Ligota (Katowice)

Nieprawidłowe parametry: {50|13|28.61|N|18|58|07.31|E}{{Współrzędne}} Nieznane pola: 3, 4, 5, 6, 7, 8 oraz "zapis".

Biblioteka, ul. Franciszkańska 25

Dom szachulcowy, ul. Karola Bika

Gospoda "Leśny Zamek" z 1877 r.

Powstańcy śląscy przed restauracją Pilcha w Ligocie

Dom przy ul. Panewnickiej 62

Dom studencki nr 2

Dom studencki nr 7

Ligota (niem. Ellgoth, Idaweiche) − jest częścią dzielnicy Katowic Ligota-Panewniki.

Nazwa

Ligota, Wola, Swoboda, to jedna z typowych nazw kulturowych polskiego obszaru językowego nawiązujących do "woli", która oznaczała czasowe uwolnienie osadników zakładających nową osadę od czynszów i robocizny. Owej "woli" czy "swobodzie" odpowiada znaczeniowo słowo "Lgota" - 'ulżenie osadnikom w ciężarach'. Nazwy tego typu zbudowane są na tym samym rdzeniu słowotwórczym, który tkwi w formach "ulga, ulżyć". W 1550 roku odnotowano pod nazwą Lhota, w 1692 jako Lgota, w 1713 jako Ligota. W XVIII wieku zapisywano nazwę także jako Ligotka.

Historia

Historia do 1922 roku

Ligota powstała pierwotnie jako przysiółek pomiędzy Katowicami a Panewnikami w rejonie ul. Hetmańskiej, ul. Ligockiej, ul. Załęskiej, ul. Rolnej (tzw. Stara Ligota). Pierwszy raz była wzmiankowana w 1360. Tereny Ligoty były własnością książąt pszczyńskich, dlatego też w źródłach często nazywa się ją jako Ligota Pszczyńska. Na początku XVIII wieku wieś uzyskała prawa samodzielnej gminy. Wzrost liczby ludności Ligoty jest związany z zapoczątkowanym w XIX wieku rozwojem przemysłowym w tym regionie, opartym głównie na przetwarzaniu rud i wydobyciu węgla. W 1852 roku przez Ligotę przeprowadzono z Katowic do Murcek linię kolejową. Stąd wzięła się niemiecka nazwa Idaweiche – bocznica huty "Ida Huette". Do dnia dzisiejszego odnaleźć można miejsca związane z XIX-wiecznym hutnictwem. W 1879 roku przy ul. Hetmańskiej, po wieloletnich staraniach, mieszkańcy rozpoczęli budowę szkoły powszechnej. Na przełomie XIX i XX wieku powstał ważny węzeł kolejowy i kolonia kolejowa. W Ligocie miały swoją siedzibę liczne polskie organizacje patriotyczne: od 1910 roku pod kierownictwem Józefa Szweda istniał tu polski Chór Mieszany "Lutnia", powstało także liczące 140 osób Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół", w 1918 roku powstała polska Rada Ludowa, w marca 1920 r. powstała silna komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska kierowana przez Leopolda Kocimę, powstało także Zjednoczenie Zawodowe Polskie, od 1921 roku Towarzystwo Polek.

Powstania śląskie i plebiscyt

I Powstanie śląskie wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku i powstańcy ze sformowanego w Ochojcu oddziału pod dowództwem Jana Żychonia zajęli między 4 a 5 rano dworzec kolejowy przerywając połączenie Katowic z Żorami, oraz zdobyli posterunek niemieckiego Grenschutz w gospodzie Kaczmarczyka.

15 sierpnia 1920 roku odbył się na Zadolu stowarzyszenie "Sokół" zorganizowało Zlot Dzielnicowy. W 1920 roku w Ligocie miał miejsce strajk szkolny polskich dzieci sprzeciwiających się niemieckich represjom. Podczas plebiscytu w 1921 roku aż 70,54% obywateli gminy wiejskiej Ligota opowiedziało się za tym by Ligota należała do Polski.

W czasie III powstania śląskiego w nocy 3 maja 1921 roku na terenie Ligoty zgrupowano oddziały powstańców śląskich Walentego Fojkisa, które zaatakowały i zdobyły Katowice.

W II Rzeczypospolitej

Herb z około 1930 roku

Ligota została uroczyście przejęta przez polską administrację w dniu 20 czerwca 1922 roku. W roku 1923 w Ligocie zbudowano pomnik ku czci powstańców śląskich (zniszczony w 1939 przez Niemców i odbudowany w nowej formie w 1962). W tym okresie w Ligocie powstała rafineria ropy naftowej, zakład impregnacji drewna kopalnianego oraz cegielnia, natomiast w okolicach ulicy Kolejowej powstał zakład chemiczny produkujący tlen i wodór.

W 1923 roku - Ligota liczyła 4763 mieszkańców.

W 1924 roku Ligota razem z Brynowem została przyłączona do Katowic tworząc ich nową IV dzielnicę. Na początku lat 30. w Ligocie powstała kanalizacja. W 1928 roku ogłoszono konkurs na budowę w Ligocie politechniki, szkoły pielęgniarskiej i zakładu bakteriologiczngo, jednak w związku z wielkim światowym kryzysem gospodarczym z zamierzeń tych zrezygnowano. Około 1929 roku w rejonie ulic Emerytalnej, Przesmyk i Kolejarskiej DOKP wybudowała osiedle kolejarskie. W 1934 roku rozpoczęto budowę Domu Związkowego przy ul. Związkowej. W 1938 roku wybudowano szkołę w stylu modernistycznym.

Okupacja niemiecka

W dniu 3 września 1939 roku został uszkodzony przez polskich saperów most nad Kłodnicą przy ul. Piotrowickiej. W tym samym dniu w okolicach wiaduktu na ul. Piotrowickiej za torami kolejowymi doszło do wymiany ognia między idącymi w kierunku Katowic żołnierzami niemieckimi, a obrońcami miasta spośród których 4 poległo, a 20 zostało rannych. Strzelanina miała także miejsce w okolicach dworca kolejowego. Wkrótce po zajęciu Ligoty Niemcy zniszczyli pomnik Powstańców śląskich. Od października 1939 roku nałożono obowiązek posługiwania się poza domem wyłącznie językiem niemieckim. W 1941 roku jeńcy rosyjscy zaczęli budować nowe osiedle domów wielorodzinnych tzw. "stodół". W 1943 roku na terenie Ligoty Niemcy osadzili około 200 wysiedlonych z Alzacji Francuzów z rodzinami. Podczas niemieckiej okupacji w latach 1939-1945, na terenie Ligoty znajdował się obóz dla Polaków wypędzanych z Górnego Śląska do Generalnego Gubernatorstwa. Wojska niemieckie wycofały się z Ligoty rano 26 stycznia 1945 roku wysadzając trzy mosty nad Kłodnicą oraz nastawnię główną i południową na dworcu kolejowym, a następnego dnia pojawiły się w Ligocie wojska rosyjskie.

Po 1945 roku

5 i 6 września 1947 roku ekshumowano zwłoki zamordowanych przez Niemców we wrześniu 1939 roku harcerzy i powstańców śląskich, a następnie złożono je na dziedzińcu szkoły przy ul. Kochłowickiej 3. Uroczystości pogrzebowe z udziałem mieszkańców odbyły się w dniu 7 września. W latach 1952-1954 wybudowano Szkołę Podstawową nr 34. W 1959 roku powstała Szkoła Podstawowa nr 35. Od lat 50. rozbudowa Ligoty przebiegała w 3 etapach - najwcześniej wybudowano nowe budynki pomiędzy ul. Piotrowicką, ul. Panewnicką, ul. Zielonogórską i ul. Kołobrzeską oraz pomiędzy ul. Piotrowicką, ul. T. Bromboszcza i ul. Emerytalną.

Następnie na przełomie lat 50/60, zbudowano nowatorskie ówcześnie budynki z tzw. wielkiej płyty. W 1966 roku zbudowano Szkołę Podstawową nr 64 tzw. "tysiąclatkę". W trzecim etapie, pomiędzy rokiem 1963-1965, między ulicami Świdnicką i Koszalińską zbudowano trzy wieżowce oraz następne bloki z wielkiej płyty. W 1970 roku powstał klub studencki "Straszny Dwór". W 1979 zbudowano bloki wzdłuż ulicy Zielonogórskiej.

W roku 1979 zakończono pierwszy etap budowy zespołu kliniczno-dydaktycznego Śląskiej Akademii Medycznej przy ul. Medyków. W 2010 w centrum Ligoty uroczyście otwarto plac Miast Partnerskich.

Atrakcje turystyczne

Modernistyczna kolonia urzędnicza z lat 1936-1939

Willa przy ul. Poleskiej 16

Na mocy uchwały Śląskiej Rady Wojewódzkiej z 26 listopada 1929 roku, na 20 ha gruntu, od 1936 roku rozpoczęto budowę osiedla domów wielorodzinnych, w nowoczesnym modernistycznym stylu, dla urzędników pracujących w centrum Katowic. Osiedle to zawiera wiele wybitnych realizacji czołowych polskich architektów. Powstała także w tym czasie w Ligocie nowoczesna szkoła średnia (dzisiejsze Liceum nr 7). Inicjatorem budowy osiedla był wojewoda Michał Grażyński, którego urząd aż do 1939 roku sprawował nadzór nad wszelkimi sprawami związanymi z kolonią urzędniczą. Prace przy karczowaniu lasu i wytyczaniu ulic rozpoczęto w 1933 roku. Budowę natomiast rozpoczęto po 1936 roku po ukończeniu budowy oczyszczalni ścieków. Kolonia w Ligocie była pomyślana jako wzór idealnej dzielnicy mieszkaniowej zbudowanej wg nowoczesnej urbanistyki z nawiązaniem do "miasta-ogrodu", odwołującej się jednocześnie do treści patriotycznych w postaci nazwaniu ulic od regionów Polski (m.in. Wileńska, Mazowiecka, Pomorska, Poleska, Śląska, Małopolska, Kaszubska, Huculska).

Do idei tej nawiązano po 1945 roku nazywając nowe ulice zbudowane w Ligocie, od nazw miast, które niedawno weszły w skład Polski (Koszalińska, Słupska, Świdnicka, Zielonogórska, Kołobrzeska).

W latach następnych powstało osiedle domków jedno i dwurodzinnych nad Ślepiotką. Od wschodu osiedle graniczy z dzielnicą Piotrowice.

Willa Nikity Chruszczowa

Willa Nikity Chruszczowa, widok obecny

W 1959 z okazji planowanej wizyty Nikity Chruszczowa specjalnie dla niego zamówiono u architekta Augustyna Boronia plany nowoczesnej na owe czasy rezydencji, którą następnie wzniesiono w lesie otaczającym Ligotę. Sam Chruszczow nigdy budynku nie widział, gdyż w związku z nieudanym zamachem na niego do jakiego doszło w Sosnowcu zmieniono plany wizyty i dygnitarz nocował gdzie indziej. Od lat 70-tych do 1995 roku mieściła się w nim Klinika Endokrynologii Dziecięcej. Obecnie niszczeje. W pobliżu willi znajduje się także żelbetowa konstrukcja, służąca za zadaszenie grilla.

Zabytki architektury modernistycznej

• ul. Mazowiecka 1 - willa dra Bolesława Mroczkowskiego z 1937 roku (proj. Lucjan Sikorski)
• ul. Mazowiecka 16 - willa dra Włodzimierza Kowala z 1937 roku (proj. Kazimierz Sołtykowski)
• ul. Mazowiecka 11 - willa z 1936 (proj. Glaesel)
• ul. Poleska 16 - willa Antoniego Pająka z 1938 roku
• ul. Poleska 26 - willa Ryszarda Holleka z 1938 roku (proj. Henryk Firla)

Znani mieszkańcy dzielnicy

• Krystyna Bochenek - twórczyni "Ogólnopolskiego Dyktanda" w 1987 roku, dziennikarka Polskiego Radia, senator RP, zginęła w katastrofie smoleńskiej w 2010 roku, mieszkała w Ligocie przez 30 lat.
• Leszek Błażyński - bokser, dwukrotny brązowy medalista olimpijski (IO Monachium, IO Montreal), mistrz Europy w 1977. Mieszkaniec Ligoty od 1977 r.
• Teofil Bromboszcz - biskup pomocniczy, inicjator usypania kopca Wolności, urodził się w Ligocie
• Jerzy Chromik - mistrz Europy w biegu na 3000 metrów z przeszkodami z 1958 roku, trzykrotny rekordzista świata na tym dystansie
• Krzysztof Globisz - aktor, prorektor PWST w Krakowie, mieszkaniec dzielnicy w czasach licealnych
• Jerzy Kukuczka - himalaista, jako drugi człowiek na świecie zdobył "Koronę Ziemi", nagrodzony srebrnym medalem olimpijskim w Calgary, mieszkał na IX piętrze jednego z wieżowców
• Olgierd Łukaszewicz - aktor, mieszkaniec dzielnicy w latach szkolnych i licealnych
• Ludwik Musioł - historyk, autor 300 prac naukowych, pochowany na cmentarzu w Ligocie
• Bolesław Szabelski - jeden z najwybitniejszych polskich kompozytorów muzyki współczesnej, pochowany na cmentarzu w Ligocie.
• Ryszard Zaorski - aktor, występował m.in. w serialu "Dom", "Blisko, coraz bliżej", filmach "Sól ziemi czarnej", "Perła w koronie"

Komunikacja

Do Ligoty można dostać się autobusami KZK GOP, których przez tę część miasta przejeżdża bardzo dużo (linie 9, 10, 12, 13, 37, 46, 48, 51, 138, 154, 213 - linia została zlikwidowana w 2009 r., 238, 292, 296, 657, 812, 912), MZK Tychy (linia 36), a także mini-busami prywatnych przewoźników. W dzielnicy jest również dworzec PKP Katowice Ligota oraz liczne postoje taksówek.

Bibliografia

• Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna "Artur", 1996, s. 144−152. ISBN 83-905115-0-9.Sprawdź autora:1.
• Andrzej Złoty: Ligota, Murcki... i inne szkice historyczne. Katowice: Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, 2008. ISBN 978-83-7593-014-6.Sprawdź autora:1.brak strony w książce

Zobacz też

• Ulica Panewnicka w Katowicach
• Ulica Armii Krajowej w Katowicach
• Ulica Franciszkańska w Katowicach
• Panewnicki Dziki Bieg

Linki zewnętrzne

• Wirtualna Ligota – strona poświęcona dzielnicy