokokowa na kresach dawnej Rzeczypospolitej
• style architektoniczne
• historia sztuki